Themersonowie i Witkacy, czyli nieeuklidesowa przygoda smoka Żabrołaka

Abstrakt

Stanisław Ignacy Witkiewicz oraz Franciszka i Stefan Themersonowie tworzą niezwykłą konstelację artystów światowego formatu awangardy artystycznej XX wieku. Ich najbardziej znanym wkładem były teoria Czystej Formy i koncepcja Poezji Semantycznej. Łączyła ich wielość i różnorodność zainteresowań oraz obszarów działalności nie tylko artystycznej. Szczególną rolę odgrywały w ich twórczości filozofia i nauki ścisłe. Mimo wzajemnego zainteresowania swoją twórczością drogi artystów się rozmijały. Prawdopodobnie nigdy się nie spotkali, nie ma też śladów korespondencji. Jednak bliskość postaw sprawiła, że ich linie rozwoju się splotły. We wczesnej twórczości Stefana Themersona pojawił się epizod silnej inspiracji Witkacym. Dojrzała twórczość Themersona jest już całkowicie samodzielna i oryginalna, ale nadal można doszukiwać się w niej nut, klimatów i tropów prowadzących do twórczości autora Nienasycenia. Po wyjeździe z Polski w 1938 roku Themersonowie trwale zachowali zainteresowanie twórczością Stanisława Ignacego Witkiewicza, czego ukoronowaniem było przygotowywane przez Gaberbocchus Press wydanie przetłumaczonych na angielski dramatów Gyubal Wahazar i Matka, do których projekty ilustracji przygotowała Franciszka.

Tłem dla współczesnej analizy powiązań Themersonów z Witkacym jest krótkie omówienie działalności Gaberbocchus Press i utworzenie po ich śmierci przez Jasię Reichardt Archiwum Themersonów w Londynie. Podarowanie spuścizny po Themersonach Bibliotece Narodowej w Warszawie ułatwiło dostęp do bardzo interesujących materiałów. Polem zainteresowania autora jest część Archiwum dotycząca wszelkich aspektów twórczości Witkacego. Znalezione tam wśród wielu dokumentów maszynopisy przygotowanych do druku, ale niewydanych przez Gaberbocchusa dramatów Gyubal Wahazar i Matka zrodziły myśl, by podjąć edytorskie wyzwanie wydania „bestlookera”. W konkluzji naszkicowano projekt bibliofilskiego dwujęzycznego wydania Gyubala Wahazara, z ilustracjami Franciszki Themerson, których przykłady przytoczono.