Portret Józefa Sułkowskiego na ścianie pokoju Witkacego w Zakopanem

Abstrakt

Na dwóch fotografiach zrobionych w pokoju Witkacego w Zakopanem z około 1913 roku można rozpoznać przypięty do ściany portret Józefa Sułkowskiego. Jest to odbitka litografii wykonanej przez Kazimierza Młodzianowskiego, kolegę Witkacego, do dramatu Stefana Żeromskiego Sułkowski. Stanisław Witkiewicz tę książkę przeczytał zaraz po jej ukazaniu się w maju 1910 roku i pisał o niej do syna z wielkim uznaniem. Młodzianowski wykonał trzy litografie do dramatu Żeromskiego, do każdego wydania inną. Do pierwszego, które czytał Stanisław Witkiewicz – barwny Portret Józefa Sułkowskiego według podobizn ówczesnych, sposobem litograficznym. Do drugiego, również jako kolorową litografię – postać siedzącej na tronie Izydy, jednak bez małego Horusa na kolanach. W trzecim wydaniu, z 1914 roku, pojawił się portret Sułkowskiego według obrazu Antoniego Brodowskiego. Rysunek Młodzianowskiego jest tu zgodny z oryginałem, odtwarza nawet krakelury na powierzchni obrazu – lecz nie jest fotomechaniczną kopią, ale autorską interpretacją.

Postać Sułkowskiego, a raczej legenda wokół niego pasuje do profilu literackich bohaterów Witkacego – człowiek porywający się do wielkich czynów, ryzykujący życie, spełniający się i spalający, jak meteor w chwilach intensywnych przeżyć. W dramacie Żeromskiego, szczególnie w dialogach w ostatnim akcie, Witkacy mógł znaleźć wiele tematów, które będą wyznaczać obszar jego myśli, także jej konflikty: pesymistyczną wizję kultury i jej rozwoju, w którym źródła metafizycznych uczuć, tajemnice natury, religia i sztuka, ustąpią przed wiarą w naukę. Wobec braku tajemnicy i w poczuciu nienasycenia pozostanie tylko pragnienie czynu i gest samounicestwienia, którym będą żyć tragiczne, groźne i groteskowe postaci Witkacowskich bohaterów.