O idealizmie i realizmie Stanisława Ignacego Witkiewicza – krótka historia edytorskiego śledztwa

Abstrakt

Artykuł stanowi próbę rozwiązania dwóch zagadek tekstologiczno-edytorskich dotyczących rozprawy Stanisława Ignacego Witkiewicza O idealizmie i realizmie napisanej w 1933 roku – pierwsza z nich wiąże się z edycją, druga – z nieznaną, tajemniczą, zaginioną rozprawą Witkacego. Praca O idealizmie i realizmie ukazała się po raz pierwszy na łamach czasopisma „Zet” w 1935 roku (była drukowana w odcinkach). Wydania powojenne różnią się znacznie od pierwodruku oraz zachowanego maszynopisu (rozbieżności okazały się tak znaczące, że stały się źródłem przypuszczenia o istnieniu dwóch podstaw tekstowych). Rozprawa wydrukowana po raz drugi w „Przeglądzie Filozoficznym” w 1946 roku (opatrzona tytułem: Idealizm i realizm) jest pozbawiona zakończenia części siódmej, całej części ósmej zatytułowanej Uwagi co do genezy realizmu pojęciowego w naszych czasach oraz appendixu Problemy Istnienia specjalne, ale z ogólnymi w ścisłym związku pozostające. Usunięto także dziewięć przypisów autora, które odnajdujemy zarówno w zachowanym maszynopisie, jak i w pierwodruku. W edycji z 1946 roku wprowadzono również wiele zmian w obrębie tekstu. Sprowadzały się one najczęściej do usunięcia całych zdań bądź ich fragmentów (głównie dopowiedzeń i wtrąceń w nawiasach).

Edycja z 1946 roku, na której opierają się kolejne wydania, ukazała się tuż po wojnie. Złożony do druku w 1939 roku trzeci zeszyt kwartalnika, w którym miała ukazać się rozprawa Witkacego, spłonął w drukarni na początku wojny, ocalony egzemplarz korektorski został zniszczony w 1944 roku w mieszkaniu sekretarza redakcji. Redaktorzy, nie mogąc po wojnie zrekonstruować numeru, postanowili opublikować inne teksty tych samych autorów, wśród nich znalazł się Idealizm i realizm, wydany na podstawie „ocalałego rękopisu” (nie wiadomo, co się z nim stało). Jedyny zachowany w Bibliotece Jagiellońskiej maszynopis jest tożsamy z edycją opublikowaną w czasopiśmie „Zet”, czyli z pierwodrukiem. Nie jest do końca jasne, czy po wojnie zdecydowano się na przeredagowanie rozprawy, czy też korzystano z innej wersji autorskiej niż ta pierwotnie opublikowana.