Cenzor zdezorientowany. GUKPPiW po Październiku

Abstrakt

W materiale zaprezentowano cenzorskie recenzje dwóch książek wydanych w 1958 roku przez Iskry – Jej perypetie Bohdana Korewickiego i Skradzione głowy Tadeusza Unkiewicza – oraz zatrzymanej przez urząd powieści Marka Domańskiego Centralny zarząd kłamstwa. Pierwsza z nich została puszczona do druku, mimo że dwaj pracownicy urzędu uznali ją za „grafomańską bzdurę”; druga uzyskała dwie mocno rozbieżne oceny; trzecia w końcu zyskała uznanie cenzorów i zgodę jednego z nich, ale ostatecznie została zatrzymana ze względu na zbyt ostrą krytykę socrealizmu i wyraźnie obrachunkowy charakter. Wszystkie trzy utwory łączy to, że lokują się gatunkowo na pograniczu groteski, choć w przypadku książki Domańskiego jest to – jak czytamy w recenzjach – realistyczna groteska o celach satyrycznych, w pozostałych przypadkach – groteska fantastyczna (w przypadku powieści Unkiewicza bliska fantastyce naukowej). O ile powieści na przypomnienie raczej nie zasługują (oczywiście nie sposób ocenić, jaką wartość literacką przedstawiała zatrzymana książka Domańskiego), o tyle recenzje cenzorskie wydają się godne uwagi jako materiał poglądowy.