Przejdź do sekcji głównej Przejdź do głównego menu Przejdź do stopki
  • Zarejestruj
  • Zaloguj
  • Język
    • English
    • Język Polski
  • Menu
  • Strona domowa
  • Aktualny numer
  • Archiwum
  • O czasopiśmie
    • O czasopiśmie
    • Przesyłanie tekstów
    • Zespół redakcyjny
    • Polityka prywatności
    • Kontakt
  • Zarejestruj
  • Zaloguj
  • Język:
  • English
  • Język Polski

Sztuka Edycji. Studia Tekstologiczne i Edytorskie

Jak polska Pyza ujawniała tajemnicę państwową. Baśń Hanny Januszewskiej w dokumentacji GUKPPiW
  • Strona domowa
  • /
  • Jak polska Pyza ujawniała tajemnicę państwową. Baśń Hanny Januszewskiej w dokumentacji GUKPPiW
  1. Strona domowa /
  2. Archiwum /
  3. Tom 7 (2015): Edytorstwo a cenzura (XIX-XX wiek), pod red. Kamili Budrowskiej i Elżbiety Dąbrowicz /
  4. Źródła i dokumenty

Jak polska Pyza ujawniała tajemnicę państwową. Baśń Hanny Januszewskiej w dokumentacji GUKPPiW

Autor

  • Barbara Tyszkiewicz Instytut Badań Literackich PAN

DOI:

https://doi.org/10.12775/SE.2015.010

Słowa kluczowe

Hanna Januszewska, Jak polska Pyza wędrowała, GUKPPiW, cenzura w Polsce

Abstrakt

Wśród materiałów archiwalnych GUKPPiW (zgromadzonych w warszawskim Archiwum Akt Nowych, sygn. 197, teczka 33/32, s. 255) zachowała się cenzorska recenzja wydanego w 1951 roku tomiku Hanny Januszewskiej pt. Jak polska Pyza wędrowała. Zgodę na druk powiązano tutaj z nakazem „przeredagowania” fragmentu, w którym pojawiła się niewielka wzmianka o zaporze na rzece Bóbr. W lapidarnym uzasadnieniu przywołano „instrukcję o zachowaniu tajemnicy wojskowo-komunikacyjnej”, a więc jeden z zasadniczych obowiązków (pod ogólniejszą nazwą ochrony tajemnicy państwowej)  nałożonych na GUKPPiW dekretem z lipca 1946 roku i aktualnych aż do rozwiązania urzędu w kwietniu 1990 roku.

Ta decyzja ignoruje nie tylko baśniową konwencję wiersza adresowanego do dzieci. Nawet jeśli z fikcyjnych przygód głównej bohaterki wyizolować elementy polskiej rzeczywistości z początku lat pięćdziesiątych, to zastrzeżenie informacji o lokalizacji obiektu, oddanego do użytku w listopadzie 1912 roku przez cesarza Wilhelma II Hohenzollerna, zakrawa na nieporozumienie lub żart. Analiza kwestionowanych strofek nie pozwala jednak wykluczyć, że takie właśnie absurdalne zalecenie zaważyło na ostatecznym kształcie tomiku. Co więcej, kontekst innych cenzorskich archiwaliów podaje w wątpliwość narzucającą się w tej sytuacji hipotezę o niekompetencji podpisanej pod recenzją urzędniczki.

Przybliżenie okoliczności i trybu opiniowania w GUKPPiW książeczki Januszewskiej daje asumpt do przypomnienia skali ograniczeń wolności słowa w PRL-u. Jest to zarazem ilustracja wewnętrznych sprzeczności i rozlicznych niekonsekwencji w funkcjonowaniu państwowej cenzury. Na osobne omówienie zasługuje – zaledwie tu wspomniana – strategia autorsko-wydawnicza, zgodnie z którą w urzędowym formularzu tomik określono jako „wznowienie”. W istocie była to tylko kontynuacja cyklu zainicjowanego w latach międzywojennych. Przy powtórzeniu tytułu użytego w 1938 roku, zachowaniu wypróbowanej formy i głównej postaci utworu, Januszewska dostarczała odbiorcom nowych treści. Zamiast – jak wcześniej – odwoływać się do przedwrześniowej mapy kraju, pokazywała dzieciom Polskę pojałtańską.

Bibliografia

AAN, Zespół: Prezydium Rady Ministrów, sygn. 16/25.

GUKPPiW, sygn. 1046, t. 146/2 (Zarządzenia wewnętrzne, instrukcje, komunikaty. Pisma okólne Prezesa, 1966), k. 88.

GUKPPiW, sygn. 1638, t. 318/6 (Instrukcja w sprawie ochrony tajemnicy państwowej, w publikacjach jawnych, 1969).

GUKPPiW, sygn. 893, t. 112/2 (Organizacja Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, 1964–1968).

GUKPPiW, sygn. 973, t. 142/3 (Przegląd ingerencji, przeoczeń w publikacjach periodycznych, nieperiodycznych, drukach ulotnych, 1966).

Januszewska H., 1939 [właśc. 1938], Idzie Pyza borem lasem, Warszawa.

Januszewska H., 1951, Jak polska Pyza wędrowała, Kraków.

Januszewska H., 1938 [właśc. 1937], Jak polska Pyza wędrowała, Warszawa.

Januszewska H., 1948, Pyza na Starym Mieście, Warszawa.

Kowalczykówna J., 2002, Pyza na polskich dróżkach, w: Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej, Wrocław.

Sztuka Edycji. Studia Tekstologiczne i Edytorskie

Pobrania

  • PDF

Opublikowane

2015-06-15

Jak cytować

1.
TYSZKIEWICZ, Barbara. Jak polska Pyza ujawniała tajemnicę państwową. Baśń Hanny Januszewskiej w dokumentacji GUKPPiW. Sztuka Edycji. Studia Tekstologiczne i Edytorskie [online]. 15 czerwiec 2015, T. 7, nr 1, s. 95–104. [udostępniono 22.3.2023]. DOI 10.12775/SE.2015.010.
  • PN-ISO 690 (Polski)
  • ACM
  • ACS
  • APA
  • ABNT
  • Chicago
  • Harvard
  • IEEE
  • MLA
  • Turabian
  • Vancouver
Pobierz cytowania
  • Endnote/Zotero/Mendeley (RIS)
  • BibTeX

Numer

Tom 7 (2015): Edytorstwo a cenzura (XIX-XX wiek), pod red. Kamili Budrowskiej i Elżbiety Dąbrowicz

Dział

Źródła i dokumenty

Statystyki

Liczba wyświetleń i pobrań: 366
Liczba cytowań: 0

Wyszukiwanie

Wyszukiwanie

Przeglądaj

  • Indeks autorów
  • Lista archiwalnych numerów

Użytkownik

Użytkownik

Aktualny numer

  • Logo Atom
  • Logo RSS2
  • Logo RSS1

Informacje

  • dla czytelników
  • dla autorów
  • dla bibliotekarzy

Newsletter

Zapisz się Wypisz się

Język / Language

  • English
  • Język Polski

Tagi

Szukaj przy pomocy tagu:

Hanna Januszewska, Jak polska Pyza wędrowała, GUKPPiW, cenzura w Polsce
W górę

Akademicka Platforma Czasopism

Najlepsze czasopisma naukowe i akademickie w jednym miejscu

apcz.umk.pl

Partnerzy platformy czasopism

  • Akademia Ignatianum w Krakowie
  • Akademickie Towarzystwo Andragogiczne
  • Fundacja Copernicus na rzecz Rozwoju Badań Naukowych
  • Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk
  • Instytut Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN
  • Karmelitański Instytut Duchowości w Krakowie
  • Państwowa Akademia Nauk Stosowanych w Krośnie
  • Państwowa Akademia Nauk Stosowanych we Włocławku
  • Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Stanisława Pigonia w Krośnie
  • Polskie Towarzystwo Ekonomiczne
  • Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
  • Towarzystwo Miłośników Torunia
  • Towarzystwo Naukowe w Toruniu
  • Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
  • Uniwersytet Mikołaja Kopernika
  • Uniwersytet w Białymstoku
  • Uniwersytet Warszawski
  • Wojewódzka Biblioteka Publiczna - Książnica Kopernikańska
  • Wyższe Seminarium Duchowne w Pelplinie / Wydawnictwo Diecezjalne „Bernardinum" w Pelplinie

© 2021- Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Deklaracja dostępności Sklep wydawnictwa