Cenzura PRL-owska we wspomnieniach profesor Jadwigi Czachowskiej

Abstrakt

Profesor Jadwiga Czachowska (1922–2013), bibliografka, dokumentalistka, wybitna znawczyni metodologii i historii tych dyscyplin, organizatorka wielkich przedsięwzięć, tworzących podstawowy warsztat polonistyczny, całym swoim życiem zawodowym była związana z Instytutem Badań Literackich PAN. To ona zainicjowała myśl, że trzeba zadbać o utrwalenie historii Instytutu przez m.in. zapis wspomnień osób zasłużonych dla tej placówki. Idea ta zyskała swoją realizację w projekcie opracowanym przez prof. IBL Elżbietę Kiślak Instytut Badań Literackich w życiu naukowym, kulturalnym i społecznym PRL w latach 1948–1989. Postawy inteligencji wobec przemian społecznych i politycznych, a finansowanym przez Narodowy Program Rozwoju Humanistyki. Wśród osób, których wspomnienia z lat pracy w IBL nagrano w pierwszy rzędzie, była właśnie profesor Czachowska. Jeden z wątków jej obszernej relacji stanowiła walka z cenzurą o integralność prac przygotowywanych przez nią i kierowanych przez nią zespołów. W tym kontekście wspominała swoje pierwsze głębokie rozczarowania związane z ingerencją cenzorską w początku lat pięćdziesiątych w opracowania bibliograficzne przedwojennych czasopism „Sygnały”, „Karta” i „Oblicze Dnia”, które doprowadziły ją do pełnej świadomości, czym jest cenzura w państwie totalitarnym. Odtwarzała w pamięci walki o faktograficzny charakter haseł w Słowniku współczesnych pisarzy polskich i możliwość zamieszczenia w nim haseł pisarzy emigracyjnych. Opowiadała o staraniach, aby uratować każdy kwestionowany przez Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk lub wewnętrzną cenzurę wydawnictwa zapis z Polskiej bibliografii literackiej. Z satysfakcją dowodziła, że te trudności niesłychanie scementowały zespół instytutowych dokumentalistów i pozwoliły mu wspólnie stawiać, na ile to było możliwe, opór ideologizowaniu prac bibliograficznych.