"Rojsty" 1956/2010. Kilka uwag o piętnie sprawczym cenzury

Abstrakt

W 2013 roku ukazało się w Niemczech imponujące krytyczne wydanie In Stahlgewittern Ernsta Jüngera, przynoszące siedem kolejnych wersji autorskich dzieła pochodzących z lat 1920–1978. Z przedsięwzięciem tym autorka zestawia pomyślane na znacznie skromniejszą skalę wydanie pod auspicjami Agory Książek wybranych Tadeusza Konwickiego. Fragmenty tekstu skreślone przez cenzurę tym razem przywrócono, lecz ich nie oznaczono. Wątek edytorski rozważań zamyka postulat autorki, aby przygotować edycje co najmniej dziesięciu utworów z powszechnie uznawanego kanonu PRL-u, udostępniające pod jedną okładką obie integralne wersje tekstu – opatrzone stosownym komentarzem krytycznym. Przechodząc do interpretacji dwu wersji Rojstów, tej wydanej w 1956 roku i tej z 2010 roku, tożsamej z oryginalną wersją, zatem z roku 1948, autorka pieczołowicie zestawia ważniejsze różnice dzielące wydania. Konstatuje, że cenzura konsekwentnie oczyściła powieść z wszelkich wzmianek o „akcji na Wilno”, zatem operacji „Ostra Brama”. W wersji autorskiej tymczasem wzmianki te nadają powieści szerszy oddech historyczny. Po usunięciu „akcji na Wilno” partyzantka przedstawiona w powieści utraciła punkt kulminacyjny, brzemienne w skutki wyjście z lasu – rozpadła się na szereg groteskowych epizodów. Gdy przywróci się powieści operację „Ostra Brama”, w rozmaitych zabiegach narracyjnych deprecjonujących wysiłek zbrojny, można by widzieć daninę spłacaną przez autora instancjom władzy w zamian za możliwość przemycenia do obiegu publicznego tematu skazanego przez wiele jeszcze lat, jak się okazało, na całkowite zapomnienie.