Cenzura PRL-u wobec tematu powstania warszawskiego w literaturze polskiej. Przykład "Szpitala powstańczego" Bronisławy Magdaleny Ochman

Abstrakt

Opublikowanie utworu literackiego, który podejmował temat powstania warszawskiego, było w latach tużpowojennych właściwie niemożliwie. Autorzy, którzy przeżyli wojnę, nie mogli zatem nie tylko wydrukować swych powieści, opowiadań czy wspomnień, nawet opracowanie materiału literackiego zebranego podczas wojny mogło okazać się niebezpieczne. Podobnie było w wypadku wspomnień pt. Szpital powstańczy.

            Ich autorka, Bronisława Magdalena Ochman, brała udział w powstaniu warszawskim jako sanitariuszka. Uczestnicząc w tragicznych dla Warszawy zmaganiach wojennych, prowadziła regularne notatki. Mimo upadku powstania i pobytu w niemieckim obozie pracy, Ochman udało się swe zapiski przechować.

            Niestety, po zakończeniu drugiej wojny światowej i powrocie do Polski autorka nie mogła nawet myśleć o publikacji. Stanowisko cenzury wobec tematyki powstańczej w literaturze było bowiem jednoznaczne. Podobnie jak w obozie niemieckim, Ochman musiała wciąż ukrywać swoje zapiski wojenne.

            Sytuacja, choć nie tak diametralnie, zmieniła się dopiero w drugiej połowie lat pięćdziesiątych XX wieku. W 1956 roku – po raz pierwszy – zorganizowano obchody rocznicy wybuchu powstania. Nastąpiła także liberalizacja kursu cenzury wobec tematyki powstańczej w literaturze polskiej.

            Ochman wreszcie mogła myśleć o publikacji utworu; opracowała zatem swoje notatki i wysłała na konkurs literacki ogłoszony przez miesięcznik „Pielęgniarka i Położna” w 1959 roku. Uzyskała w nim pierwszą nagrodę. Nagrodzone w konkursie utwory nie zostały jednak opublikowane w tomie zbiorowym, autorki musiały być cierpliwe. Fragmenty wspomnień Ochman opublikowano jedynie na łamach „Pielęgniarki i Położnej”.

            Autorka Szpitala nie zamierzała widocznie czekać i w 1961 roku złożyła swój utwór w „Słowie Powszechnym” – utwór miał ukazywać się na łamach gazety w odcinkach. Niestety, również te starania nie przyniosły rezultatu.

            Tymczasem „Pielęgniarka i Położna” w 1961 roku ogłosiła kolejny konkurs literacki na wspomnienia pielęgniarek. W nim również najlepsza okazała się Ochman, zdobywając drugą nagrodę (pierwszej nie przyznano) za utwór Zeithein.

            „Odyseja” Szpitala powstańczego zakończyła się w 1962 roku, kiedy – wraz z Zeithein – ukazał się w tomie pokonkursowym.

            Wielki wpływ na dzieje wydawnicze utworu miały w latach pięćdziesiątych działania cenzury.