Norwidowy Album Orbis a idea „pięknej książki”

Abstrakt

Autor tekstu stara się wskazać na niedostrzeżony dotąd w badaniach nad Albumem Orbis wątek dotyczący relacji tego dzieła Cypriana Norwida z ideą „pięknej książki”, która – historycznie rzecz ujmując – w postaci ruchu wydawniczego rozwijała się pod koniec XIX wieku, lecz jej zwiastuny (m.in. za sprawą wydawnictw Edwarda Moxona) pojawiły się jeszcze w latach pięćdziesiątych. Artykuł wskazuje na trzy czynniki, pozwalające na postawienie takiej tezy wpływologicznej i zarazem interpretacyjnej. Pierwszy z nich wiąże się ze specyficzną relacją słowa z obrazem w dziele Norwida, budowaną m.in. na podstawie zasady interferencji, dopełniania, koniunkcji form itd., gdzie obraz jest elementem niezależnym, samodzielnym, a nawet dominującym. Drugim czynnikiem jest estetyka form. To, co uderza przy pobieżnym oglądzie całości Norwidowego zbioru, to duży stopień dbałości o porządek w przestrzennym rozmieszczeniu obiektów, a także – mimo wyboru formy szkicu jako dominującej – troska o artystyczny efekt finalny. I wreszcie trzeci czynnik – związany z kategorią całości. Nie tylko odnosi się on do historiozoficznego paradygmatu, w jakim porusza się autor Vade-mecum (zbiór pokazuje dzieje kultury świata), lecz także określa porządek elementów zbioru. Karty Album Orbis sprawiają wrażenie jednej płaszczyzny, w której poszczególne części – nawet miejsca vacatowe – tworzą jeden spójny przekaz semantyczny i artystyczny. Jeśli nawet idea „pięknej książki” nie jest tropem najważniejszym i jedynym, jaki wywarł wpływ na ostateczny kształt dzieła tak wielowątkowego i wielowymiarowego, jakim jest Album Orbis, to zbieżność ta warta jest odnotowania choćby z uwagi na artystyczny walor Norwidowego zbioru.