„Szczur i motyl”. Listy Barbary Czerwijowskiej do siostry Kazimiery Iłłakowiczówny

Abstrakt

Artykuł stanowi omówienie problematyki listów Barbary Czerwijowskiej do siostry Kazimiery Iłłakowiczówny z lat 1939–1973. Zbiór listów jest przechowywany w archiwum prywatnym Zbigniewa Wołka, wcześniej został przekazany córce Barbary, Janinie Czerwijowskiej, przez Iłłakowiczównę. Dotąd skomplikowane dzieje relacji dwóch sióstr były znane dzięki edycji listów Kazimiery Iłłakowiczówny do siostry z lat 1946–1959 opracowanej przez Lucynę Marzec (Poznań 2014) oraz Wspomnieniom Barbary Czerwijowskiej opracowanym przez Magdalenę Bizior-Dombrowską i Marcina Wołka (Toruń 2022).

Na przygotowywany do wydania zbiór listów Czerwijowskiej do Iłłakowiczówny składają się w głównej mierze rękopisy: karty pocztowe lub listy na pojedynczych kartach papieru listowego formatu A4 złożone na pół (pozbawione kopert). Zdarzają się pojedyncze listy i kartki pisane na maszynie (zawierają wówczas odręczne poprawki autorki). Wszystkie kartki i listy są datowane, dodatkowo na niemal wszystkich kartkach znajdują się czytelne daty stempla pocztowego. Uporządkowanie chronologiczne listów nie stanowiło zatem większego problemu. Dużą pomocą w tym względzie (a także przy ustalaniu opisywanych zdarzeń i osób) okazała się edycja listów Kazimiery Iłłakowiczówny do siostry Barbary Czerwijowskiej opracowana przez Lucynę Marzec. Dzięki niej możliwe stało się odtworzenie swoistego siostrzeńskiego dwugłosu.

Prezentowany w artykule wybór listów pochodzi z lat 1957–1959 – jest to okres, kiedy siostry rzadko się już odwiedzają i piszą do siebie regularnie, zazwyczaj co drugi dzień. Najczęściej są to kartki pocztowe z krótkimi informacjami dotyczącymi bieżących spraw życia codziennego (pracy, obowiązków domowych, zdrowia, pogody). Ale zdarzają się też długie listy pełne zwierzeń, wspomnień, wrażeń z lektur. Obie namiętnie czytają książki, znają wiele języków obcych, są tłumaczkami, obie też są obdarzone talentem poetyckim, ale tylko jedna z nich wybrała ścieżkę poetki. Być może dlatego w ich wspólną historię była wpisana wyraźna nuta zazdrości i rywalizacji.