Narodziny broszury

Abstrakt

Celem badania było stwierdzenie, jak wyglądały wczesne oprawy broszurowe, kiedy zaczęły być używane, a także czy można dostrzec w tym zakresie polską specyfikę, odmienną od tej ogólnoeuropejskiej. Na potrzeby artykułu przeprowadzono kwerendę magazynową w zbiorze książek osiemnastowiecznych w Bibliotece Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, odnotowując znajdujące się w nim oprawy broszurowe. Przeanalizowano również ogłoszenia księgarskie z epoki, wyszukując w nich informacje o oprawie broszurowej. Uzyskane dane skonfrontowano z ustaleniami badaczy zagranicznych.

Stwierdzono istnienie czterech typów opraw broszurowych, z czego na ziemiach polskich stosowano trzy typy. Miękkie oprawy papierowe – choć znano je od XV wieku – były używane sporadycznie, na szerszą skalę weszły do użytku w latach sześćdziesiątych XVIII wieku. W formie podstawowej były sporządzane z szaroniebieskiego papieru. Wśród nich zidentyfikowano dwa typy, różne pod względem technologii i zastosowania: oprawy tymczasowe, zszywane (związywane) na sztorc, i oprawy szyte na zwięzy, z wyklejką, uchodzące za tańszą wersję opraw bibliotecznych. Obok książek w oprawie standardowej odnotowano nieznaczną procentowo ilość opraw z papierów dekoracyjnych, a także egzemplarze wyposażone w drukowaną nalepkę tytułową, który to element badacze uznają za najwcześniejszy wariant oprawy wydawniczej. Typ trzeci – oprawa bez okładki, a tylko z papierową lamówką – był używany do publikacji okazjonalnych o niewielkiej objętości.

W aspekcie terminologicznym ustalono, że nazwa alla rustica była w tamtej epoce stosowana w odniesieniu do różnych odmian miękkiej oprawy papierowej i jest tożsama z zastosowaną później broszurą.