Rodzinna pamiątka czy makulatura? Pośmiertne losy dzienników na przykładzie zapisków Hélène Berr i Mary Berg

Abstrakt

Artykuł dotyczy dzienników prowadzonych w czasie wojny przez dwie dorastające Żydówki: mieszkającą w okupowanym Paryżu Hélène Berr i żyjącą w warszawskim getcie Mary Berg. Dziennik Hélène Berr ukazał się drukiem w 2008 roku, ponad sześćdziesiąt lat po śmierci diarystki; jako rękopis i maszynopis był przechowywany przez dawnego narzeczonego zmarłej oraz w archiwum rodzinnym. Gdy rodzina wyraziła zgodę na wydanie tekstu, publikację przygotowano na podstawie rękopisu, który w międzyczasie został przekazany do paryskiego Mémorial de la Shoah. Dziennik Mary Berg w formie skrótowych, niemal stenograficznych zapisków w dwunastu notesach trafił natomiast w marcu 1944 roku do Nowego Jorku. Po przyjeździe do Stanów Mary chciała jak najszybciej opublikować dziennik, jednak gdy tekst ukazał się drukiem, diarystka zerwała kontakt z redaktorem zapisków i odcięła się od swojej przeszłości. Po jej śmierci rozmaite dokumenty osobiste trafiły na sprzedaż, a niesprzedane rzeczy do śmieci. Tym samym dwanaście rękopiśmiennych notesów najprawdopodobniej już nie istnieje, ale fragmentarycznie zachowały się maszynopisy: tłumaczenie z jidysz na polski autorstwa Stanisława Wygodzkiego z 1979 roku oraz fragmenty polskiego maszynopisu z 1944 roku. Maszynopisy te nie zostały wzięte pod uwagę podczas przygotowywania obecnie publikowanych reedycji dziennika, tymczasem porównanie ich z wersją książkową pokazuje, że oryginalny tekst przeszedł wiele głębokich zmian.