Nowe źródła do badań literackich i bibliologicznych dawnego piśmiennictwa Wielkiego Księstwa Litewskiego w świetle współczesnych metodologii

Mariola Jarczykowa

DOI: http://dx.doi.org/10.12775/RL.2016.10

Abstrakt


W artykule przedstawiono nowe źródła pozwalające rozszerzyć dotychczasowe badania nad dawnym piśmiennictwem Wielkiego Księstwa Litewskiego. Przywołane przykłady odzwierciedlają jednocześnie współczesne metodologie literackie i bibliologiczne. Bibliotekoznawcy wykorzystują metodę funkcjonalną i stosują dyrektywę badawczą „kultura książki” m.in. w odniesieniu do wileńskich środowisk klasztornych. Geopoetyka i geokrytyka umożliwiają ujawnianie znaczenia przestrzeni, miejsc pamięci czy geograficznych nazw własnych. Zastosowanie tej metody wobec twórczości Daniela Naborowskiego czy diariusza Bogusława Kazimierza Maskiewicza pozwala na wydobycie z tych tekstów specyfiki podejścia do mniej lub bardziej znanych miejsc na mapie Rzeczypospolitej, zwłaszcza Wielkiego Księstwa Litewskiego. Metoda badań strukturalnych, stosowana zarówno przez literaturoznawców, jak i bibliologów, oparta na analizie ramy literacko-wydawniczej, została przedstawiona na przykładzie Lwowskiego rękopisu zawierającego wiersze okolicznościowe poświęcone Radziwiłłom birżańskim oraz na podstawie nieznanego, unikatowego druku przekładu Niektórych psalmów Dawidowych Salomona Rysińskiego. Zwrócono także uwagę na znaczenie badań retorycznych, wskazując możliwość wykorzystania nieznanych mów świadczących o kulturze oratorskiej Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Słowa kluczowe


geopoetyka; retoryka; kultura książki; literatura okolicznościowa; Radziwiłłowie

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Źródła rękopiśmienne

Archiwum Główne Akt Dawnych

Archiwum Radziwiłłów

dz. V, nr 3213/I

Biblioteka Kochlewskich w Komorowie (zbiory prywatne)

Biblioteka Kornicka PAN

sygn. 1195

Biblioteka Naukowa NAN Ukrainy we Lwowie

sygn. 1332/II

Biblioteka XX Czartoryskich w Krakowie

sygn. 439

Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich

sygn. II 185

Źródła drukowane

Inscriptiones ecclesiarum Vilnensium – Inskrypcje z wileńskich kościołów – Vilniaus bažnyčių įrašai, t. 1, red. W. Appel, E. Ulčinaitė, Vilnius 2005.

Kniga naboznistes krikścioniszkos, druk Jerzego Rheta, Kiejdany 1653.

Kochanowski J., Ku Muzom, w: idem, Dzieła polskie, t. 1, oprac. J. Krzyżanowski, Warszawa 1976.

Maskiewicz B.K., Electionis Series króla polskiego po abdykacji Jana Kazimierza Jagiełły w okopie między Warszawą a Wolą odprawowana w roku 1669, wstęp i oprac. M. Makowski, Warszawa 1987.

Morsztyn J.A., Utwory zebrane, oprac. L. Kukulski, Warszawa 1971.

Naborowski D., Poezje, oprac. J. Durr-Durski, Warszawa 1960.

Niektóre psalmy Dawidowe częścią poprawione, częścią znowu przełożone na stare noty od Solomona Rysińskiego za zleceniem starszych, druk Piotra Blastusa Kmity, Lubcz 1614.

Piotrowiak D., Dwie anonimowe sielanki z pierwszej połowy XVII wieku z rękopisu Biblioteki Baworowskich we Lwowie, „Terminus” 2014, z. 4 (33), s. 495–536.

Psalmy Dawidowe z hymnami…, druk Andrzeja Hunefelda, Gdańsk 1619.

Tende de G., Relacja historyczna o Polsce, przeł. i red. T. Falkowski, wprowadzenie M. Forycki, Wilanów 2013.

Opracowania

Barłowska M., Swada i milczenie. Zbiory oratorskie XVII–XVIII wieku – prolegomena filologiczne, Katowice 2010.

Barłowska M., Wilno jako Rzym, czyli nieznany list Stanisława Rakowskiego do Andrzeja Trzebickiego, „Terminus” 2009, z. 1–2.

Bentkowski F., Historia literatury polskiej, t. 1, Warszawa–Wilno 1814.

Borysowska A., Bibliologia a literaturoznawstwo – pokrewieństwo warsztatów historyka książki i historyka literatury, w: Bibliologia. Problemy badawcze nauk humanistycznych, red. D. Kuźmina, Warszawa 2007, s. 85–98.

Dedykacja w książce dawnej i współczesnej, red. R. Ocieczek, przy wspołudziale A. Sitkowej, Katowice 2006.

Grześkowiak R., Przysłowia „są jakoby szpikiem niejakim bystrego rozumu i głębokiego dowcipu ludzkiego”. Nieznane wydanie Przypowieści polskich, od Solomona Rysińskiego zebranych, dwa tysiąca i dwieście z roku 1621, w: Sarmackie theatrum VII. W kręgu rodziny i prywatności, red. M. Jarczykowa, R. Ryba, Katowice 2015, s. 100–130.

Gwioździk J., Female monasteries’ space in the intellectual culture of the Grand Duchy of Lithuania, w: Lietuvos didžiosios kunigaikštystės moterų vienuolijos: Istorija ir dabartis skirta Kauno benediktinių vienuolyno 390-čiui, red. A. Vasiliauskienė, Vilnius 2014, s. 175–184.

Gwioździk J., Kultura pisma i książki w żeńskich klasztorach kontemplacyjnych dawnej Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, Katowice 2015.

Gwioździk J., Zakonne Wilno. Klasztory żeńskie. Teksty – książki – biblioteki, „Acta Historica Universitatis

Klaipedensis” 2007, t. 14: Baltijos Regiono istorija ir kultūra: Lietuva ir Lenkija. Socialinė istorija, kultūrologija [History and culture of Baltic Region: Lithuania and Poland. Social history, cultural sciences], red. S. Pocytė, R. Sliužinskas.

Janicki M., Willa Eustachego Wołłowicza w Werkach pod Wilnem i jej epigraficzny program ideowy, „Barok” 1998, nr 2 (8), s. 139–149.

Jarczykowa M., Krzysztofa Dorohostajskiego zabawy Muzom poświęcone, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 2014, t. 58.

Karvelis D., Ragauskienė R., Iš Radvilų giminės istorijos: Dubingių kunigaikštystė 1547–1808 m. Mokslinė monografija, Vilnius 2009.

Korotyński W., Salomon Rysiński. Studium, „Kurier Wileński” 1863, nr 132.

Krzywy R., Poezja staropolska wobec genologii retorycznej. Wprowadzenie do problematyki, Warszawa 2014.

Lepszy K., Dorohostajski Krzysztof Mikołaj, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 5, Kraków 1939.

Manyś B., Recepcja obrzędowości dworu polskiego w świetle „Relacji historycznej o Polsce” Gasparda de Tende’a, „Sensus Historiae” 2014, t. 16, nr 3.

Migoń K., Bibliologia – nauka o kulturze książki, „Nauka” 2005, nr 2.

Migoń K., Bibliologia wśród innych nauk. Koncepcje, realizacje, perspektywy, w: Bibliologia. Problemy badawcze nauk humanistycznych, red. D. Kuźmina, Warszawa 2007.

Mrowcewicz K., Małe folio (historia jednego wiersza), Warszawa 2011.

Niedźwiedź J., Kultura literacka Wilna (1323–1655). Retoryczna organizacja miasta, Kraków 2012.

O literackiej ramie wydawniczej w książkach dawnych, red. R. Ocieczek. Katowice 1990.

Pełczyński M., Studia macaronica. Stanisław Orzelski na tle poezji makaronicznej w Polsce, Poznań 1960.

Pietrzkiewicz I., Zakonne Wilno. Klasztory męskie. Teksty – książki – biblioteki, „Acta Historica Universitatis Klaipedensis” 2007, t. 14: Baltijos Regiono istorija ir kultūra: Lietuva ir Lenkija. Socialinė istorija, kultūrologija [History and culture of Baltic Region: Lithuania and Poland. Social history, cultural sciences], red. S. Pocytė, R. Sliužinskas.

Przedmowa w książce dawnej i współczesnej, red. R. Ocieczek, przy współudziale R. Ryby, Katowice 2002.

Rybicka E., Geopoetyka, geokrytyka, geokulturologia. Analiza porównawcza pojęć, „Białostockie Studia Literaturoznawcze” 2011, t. 2.

Rybicka E., Geopoetyka. Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich, Kraków 2014.

Stankiewicz M., Bibliografia litewska od 1547 do 1701, Kraków 1889.

Trębska M., Staropolskie szlacheckie oracje weselne. Genologia, obrzęd, źródła, Warszawa 2008.

Ulčinaitė E., Teoria retoryczna w Polsce i na Litwie w XVII wieku. Próba rekonstrukcji schematu retorycznego, Wrocław 1984.

Wisner H., Janusz Radziwiłł 1612–1655, wojewoda wileński, hetman wielki litewski, Warszawa 2000.


Refbacks

  • There are currently no refbacks.

Partnerzy platformy czasopism