Wczesnośredniowieczne figurki wielotwarzowe z terenów basenu Morza Bałtyckiego – dowód kontaktów międzykulturowych czy uniwersalny fenomen?
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2013.003Abstrakt
Miniaturowe figurki wielotwarzowe są przykładem przedmiotów wyjątkowych, których funkcja w kontekście kultury wczesnego średniowiecza wciąż jest niejasna. Znaleziska te datowane są na okres są od połowy wieku IX do początku XIII wieku, jeśli zaś chodzi o miejsca ich odkrycia to występują w różnych częściach basenu Morza Bałtyckiego – od okolic Sztokholmu na północy, po Wolin na południu, Rygę na wschodzie i duński Svendborg na zachodzie. Taki stan rzeczy doprowadził do wysnucia przez badaczy wielu interpretacji dotyczących zarówno funkcji, jak i przynależności kulturowej twórców i użytkowników wymienionych przedmiotów. Autor ze swojej strony widziałby w nich ślady oddziaływania społeczności słowiańskich, które jako jedyne z zamieszkujących w basenie Morza Bałtyckiego posiadają w swojej mitologii postacie obdarzone czterema twarzami, nie występujące w systemach mitologicznych Germanów i Bałtów, na terytoriach których przedmioty te również zostały odkryte. Jeśli chodzi o funkcję figurek wydają się one pełnić rolę fetyszy religijnych, odwołujących się do mocy jaką reprezentują. Analizowane wyroby są również doskonałym przykładem materialnej realizacji treści mitycznych, odwołujących się zarówno do idei samego bóstwa, jak i wizji całej rzeczywistości.
Bibliografia
Ebbonis Ebbonis vita Ottonis episcopi Babenbergensis, [w:] Monumenta Poloniae Historica, t. 2, oprac. A. Bielowski, Lwów 1872.
Henrici Chronicon Henrici Chronicon Livoniae, red. L. Arbusov, A. Bauer, Hannover 1955.
Sakso O wierzeniach i kulcie pogańskim na Rugii, [w:] G. Labuda, Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośredniowieczna. Antologia tekstów źródłowych, Poznań 1999.
Banaszkiewicz J. 2005 Zabić boga! Saxo Gramatyk o niszczeniu przez Duńczyków w 1168 roku rugijskich świątyń Arkony i Gardźcu. Povest’ vremennych let i historia zagłady Peruna za panowania Włodzimierza Wielkiego, [w:] Dawne elity. Słowo i gest, red. J. Axer, J. Olko, Warszawa, s. 63–84.
Caune A. 1995 Archäologische Zeugnisse von den heidnischen Volksglauben in Riga während des 12–13 Jahrhunderts, Światowit, t. 40, s. 26–42.
Dant T. 2007 Kultura materialna w rzeczywistości społecznej. Wartości, działania, style życia, przeł. J. Barański, Kraków.
Duczko W. 2000 Obecność skandynawska na Pomorzu i słowiańska w Skandynawii we wczesnym średniowieczu, [w:] Salsa Cholbergiensis. Kołobrzeg w średniowieczu, red. L. Leciejewicz, M. Rębkowski, Kołobrzeg, s. 23–44.
Europas 2000 Europas mitte um 1000, t. 3: Katalog, red. A. Wieczorek, H.-M. Hinz, Stuttgart.
Filipowiak W. 1979 Wolińska kącina, Z otchłani wieków, R. 45, nr 2, s. 109–118.
Filipowiak W. 1993 Słowiańskie wierzenia pogańskie u ujścia Odry, [w:] Wierzenia przedchrześcijańskie na ziemiach polskich, red. M. Kwapiński, H. Paner, Gdańsk, s. 19–46.
Filipowiak W. 2001 Taschen-Svantevit, [w:] Otto der Grosse. Magdebrurg und Europa, t. 2: Katalog, red. M. Puhle, Mainz.
Filipowiak W., Gundlach H. 1992 Wolin Vineta. Die tatsächliche Legende vom Untergang und Aufstieg der Stadt, Rostock.
Filipowiak W., Wojtasik S. 1975 Światowit z Wolina, Z otchłani wieków, R. 41, nr 2, s. 82–89.
Gieysztor A. 2006 Mitologia Słowian, wstęp K. Modzelewski, posł. L. P. Słupecki, oprac. A. Pieniądz, Warszawa.
Greimas A. J. 2007 O bogach i ludziach. Studia o mitologii litewskiej, przekł. B. Marszalik, Kęty.
Kotlarczyk J. 1987 Słonecznego boga miejsca kultu, Z otchłani wieków, R. 53, nr 2–4, s. 153–168.
Kotlarczyk J. 1993 W poszukiwaniu genezy wielotwarzowych wyobrażeń Światowita, Świętowita, Rujewita i innych, [w:] Wierzenia przedchrześcijańskie na ziemiach polskich, red. M. Kwapiński, H. Paner, Gdańsk, s. 56–63.
Lamm J. P. 1987 On the cult of multiple-headed gods in England and in the Baltic area, Przegląd Archeologiczny, t. 34, s. 219–231.
Leeuw van der G. 1997 Fenomenologia religii, przekł. J. Prokopiuk, Warszawa.
Muhl A. 2012 Januar: Die altslawische Kopfminiatur aus Siegersleben, http://www.lda-lsa.de/ landesmuseum_fuer_vorgeschichte/fund_des_monats/2012/januar/.
Ochmański J. 1982 Historia Litwy, Wrocław.
Rosik S. 1995 Udział chrześcijaństwa w powstaniu policefalnych posągów kultowych u Słowian Zachodnich, Prace Historyczne, t. 17, Wrocław.
Słupecki L. P. 2003 Mitologia skandynawska w epoce wikingów, Kraków.
Stanisławski B. 2011 Budownictwo wczesnośredniowiecznego Wolina – próba reinterpretacji, Materiały Zachodniopomorskie, Seria nowa, t. 6/7, s. 223–268.
Suchocki J. 1991 Mitologia bałtyjska, Warszawa.
Szczepanik P. 2010 Przedmiot jako zapis porządku kosmologicznego Słowian Zachodnich, [w:] Życie codzienne przez pryzmat rzeczy, red. P. Kucypera, S. Wadyl, Toruń, s. 27–41.
Szczepanik P. 2012 Maski w kulturze pogańskich Słowian Zachodnich. Atrybut rytualno-obrzędowy, czy fetysz religijny? [w:] Barbarzyńcy u bram, red. M. Franz, Z. Pilarczyk, Mare Integrans. Studia nad dziejami wybrzeży Morza Bałtyckiego, Toruń, s. 104–121.
Wawrzeniuk J. 2004 Słowiański domowy kult przodków na tle porównawczym, [w:] Wędrówki rzeczy i idei w średniowieczu, Spotkania Bytomskie 5, red. S. Moździoch, Wrocław, s. 115–133.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1971
Liczba cytowań: 0
