Arcydzieła z ciasta. Toruńskie pierniki w zbiorach muzealnych w Polsce i na świecie
DOI:
https://doi.org/10.12775/ZWAM.2020.7.05Keywords
piernik, kolekcja, piernikarstwo, dziedzictwo kulinarne, forma piernikarska, lokalna społeczność, piperatologia, Toruń, produkty spożywcze w muzeumAbstract
Artykuł prezentuje zagadnienie kolekcjonowania toruńskich historycznych pierników figuralnych w muzeach w Polsce i na świecie. Toruńskie pierniki, uznawane za jeden z symboli polskiego dziedzictwa kulinarnego, nabywano do zbiorów i udostępniano na ekspozycjach stałych i czasowych. Najstarsze tego typu obiektu mają blisko sto lat. Niektóre z nich zostały wyciśnięte z drewnianych form piernikarskich, które zaginęły w czasie II wojny światowej. Pierniki z nich odbite są zatem materialnym śladem tego jak wyglądały wspomniane klocki oraz jaki skład miało ciasto użyte do ich produkcji. Twarde trudno jadalne figuralne wypieki pełniły ważną rolę w komunikacji społecznej. Poprzez nadany kształt niosły określone treści i dzięki temu pełniły funkcje m.in. podarunku, ozdoby, gościńca. Zarówno formy jak i pierniki przechowywane w muzeach są świadectwem trwałości, żywotności oraz ciągłości tradycji rzemiosła i przemysłu piernikarskiego w Toruniu, sięgającej co najmniej XIV wieku. Tym samym toruńskie pierniki są ważnym elementem dziedzictwa kulturowego nie tylko w wymiarze lokalnym, ale i światowym. Ponadto tekst przybliża problematykę opieki nad muzealiami o charakterze spożywczym.References
Ambrożewicz Teresa
: Pieczywo odpustowe (ozdobne pieczywo ludowe — cz. 2), „Polska Sztuka Ludowa”,
t. 32, nr 2., s.81-90.
Berendt Elżbieta
: Formy piernikarskie, [w:] Sztuka drewna. Meblarstwo i snycerstwo ludowe na
Dolnym Śląsku, red. E. Berendt, Wrocław: Muzeum Narodowe we Wrocławiu.
Biškupić Bašić Iris
: Licitarska umiejeća.Medičarstvoi svječarstwo- obrt višestoljetne tradicije. Gingerbread
skills. Gingerbread and candle making — craft of the age-old traditions,
Zagreb: Etnographic Museum Zagreb.
Bobecka Paulina
: Pierniki toruńskie w historii i podaniach lokalnych, „Rocznik Toruński”, t. 39.
Chwalewik Edward
: Zbiory polskie. Archiwa, biblioteki, gabinety, galerie, muzea i inne zbiory pamiątek
przeszłości w ojczyźnie i na obczyźnie w porządku alfabetycznym według miejscowości
ułożone, T. 2, s. 256 Warszawa, K raków: Wydawnictwo J. Mortkowicza,
Towarzystwo Wydawnicze w Warszawie https://polona.pl/item/zbiory-polskiekartoteka-
uzupelnien-cz-2,NTk3NjExNA/2/#info:metadata.
Dąbrowski Stanisław
: Dawne pierniki toruńskie, „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, r. 33.
Dąbrowski Stanisław
: Historja różnych zwyczajów, odczytana z toruńskich form piernikowych, „Słowo
Pomorskie”, r. 11, nr 297 — Dodatek Świąteczny.
Dąbrowski Stanisław
: Piernik toruński. Artystyczny żywot staropolskich łakoci, „As. Ilustrowany magazyn
tygodniowy”, nr 21.
Dobrzycki Jerzy
: Cenny nabytek Muzeum Etnograficznego na Wawelu, „Głos Narodu”, nr 78.
Dumanowski Jarosław
: Tatarskie ziele w cukrze, czyli staropolskie słodycze, Warszawa: Muzeum Pałac
w Wilanowie.
Dumanowski Jarosław
: Świat piernika i jego stolica, w: Z Torunia, teksty miejscem zainspirowane, red.
Anna Nadolska-Styczyńska, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu
Mikołaja Kopernika s.177- 193.
Fischer Christa
: Stolze Reiter, schöne Damen…: die Bilderwelt der Gebäckmodel, Ulm: Thorbecke
Jan Verlag.
Hinrichsen Torkild
: Im Knusperhaus. Lebkuchen aus Europa, Husum: Husum Druck- und Verlagsgesellschaft.
Hinrichsen Torkild
: Das Kuchenherz: Lebkuchen aus Deutschland, Husum: Husum Druck- und Verlagsgesellschaft.
Hipp Hans
: Das Lebkuchenbuch, Berlin: Insel Verlag.
Hörandner Edith
: Model. Geschnitzte Formen für Lebkuchen, Spekulatius und Sprigerle, München:
Callwey Verlag.
Hudzik Elżbieta
: Witraże projektu Zdzisława Kulikowskiego w katedrze św. Mikołaja w Elblągu,
Studia Elbląskie, t. XIX (2018).
Jędrzejewska Anna Kornelia
: Pomoce dydaktyczne w działalności edukacyjnej Muzeum Okręgowego w Toruniu,
[w:] Edukacja muzealna w Polsce Sytuacja, kontekst, perspektywy rozwoju. Raport
o stanie edukacji muzealnej w Polsce, red. M. Szeląg, Warszawa: Narodowy
Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów.
Jędrzejewska Anna Kornelia
: Mikołaj Kopernik, Toruńskie pierniki i Gotyk na dotyk — interaktywne formy
edukacji historycznej w Muzeum Okręgowym w Toruniu, [w:] Historia w muzeum.
Muzeum. Formy i środki prezentacji, red. Michał F. Woźniak, Tomasz F. de Rosset, Wojciech Ślusarczyk, Bydgoszcz : Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego
Jędrzejewska Anna Kornelia
a: Piernik i jego rola w kulturze, [w:] Dom. Codzienność i święto. Ceremonie i tradycje rodzinne. Studia historyczno-antropologiczne., red. Bożena Popiołek, Agnieszka Chłosta-Sikorska, Marcin Gadocha, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Jędrzejewska Anna Kornelia
b: Zbiory form piernikarskich w Toruniu od XVII wieku do 1926 roku w świetle inwentarza
Stanisława Dąbrowskiego, [w:] Muzeum a pamięć — forma, produkcja, miejsce, red. Tomasz F. de Rosset, Ewelina Bednarz Doiczmanowa, Aldona Tołysz,
Warszawa: Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów.
Jędrzejewska Anna Kornelia
: Kolekcje dawnych klocków piernikarskich jako źródło nowatorskich form wystawienniczych
I inspirujących działań edukacyjnych, [w:] Edukacja w muzeach i instytucjach kultury — aktualnie, red. Marcin Szeląg, Poznań–Warszawa: Centrum Turystyki Kulturowej TRAKT — operator Bramy Poznania i Traktu
Królewsko-Cesarskiego w Poznaniu oraz Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, wersja epub.
Jürgen Hansen Hans
: Kunstgeschichte des Backwerks. Geschichte und Entwicklung der Gebäckarten und ihrer Formen, Oldenburg, Hamburg: Stalling.
Kleśta-Nawrocka Aleksandra
: Kucharz doskonały. Historyczno-kulturowy fenomen kuchni staropolskiej, Toruń: Polskie Towarzystwo Historyczne.
Kleśta-Nawrocka, Aleksandra,
: Z serca fabryki 1939-1951. Historia Fabryki Cukierniczej „Kopernik” S.A. w źródłach,
Toruń: Muzeum Okręgowe w Toruniu.
Kluczwajd Katarzyna
: Spojrzenie na „Rzut”. O wyposażeniu domu i wzornictwie w toruńskim wydaniu,
Toruń: Muzeum Okręgowe w Toruniu.
Kowalski Krzysztof M.
: Artefakty jako źródło poznania: studium z teorii nauki historycznej, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Kruszelnicka Janina
: Pierniki toruńskie i inne, Toruń: Muzeum Okręgowe w Toruniu.
Kujot Stanisław
: Toruńskie pierniki, „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, r. 3.
Kukowicz-Wirowska Barbara, Jędrzejewska Anna Kornelia
: Dawna Fabryka Gustava Weese jako miejsce prezentacji tradycji rzemiosła i przemysłu
piernikarskiego. Od wystawy do Muzeum Toruńskiego Piernika, [w:] Technika i nauka w muzeum. Muzeum. Formy i środki prezentacji, red. Michał F. Woźniak,
Marcin Zdanowski, Bydgoszcz : Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego; Warszawa : Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów.
Kürth Herbert
: Kunst der Model, Leipzig: Edition Leipzig
Magalski Mateusz
: „Pierny chleb” z Torunia — niedoceniane dziedzictwo?, „Rocznik Toruński”, t. 41.
Marciniak Tadeusz
: Dziwne misterium w piwnicach Ratusza, „Nowości”, nr 1-2, VII (wycinek archiwalny
w dokumentacji MOT).
Mierzejewska Aleksandra, Załuska Joanna red., Markowska Iwona oprac.kat.
: Okupowany Toruń w obiektywie Kurta Grimma. Niemiecka fotografia propagandowa ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Toruniu, Toruń: Muzeum Okręgowe w Toruniu.
Mikulska-Wernerowicz Małgorzata, Lewandowski Krzysztof
: Formy piernikarskie ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Toruniu, Toruń: Muzeum Okręgowe w Toruniu.
Pechová Jarmila
: Perníkářské formy ve sbírkách Etnografického ústavu Moravkého zemského muzea, Brno: Moravské zemské muzeum.
Piroska Weiner,
: Carved honeycake moulds, Budapest: Athenaeum Printing House.
Rumińska Anna
: Antropologia piernika. Compendium piperatologiczne, Slow Food Dolny Śląsk, wersja elektroniczna, (opracowanie bez ISBN).
Stegmann Friedrich Hermann
/1990: Der Pfefferkuchenbäcker und Lebküchler oder Anweisung alle Sorten feiner und ordinärer Pfeffer-und Honigkuchen zu fertigen. Nebst genauer Angabe des Verfahrens der berühmten Nürnberger, Thorner, Danziger und Braunschweiger Lebküchler –Zünfte; sowie der Herdtellung belibterfeiner Pfeffernüßchen, der feinen Zuckerkuchen, der Makronen, Elisen und Punschkuchen, des Marcipans und verschiedener Konfekte, Weimar 1875, reprint Leipzig 1990: Zentral Antiquariat der DDR.
Szelągowska Grażyna
: Pierniki odpustowe, w: Formy piernikarskie ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Toruniu red. Mikulska-Wernerowicz Małgorzata, Lewandowski Krzysztof, Toruń: Muzeum Okręgowe w Toruniu, s.42-47.
Sudziński Ryszard, Samulski Michał
: Dzieje przemysłu piernikarskiego w Toruniu, „Rocznik Toruński”, z. 6.
Udziela Seweryn
: Pierniki toruńskie, dodatek do „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”, nr 266,
września.
Udziela Seweryn
: Pierniki w Polsce, „Rzeczy Piękne, Organ Muzeum Przemysłowego w Krakowie”, r. VI., nr 10–11.
Ulanowski Witold
: Ciasto św. Priski, „Arkady”, r. 1, nr 8.
W.W. [Wacław Wytyk?]
: O pierniku toruńskim wiadomości kilka. Specjał, którym Toruń królewskich gości witał, „Dzień Pomorza”, nr 296, 24-25-26 grudnia.
Wargowski Mieczysław
: Zbiory ludowe na Wawelu, „Przewodnik Katolicki”, r. XXXIII, nr 30.
Woźniczko Magdalena, Orłowski Dominik
: Europejskie muzea produktów żywnościowych i ich znaczenie w turystyce kulinarnej, ZNUV, 54 (3).
Woźniczko Magdalena, Orłowski Dominik
: Pierniki jako element potencjału turystyki kulinarnej Torunia, ZNUV, 60 (3).
Wójcik Halina
: Pierniki odpustowe w południowej Małopolsce, „Polska Sztuka Ludowa”, t. 20, z. 3-4.
Załęska Halina
: Dział Sztuki, (Sprawozdania działów muzeum w Toruniu za lata 1945–1961), „Rocznik Muzeum w Toruniu”, t. 1, z. 2.
Żywirska Maria
: Rzeźbione formy piernikarskie, „Polska Sztuka Ludowa”, t. 11, z. 2.
[bibliografia internetowa wewnątrz skoroszytu]
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
- The authors give the publisher (Polish Ethnological Society) non-exclusive license to use the work in the following fields:
- recording of a Work / subject of a related copyright;
- reproduction (multiplication) Work / subject of a related copyright in print and digital technique (ebook, audiobook);
- marketing of units of reproduced Work / subject of a related copyright;
- introduction of Work / object of related copyright to computer memory;
- dissemination of the work in an electronic version in the formula of open access under the Creative Commons license (CC BY - ND 4.0).
- The authors give the publisher the license free of charge.
- The use of the work by publisher in the above mentioned aspects is not limited in time, quantitatively nor territorially.
Stats
Number of views and downloads: 951
Number of citations: 0
