Lustro w funkcji parergonu i jako miejsce refleksji na temat obrazu. Przykład „Zaślubin Arnolfinich” Jana van Eycka

Abstrakt

Lustro od wieków stanowiło ważny temat w rozważaniach o sztuce. Stosunek obrazu i lustra stanowił bowiem ogólny problem malarskiego przedstawiania. Świadomi zalet zwierciadła artyści, nie tylko wykorzystywali je jako narzędzie w procesie tworzenia obrazu, ale – coraz częściej – czynili jego istotnym elementem.

Około 1434 roku Jan van Eyck namalował lustro w Zaślubinach Arnolfinich. Chociaż funkcjonuje ono w obrazie jako dodatek, to – poprzez swoje centralne miejsce w kompozycji, wydzielenie za pomocą ramy oraz mimetyczny charakter – zabiega o uwagę widza i zmienia sposób lektury obrazu, osiągając pozycję równorzędną z jego głównym tematem. Lustro pełni zatem w dziele funkcję wyjątkowego parergonu – odkrywa obszary spoza ergon, pozostając jego częścią.

Specyfika lustra (parergonu) w obrazie Jana van Eycka zasadza się również na tym, że stanowi ono rodzaj sygnatury artysty. Inkorporuje bowiem do dzieła to, co się w nim bezpośrednio nie znajduje, a mianowicie akt malowania. Obecność lustra w obrazie sprawia, że ostatecznie zanika granica między światem rzeczywistym, przedstawionym w obrazie, a fikcją widzianą w lustrze. Jako parergon lustro staje się „pomostem” do pełnego zrozumienia obrazu i miejscem refleksji na temat jego powstawania.