Poznański Odwach z XVIII wieku: historia – architektura – autorstwo
DOI:
https://doi.org/10.12775/SZiK.2022.002Słowa kluczowe
Poznań, odwach, XVIII wiek, historia sztuki, architektura, Stanisław ZawadzkiAbstrakt
The Poznań Guardhouse located in the middle of the Stary Rynek (Old Market) square is a historic monument of very fine quality which dates from the Enlightenment. It is easily recognizable due to its location at the centre of tourist routes. It is also frequently visited, and is now the seat of the Museum of the Wielkopolska Uprising of 1918–1919 – a branch of the Wielkopolska Museum of the Struggle for Independence. Publications printed to this day claim that the building was designed and erected by Johann Christian Kamsetzer, King Stanisław August’s first architect. However, this is not true. Established attributions of monuments dating from the reign of Stanisław August have been repeated many times and therefore are longlived. There would be nothing wrong with this had not many of them been made without being confirmed on the basis of source documents, or without even taking into consideration the specific context of the epoch or the artist’s background. They were made based on loose associations, without putting forward any arguments. Sometimes they contributed to whole sequences of attributions arising. One speculation led to another, and they were repeated in print, thereby creating ‘indisputable facts’. The Poznań Guardhouse is a good example of this.
Bibliografia
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Zbiór Kartograficzny, sygn. WE 34-20.
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Acta Consularia, rkps sygn. I 98.
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta Komisji Dobrego Porządku, rkps sygn. I 1908.
Biblioteka Narodowa w Warszawie, sygn. I. Rys. 5129 (WAF. 74).
Bartczakowa Aldona, Jakub Fontana, architekt warszawski XVIII wieku, Warszawa 1970.
Batowski Zygmunt, Pałac Tyszkiewiczów w Warszawie. Dzieje budowy i dekoracji w XVIII wieku, oprac. Natalia Batowska, „Rocznik Historii Sztuki”, I, 1956, s. 305–368.
Batowski Zygmunt, Batowska Natalia, Kwiatkowski Marek, Jan Chrystian Kamsetzer, architekt Stanisława Augusta, Warszawa 1978.
Bączyk Jarosław, Poznański Odwach – zarys dziejów, „Poznańskie Zeszyty Fortyfikacyjne”, II, 2003, nr 4, s. 26–33.
Błaszczyk Iwona, Konserwacja zabytków ruchomych w Poznaniu w latach 1990–2007, Poznań 2008.
Budownictwo wojskowe 1918–1935. Historia, przepisy, zasady, normy, red. Aleksander Król, t. 2, Warszawa [1936].
Dygdała Jerzy, Raczyński Kazimierz, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 29, Wrocław 1986, s. 644–653.
Dziubecki Tomasz, Programy symboliczne i funkcje ceremonialne rezydencji magnackich. Puławy – Białystok – Radzyń Podlaski – Lubartów w latach 1730–1760, Warszawa 2010.
Encyklopedia wojskowa, red. Otton Laskowski, t. 6, Warszawa 1937, s. 64 (s.v.: Odwach).
Forssman Erik, Dorisch, Jonisch, Korinthisch. Studien über den Gebrauch der Säulenordnungen in der Architektur des 16.–18. Jahrhunderts, Braunschweig 1984.
Giergielewicz Jan, Zarys historii korpusów inżynierów w epoce Stanisława Augusta, Warszawa 1933.
Gutowska-Dudek Krystyna, Rysunki z wilanowskiej kolekcji Potockich w zbiorach Biblioteki Narodowej, t. 4: Anonimy oraz Suplement, Warszawa 2004.
Jaroszewski Tadeusz Stefan, Siedziba ks. Stanisława Poniatowskiego zwana Ustronie w Warszawie, „Materiały Muzeum Wnętrz Zabytkowych w Pszczynie”, III, 1984, s. 51–77.
Jaroszewski Tadeusz Stefan, Rottermund Andrzej, Jakub Hempel, Fryderyk Albert Lessel, Henryk Ittar, Wilhelm Henryk Minter, architekci polskiego klasycyzmu, Warszawa 1974.
Jarzewicz Maciej, Schöps Augustyn, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 10, red. Urszula Makowska, Warszawa 2016, s. 232–235.
Karwat Janusz, Odwach, główna warta poznańskiego garnizonu, „Kronika Miasta Poznania”, LXXI, 2003, nr 2, s. 257–276.
Katalog rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, cz. 3: Varia. Rysunki architektoniczne, dekoracyjne i varia z XVIII i XIX wieku. Miejscowości nieokreślone, oprac. Teresa Sulerzyska, Warszawa 1972.
Kondziela Henryk, Stare Miasto w Poznaniu. Zniszczenia, odbudowa, program dalszych prac, Poznań 1971.
Kosacka Daniela, Plany Warszawy XVII i XVIII wieku w zbiorach polskich. Katalog, Warszawa 1970.
Kronthal Arthur, Poznań oczami Prusaka wzorowego. Przyczynki do historii zabytków oraz życia artystycznego i umysłowego Poznania, Poznań 2009.
Królikowska-Dziubecka Marzena, Kamsetzer Johann Christian, [w:] Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku, red. Paweł Migasiewicz, Hanna Osiecka-Samsonowicz, Jakub Sito, Warszawa 2016, s. 235–242.
Kusztelski Andrzej, Szeps Augustyn, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 48, Warszawa 2012–2013, s. 208–210.
Kwiatkowska Maria Irena, Pałac Raczyńskich, Warszawa 1980.
Kwiatkowska Maria Irena, Pałac Tyszkiewiczów, Warszawa 1973.
Kwiatkowska Maria Irena, Kwiatkowski Marek, Pałace Tyszkiewiczów i Uruskich, [w:] Kultura artystyczna Uniwersytetu Warszawskiego. Ars et educatio, red. Jerzy Miziołek, Warszawa 2003, s. 217–236.
Kwiatkowski Marek, Loża na Polu Marsowym i królewskie projekty dla Łazienek, „Biuletyn Historii Sztuki”, XLII, 1980, nr 2, s. 173–186.
Kwiatkowski Marek, Łazienki, Warszawa 1972.
Kwiatkowski Marek, Nieznane projekty Stanisława Zawadzkiego, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, XXXII, 1987, z. 2, s. 91–105.
Kwiatkowski Marek, Stanisław August, król-architekt, Wrocław 1983.
Kwiatkowski Marek, Wielka księga Łazienek, Warszawa 2000.
Lorentz Stanisław, Rottermund Andrzej, Klasycyzm w Polsce, Warszawa 1984 (wyd. 2: 1990).
Łęcki Włodzimierz, Maluśkiewicz Piotr, Poznań od A do Z, Poznań 1986.
Łukaszewicz Józef, Obraz historyczno-statystyczny miasta Poznania w dawniejszych czasach, t. 1, Poznań 1838.
Maćkowiak Przemysław, Odwach, [w:] Atlas architektury Poznania, red. Janusz Pazder, Poznań 2008, s. 274.
Malinowska Irena, Stanisław Zawadzki 1743–1806, Warszawa 1953.
Mączyński Ryszard, Architekt wojsk koronnych. Działalność Stanisława Zawadzkiego w latach 1777–1795, Toruń 2023 (w druku).
Mączyński Ryszard, Fasada pijarskiego gmachu Collegium Nobilium w Warszawie, „Ochrona Zabytków”, XLVII, 1994, nr 2, s. 168–184.
Mączyński Ryszard, Korespondencja Stanisława Zawadzkiego w sprawie warszawskich kamienic Izabeli Branickiej (przyczynek do charakterystyki osoby architekta), „Biuletyn Historii Sztuki”, XLVIII, 1986, nr 1, s. 3–18.
Mączyński Ryszard, Nieznane aspekty biografii Stanisława Zawadzkiego, „Rocznik Warszawski”, XXXIII, 2005, s. 39–85.
Mączyński Ryszard, Nowe oblicze oświeceniowej Warszawy – gmachy koszarowe projektowane przez Stanisława Zawadzkiego, „Biuletyn Historii Sztuki”, LXXXI, 2019, nr 4, s. 601–626.
Mączyński Ryszard, Pałac w Walewicach i pałac w Małej Wsi, czyli rozważania o tym, jak w opinii potomnych uczeń zawłaszczył dzieła swego mistrza: Stanisława Zawadzkiego, „Sztuka i Kultura”, III, 2015, s. 113–242.
Mączyński Ryszard, Patron i jego budowniczy. Dzieje współpracy księcia Stanisława Poniatowskiego z architektem Stanisławem Zawadzkim, Toruń 2023 (w druku).
Mączyński Ryszard, Pijarski pałac Collegium Nobilium w Warszawie, Warszawa 1996.
Mączyński Ryszard, The Poznań Guardhouse from the 18th century: history – architecture – authorship, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, LXVIII, 2020, nr 4, s. 507–532.
Mączyński Ryszard, Zawadzki i Kamsetzer – dowód przyjaźni i współpracy architektów. Rozważania o warszawskich pałacach Tyszkiewiczów i Raczyńskich, „Sztuka i Kultura”, V, 2017–2018, s. 159–220.
Mączyński Ryszard, Zawadzki Stanisław, [w:] Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku, red. Paweł Migasiewicz, Hanna Osiecka- -Samsonowicz, Jakub Sito, Warszawa 2016, s. 484–497.
Mączyński Ryszard, Zespoły architektoniczne Collegium Regium i Collegium Nobilium warszawskich pijarów 1642–1834, Warszawa 2010.
Muzeum Powstania Wielkopolskiego 1918–1919, Muzeum Martyrologii Wielkopolan – Fort VII, Muzeum Armii „Poznań”, Muzeum Uzbrojenia, Muzeum Powstania Poznańskiego – Czerwiec 1956, Poznań 2010.
Opisy i lustracje Poznania z XVI–XVIII wieku, oprac. Marian J. Mika, Poznań 1960.
Ostrowska-Kębłowska Zofia, Architektura i budownictwo w Poznaniu w latach 1780– 1880, Warszawa 1982 (wyd. 2: 2009).
Ostrowska-Kębłowska Zofia, Architektura pałacowa drugiej połowy XVIII wieku w Wielkopolsce, Poznań 1969.
Ostrowska-Kębłowska Zofia, Pałac Działyńskich w Poznaniu, Poznań 1958.
Ostrowska-Kębłowska Zofia, Pałace wielkopolskie z okresu klasycyzmu, Poznań 1970.
Ostrowska-Kębłowska Zofia, Sztuka okresu oświecenia w Poznaniu, [w:] Dzieje Poznania, red. Jerzy Topolski, t. 1, Warszawa 1988, s. 909–942. Pawlaczyk Mateusz, Rogalin, Warszawa 1981.
Pezacki Wincenty, Jatki rzeźnickie w dawnym Poznaniu, „Kronika Miasta Poznania”, LVIII, 1990, nr 2, s. 93–104.
Pilarczyk Zbigniew, Budownictwo wojskowe w dawnym Poznaniu, „Kronika Miasta Poznania”, LXXIII, 2005, nr 1, s. 372–398.
Pocztówki z widokami dawnego Poznania (1898–1939) ze zbiorów Muzeum Historii Miasta Poznania, oprac. Magdalena Warkoczewska, Poznań 1995.
Postkarten erzählen Geschichte. Die Stadt Posen 1896–1918 = Pocztówki opowiadają historię. Miasto Poznań 1896–1918, red. Sophia Kemlein, Lüneburg 1997.
Poznań na dawnych widokówkach, oprac. Jakub Skutecki, cz. 1: Widokówki z lat 1896–1905, Poznań 1995.
Poznań na dawnych widokówkach, oprac. Jakub Skutecki, cz. 2.2: Widokówki z lat 1905– –1918. Stary Rynek i okolice, Poznań 1996.
Poznań. Spis zabytków architektury, oprac. Joanna Bielawska-Pałczyńska, Poznań 2004.
Prószyńska Zuzanna, Düldt Johann, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 2, Wrocław 1975, s. 112.
Prószyńska Zuzanna, Kamsetzer Jan Krystian, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 3, red. Jolanta Maurin-Białostocka, Janusz Derwojed, Wrocław 1979, s. 339–345.
Putkowska Jolanta, Warszawskie rezydencje na przedmieściach i pod miastem w XVI–XVIII wieku, Warszawa 2016.
Relacja delegowanych od przeszłej Rady Nieustającej do słuchania rachunków Komisji Lokacyjnej po zakończeniu tychże dnia 8 Octobris roku 1788 na sesji Rady Nieustającej uczyniona, [Warszawa 1788].
Rewski Zbigniew, Pałac Raczyńskich w Warszawie, obecnie siedziba Ministerstwa Sprawiedliwości, Warszawa 1929.
Ruszczyńska Teresa, Sławska Aniela, Architektura i urbanistyka do 1939 roku, [w:] Dziesięć wieków Poznania, t. 3: Sztuki plastyczne, Poznań 1956, s. 25–92.
Sito Jakub, Wielkie warsztaty rzeźbiarskie Warszawy doby saskiej. Modele kariery, formacja artystyczna, organizacja produkcji, Warszawa 2013.
Skutecki Jakub, Jańczak Małgorzata, Piskorski Tadeusz, Ulicami Poznania, Poznań 2003. Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Warszawa 2002, s. 202–203 (s.v.: Kordegarda). Spis zabytków architektury i budownictwa, Warszawa 1964.
Sroczyńska Krystyna, Podróże malownicze Zygmunta Vogla, Warszawa 1980.
Sroczyńska Krystyna, Zygmunt Vogel, rysownik gabinetowy Stanisława Augusta, Wrocław 1969.
Stare Miasto w Poznaniu. Zniszczenia – odbudowa – konserwacja 1945–2016, red. Iwona Błaszczyk, Poznań 2017.
Tatarkiewicz Władysław, Łazienki warszawskie, Warszawa 1957 (wyd. 2: 1968, wyd. 3: 1972).
Topolska Maria B., Raczyński Kazimierz, [w:] Wielkopolski słownik biograficzny, Warszawa 1981, s. 608–609.
Tyszkiewicz Bogna, Działalność poznańskiej Komisji Dobrego Porządku (1779–1784), Poznań 1965.
Tyszkiewicz Bogna, Komisja Dobrego Porządku w Poznaniu 1780–1784, Poznań 2005.
Warkoczewska Magdalena, Portret miasta. Poznań w malarstwie i grafice = Porträt einer Stadt. Posen in Malerei und Grafik, Poznań 2000.
Zakrzewski Zbigniew, Ulicami mojego Poznania, cz. 2: W zasięgu hejnału, Poznań 2006.
Zakrzewski Zbigniew, Ulicami mojego Poznania. Przechadzki z lat 1918–1939, Poznań 1985.
Zieliński Jarosław, Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Śródmieście historyczne, t. 2: Canaletta – Długosza, Warszawa 1996.
Zieliński Jarosław, Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Śródmieście historyczne, t. 7: Krakowskie Przedmieście, Warszawa 2001.
http://poznan.wikia.com/wiki/Odwach [dostęp: 5.07.2018].
http://poznanskiehistorie.blogspot.com/2012/02/pery-starego-rynku-czesc-4.html [dostęp: 4.07.2018].
http://regionwielkopolska.pl/katalog-obiektow/odwach-w-poznaniu.html [dostęp: 5.07.2018].
http://www.wmn.poznan.pl/odwiedz-nas/muzeum-powstania-wielkopolskiego-1918-1919/ [dostęp: 3.07.2018].
https://pl.wikipedia.org/wiki/Odwach_w_Poznaniu [dostęp: 2.07.2018].
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Ryszard Mączyński
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 216
Liczba cytowań: 0
