Maski z kościoła w Inowrocławiu. Znaczenie płaskorzeźby romańskiej oraz jej miejsce w historii sztuki
DOI:
https://doi.org/10.12775/SZiK.2022.001Słowa kluczowe
Inowrocław, maski, rzeźba romańska, rzeźba kamienna, historia sztuki, Kujawy, archiwalne fotografie, baby kamienneAbstrakt
The last twenty years have seen intensified research into Romanesque architecture n Poland. This paper addresses the issue of Romanesque sculpture and presents it by means of describing several projecting reliefs preserved in the Romanesque, partially reconstructed, church dedicated to the Name of the Blessed Virgin Mary, a symbol of Inowrocław. The church is important for the local community. Many publications on Romanesque masks and representations have been published since the 19th century, also recently. It is worth noticing that the opinions of researchers in the fields of history and history of art are inconsistent. This text addresses the ensemble of Inowrocław sculptures analysed from a contemporary research and methodological perspective in respect of the history of medieval art, as such an approach allows for complementing the state of research. Artistic analogies, aesthetic sources, and the practice of ornamenting the Houses of God with stone masks have been presented, and new interpretations of iconography, form, and meaning have been discussed. Formal issues concerning artistic geography, style, significance, meaning, and technique have been considered and compared. Besides, extensive reference has been made to the interpretation of the law of the frame. Another reference has been made with regard to the issue of the cultural meaning that was later provided to these popular artistic objects in Polish art history. A stylistic genesis and the closest formal analogies have been indicated. The starting point for the considerations presented herein was the notion of sites of memory.
Bibliografia
Aleksandrowicz Józef, Inowrocław i okolice: zabytki, uzdrowisko, wybitni ludzie, ciekawe okolice, Inowrocław 1982.
Baltrušaitis Jurgis, Ornamental stylistic in Romanesque sculpture (1931), [w:] Art history: an anthology of modern criticism, red. Wylie Sypher, New York 1963, s. 116–131.
Bauer Hermann, Kunsthistorik. Eine kritische Einführung in das Studium der Kunstgeschichte, München 1989.
Belting Hans, Faces: historia twarzy, przekł. Tadeusz Zatorski, Gdańsk 2015.
Bengt Thordeman, Attitudes to the heritage, Stockholm 1964.
Białłowicz-Krygierowa Zofia, Romańskie ciosy z płaskorzeźbionymi maskami z kościoła Panny Marii w Inowrocławiu. Przyczynek do historii zbiorów kórnickich Tytusa Działyńskiego, „Studia Muzealne”, XII, 1977, s. 11–22.
Binski Paul, Gothic sculpture, New Haven–London 2019.
Błażejewska Anna, Kamienna rzeźba figuralna z czasów przedkrzyżackich w Prusach: stan, możliwości i perspektywy badań, [w:] Sztuka Prus XIII−XVIII wieku, red. Agnieszka Bojarska, Toruń 1994, s. 71–99.
Błażejewska Anna, ‘Native’ figural art of the southern coast of the Baltic Sea at the time of Christianization, [w:] The Middle Ages: narratives of art, red. Jarosław Wenta, we współpr. z Claire Orenduff i Magdaleną Kopczyńską, Toruń 2019, s. 41–76.
Błażejewska Anna, Północny rodowód artystyczny wczesnośredniowiecznych kamiennych figur pruskich, [w:] Pruskie baby kamienne: fenomen kulturowy czy europejska codzienność?, red. Jerzy Marek Łapo, Grzegorz Białuński, Olsztyn 2007, s. 65–79.
Błażejewska Anna, Sztuka „rodzima” na ziemiach polskich w okresie chrystianizacji: próba charakterystyki, „Ethos”, XXIX, 2016, nr 3, s. 21–45.
Bochnak Adam, Historia sztuki średniowiecznej, Warszawa–Kraków 1973.
Büchsel Martin, Gothic Sculpture from 1150 to 1250, [w:] A companion to medieval art: Romanesque and Gothic in Northern Europe, red. Conrad Rudolph, Malden, Mass. 2006, s. 403–420.
Budde Rainer, Deutsche romanische Skulptur 1050–1250, München 1979.
Chrzanowski Tadeusz, Sztuka w Polsce, t. 1: Od Piastów do Jagiellonów, Warszawa 2008.
Curtius Ernst Robert, Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, przekł. i oprac. Andrzej Borowski, Kraków 2005.
Danielewski Marcin, Reliefy z murów kościoła Panny Marii w Inowrocławiu, „Roczniki Historyczne”, LXXVII, 2011, s. 7–34.
Davy Marie-Madeleine, Symbolika romańska (XII w.), przekł. Krzysztof Wakar, Warszawa 2011.
Dobrowolski Tadeusz, Rzeźba. Sztuka przedromańska i romańska, 966–1240, [w:] Sztuka średniowieczna. Historia sztuki polskiej, t. 1, red. Władysław Leśniewski, Kraków 1965, s. 100–131.
Ducci Annamaria, “Layer-Cake History”. Kubler and Focillon at Yale, January 1940 (starting from some manuscript notes), [w:] Im Maschenwerk der Kunstgeschichte: eine Revision von George Kublers „The shape of time”, wyd. Sarah Maupeu, Kerstin Schankweiler, Stefanie Stallschuss, Berlin 2014, s. 71–91.
Focillon Henri, The life of forms in art, przekł. Charles Beecher Hogan, George Kubler, New York 1996.
Frycz Jerzy, Architektura i sztuka Inowrocławia, [w:] Dzieje Inowrocławia, t. 2: (Od 1919 r. do końca lat siedemdziesiątych), red. Marian Biskup, Warszawa–Poznań 1982, s. 417–501.
Fuga Antonella, Techniki i materiały, przekł. Katarzyna A. Chmielewska, Warszawa 2008.
Hearn Millard Fillmore, Romanesque sculpture: the revival of monumental stone sculpture in the eleventh and twelfth centuries, New York 1985.
Herrmann Christofer, Winterfeld Dethard von, Zisterzienser, [w:] Mittelalterliche Architektur in Polen: romanische und gotische Baukunst zwischen Oder und Weichsel, t. 1, wyd. Christofer Herrmann, Dethard von Winterfeld, Petersberg 2015, s. 98–183.
Hewner Katarzyna, Funkcja rzeźb i rytów na murach romańskiego kościoła pw. Imienia NMP w Inowrocławiu: głos w dyskusji, „Ziemia Kujawska”, XVII, 2004, s. 213–217.
Hewner Katarzyna, Kim był twórca romańskich rzeźb na murach kościoła Imienia Najświętszej Marii Panny w Inowrocławiu?, „Ziemia Kujawska”, XIII, 1998, s. 151–157.
Jarzewicz Jarosław, Kościoły romańskie w Polsce, Kraków 2014.
Jurkowlaniec Tadeusz, Gotycka rzeźba architektoniczna w Prusach, Wrocław 1989.
Kaiser Wolfgang, Architektura romańska w Niemczech, [w:] Sztuka romańska, red. Rolf Toman, Olsztyn 2000, s. 32–73.
Kasprowicz Jan, Utwory literackie, t. 4, oprac. Roman Loth, Kraków 1984.
Kliś Zdzisław, Krzyże iryjskie, „Folia Historica Cracoviensia”, VIII, 2002, s. 277–290.
Kondracki Jerzy, Geografia regionalna Polski, Warszawa 2001.
Kowalski Jacek, Grosspolen, [w:] Mittelalterliche Architektur in Polen: romanische und gotische Baukunst zwischen Oder und Weichsel, t. 1, wyd. Christofer Herrmann, Dethard von Winterfeld, Petersberg 2015, s. 268–377.
Koziejowski Wojciech, Romański charakter stylowy architektury wieży na Zamku w Lublinie, „Roczniki Humanistyczne”, XXIII, 1975, nr 5, s. 103–112.
Leriche-Andrieu Françoise, Einführung in die romanische Kunst, przekł. Karl Kolb, Würzburg 1985.
Lissok Michael, Der Giebelschmuck von Bauten Tangermündes. Ein Beitrag zur Geschichte der spätgotischen Bauplastik in der Altmark, [w:] Die mittelalterliche Plastik in der Mark Brandenburg: Protokollband des internationalen Kolloquiums von 2. bis 4. März 1989 in der Staatlichen Museen zu Berlin Bodemuseum, wyd. Lothar Lambacher, Frank Matthias Kammel, Berlin 1990, s. 66–72.
Nodseth Ingrid Lunnan, Reframing the margins: Marginalised sculpture on Gothic cathedrals: the human face as an aspect of the marginal in the cathedrals of Reims and Trondheim, „Collegium Medievale”, XXVI, 2013, s. 3–26.
Przybyszewski Bolesław, Romańskie kościoły pielgrzymkowe, Kraków 1979.
Quirini-Popławski Rafał, Rzeźba przedromańska i romańska w Polsce wobec sztuki włoskiej, Kraków 2006.
Reinfuss Roman, Ludowa rzeźba kamienna w Polsce, Wrocław 1989.
Rosen-Przeworska Janina, Ikonografia wschodnioceltycka, Wrocław 1976.
Rosen-Przeworska Janina, Przeżytki celtyckie i celto-scytyjskie na obszarze Polski, „Archeologia Polski”, VIII, 1963, z. 1, s. 69–124.
Sauerländer Willibald, Alterssicherung, Ortssicherung und Individualsicherung, [w:] Kunstgeschichte: eine Einführung, wyd. Hans Belting et al., Berlin 2008, s. 125–152.
Sauerländer Willibald, Das Jahrhundert der grossen Kathedralen: 1140–1260, München 1990.
Sauerländer Willibald, Rzeźba średniowieczna, przekł. Anna Porębska, Warszawa 2001.
Schade Herbert, Dämonen und Monstren: Gestaltungen des Bösen in der Kunst des frühen Mittelalters, Regensburg 1962.
Schapiro Meyer, Über den Schematismus in der romanischen Kunst, Jurgis Baltrušaitis, La stylistique ornamentale dans la Sculpture Romane, Paris, Leroux 1931,
[w:] Kritische Berichte zur kunstgeschichtlichen Literatur: (1927–1937), red. Friedrich Antal, Bruno Fürst, Hildesheim–New York 1972, s. 1–21.
Schmengler Dagmar, Die Masken von Reims: zur Genese negativer Ausdrucksformen zwischen Tradition und Innovation, Berlin 2016.
Sedlmayr Hans, Das erste mittelalterliche Architektursystem, [w:] idem, Epochen und Werke: gesammelte Schriften zur Kunstgeschichte, t. 1, München 1977, s. 80–139.
Sedlmayr Hans, Europäische Romanik im Lichte ihrer kritischen Formen, [w:] idem, Epochen und Werke: gesammelte Schriften zur Kunstgeschichte, t. 3, München 1982, s. 46–69.
Sikorski Czesław, Reliefy z murów kościoła Imienia Najświętszej Marii Panny w Inowrocławiu, „Ziemia Kujawska”, XI, 1995, s. 17–34.
Sikorski Czesław, Świadkowie 800-lecia: encyklopedia wiedzy o zabytkach Inowrocławia, oprac. Janina Sikorska, Inowrocław 2002.
Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, red. Maria Irena Mileska, Warszawa 1994.
Soćko Adam, Romańskie detale kamieniarskie kompleksu klasztornego w Strzelnie w Muzeum Narodowym w Poznaniu. Uwagi na marginesie prac nad katalogiem zbiorów Galerii Sztuki Średniowiecznej, [w:] Visibilia et invisibilia w sztuce średniowiecza: księga poświęcona pamięci profesor Kingi Szczepkowskiej-Naliwajek, red. Artur Badach, Monika Janiszewska, Monika Tarkowska, Warszawa 2009, s. 33–48.
Sroka Zbigniew, Zagrożenia i lęki średniowiecznych inowrocławian (problematyka płaskorzeźb i rytów na kościele pod wezwaniem Imienia Najświętszej Marii Panny w Inowrocławiu), „Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu”, VI, 2001, s. 106–122.
Sylwestrzak Hubert, Kachnic Jolanta, Kamienne tworzywo sztuki, Toruń 2010.
Świechowski Zygmunt, przy udziale Ewy Świechowskiej, Romanizm, Warszawa 2006.
Tatarkiewicz Władysław, Historia estetyki, t. 2, Warszawa 2015.
Waszak Przemysław, Dzieło sztuki jako ogniskowa pamięci ujęta na tle współczesnej problematyki dziedzictwa kulturowego. Jego rola w kształceniu. Studium przypadku, [w:] Studia i szkice z badań nad pamięcią zbiorową w Polsce w XX i XXI wieku, red. Monika Opioła-Cegiełka, Joanna Szczutkowska, Bydgoszcz 2020, s. 155–169.
Waszak Przemysław, Krucyfiks z Kaplicy Jedenastu Tysięcy Dziewic w Bazylice Mariackiej w Gdańsku. Jego znaczenie i recepcja, Toruń 2016.
Waszak Przemysław, Local and supra-regional significance of Romanesque sculpture and its place in art history: the example of bas-reliefs from a church in Inowrocław, „Ars”, LIV, 2021, nr 2, s. 140–154.
Weigert Hans, Romanische Plastik in Europa, red. Harald Busch, Bernd Lohse, Frankfurt am Main 1961.
Williamson Paul, Gothic sculpture, 1140–1300, New Haven–London [1998].
Wood Rita, Paradise: the world of Romanesque sculpture, York 2017.
Worobiow Nikolaj, Zur Neubegründung des Formalismus, Henri Focillon, Vie des formes. Paris, E. Leroux 1934, [w:] Kritische Berichte zur kunstgeschichtlichen Literatur: (1927–1937), red. Friedrich Antal, Bruno Fürst, Hildesheim–New York 1972, s. 40–65.
Woźny Jacek, Kamienie kultowe jako relikty archaicznych i pogańskich wierzeń religijnych (na kanwie reliefów z kościoła pw. Imienia NMP w Inowrocławiu), [w:] Z dziejów Kujaw i Pałuk. Studia dedykowane pamięci dr. Czesława Sikorskiego, red. Jarosław Kozłowski, Marcin Woźniak, Inowrocław 2005, s. 32–46.
Wyczółkowski Mariusz, „Baba” kamienna z Poganowa. Wczesnośredniowieczne miejsce kultu Prusów, [w:] Bałtowie i ich sąsiedzi: Marian Kaczyński in memoriam, red. Anna Bitner-Wróblewska, Grażyna Iwanowska, Warszawa 2009, s. 605–633.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Przemysław Waszak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 322
Liczba cytowań: 0
