Zagroda rodzinna Stanisława Pigonia w Komborni. Studium etnograficzne
DOI:
https://doi.org/10.12775/SP.2020.010Słowa kluczowe
Stanisław Pigoń, Kombornia, budownictwo ludowe, chałupa tkacka, kultura materialna wsi, przemiany budownictwa ludowegoAbstrakt
Zachowana do dziś zabudowa rodzinnej zagrody profesora Stanisława Pigonia (1885–1968)
w Komborni stanowi bardzo interesujący, a równocześnie coraz rzadziej spotykany w okolicach
Krosna, przykład drewniano-murowanej chałupy oraz towarzyszącej jej stodoły – środowiska
bytowania chłopskiego od połowy wieku XIX począwszy, po koniec XX stulecia.
Pomimo licznych przebudów i modernizacji dom rodzinny Profesora zachował w swym
wnętrzu wiele reliktów architektonicznych charakterystycznych dla budownictwa ludowego
na Pogórzu Wschodnim. Zaliczyć do nich należy tradycyjne rozplanowanie chałupy tkackiej
z amfiladową izbą i warsztatem, dawno zarzucony już sposób łączenia belek w ścianach, wciąż
czytelne ślady funkcjonujących tu niegdyś urządzeń ogniowych – od półkurnego pieca z kapą
po współczesną kuchnię kaflową z zamkniętym paleniskiem i kominem, czy typologicznie
wczesnego – czterospadowego dachu krytego słomą. W ciągu XX wieku w zagrodzie Pigoniów
dokonano wprawdzie licznych modernizacji i przebudów, które jednak nie zatarły wcześniejszego
programu przestrzennego chałupy, czy też czytelnych śladów pierwotnej konstrukcji
dachu, pułapów w izbie i alkierzu, piwnicy itp. Co więcej – modernizacje te stanowią doskonałą
ilustrację długiego procesu przemian, jakim ewolucyjnie podlegały również techniczne
aspekty kultury ludowej przez całe poprzednie stulecie, a którego przykłady materialne są,
niestety, coraz rzadsze w krajobrazie wsi podkrośnieńskich.
Przejęcie zagrody Pigonia przez Państwową Wyższą Szkołę Zawodową w Krośnie, które
dokonało się w roku 2010, stworzyło dla tych zabytkowych obiektów niepowtarzalną szansę
na dalsze trwanie, co więcej – pełnienie nowych ról, do których drewniana chałupa, z której
wyszedł w świat wybitny Uczony, nie była wprawdzie powołana, ale którym z pewnością
sprosta. Użytkowanie tej chronionej in situ zagrody przez Karpacką Państwową Uczelnię
im. Stanisława Pigonia w Krośnie (dawniej Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa) jest dziś
gwarancją systematycznej opieki, a także prawidłowo prowadzonych prac zabezpieczająco
-remontowych oraz adaptacyjnych. Potencjał tego zabytkowego domu – nie tylko poprzez
jego związki biograficzne – jest dziś bowiem wartością trudną do przecenienia.
Bibliografia
Czajkowski J., 1964 Chałupa tkacka z okolic Krosna, „Polska Sztuka Ludowa”, R. 18, 1964, z. 2.
Czajkowski J., 1969 Wiejskie budownictwo mieszkalne w Beskidzie Niskim i na przyległym
Pogórzu, „Rocznik Muzeów Województwa Rzeszowskiego”, t. 2, 1969.
Gruszka B., Łopatkiewicz T., 2015 Jan Zych (1931–1995). Przywracanie pamięci, Wydawnictwo
Ruthenus, Krosno.
Kłak C., 1993 Stanisław Pigoń. Szkice do portretu, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej,
Rzeszów.
Kotula F., 1983 Syn Podgórza, [w:] Wokół Stanisława Pigonia. Nad warsztatem naukowym
i literackim Uczonego, Krajowa Agencja Wydawnicza, Rzeszów 1983.
Olszański H., 1993 Stodoły wąskofrontowe w południowo-wschodnim rejonie Polski, „Materiały
Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”, t. 31, 1993.
Pigoń S., 1968 Z przędziwa pamięci. Urywki wspomnień, Państwowy Instytut Wydawniczy,
Warszawa.
Pigoń S., 1983 Z Komborni w świat. Wspomnienia młodości, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza,
Warszawa.
Urbański F., 2011 Pamiętnik Felixa Urbańskiego Tom I (1850–1859), red. K. Hamela i R. Skotniczy,
bmw.
Winiarska A., 2008 Stanisław Pigoń syn Komborni, Chemigrafia Łuczaj, Krosno.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 486
Liczba cytowań: 0