O dwóch pobytach Stanisława Wyspiańskiego na Łemkowszczyźnie
DOI:
https://doi.org/10.12775/SP.2023.003Ključne riječi
Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Władysław Łuszczkiewicz, Tomasz Śliwka, Mikołaj Śliwka, Łemkowszczyzna, Królowa Ruska (Królowa Górna), Rymanów, Rymanów-Zdrój, Deszno, inwentaryzacja zabytków, szkicowniki terenoweSažetak
O dwóch pobytach Stanisława Wyspiańskiego na Łemkowszczyźnie
Twórczość Stanisława Wyspiańskiego tradycyjnie wiązana jest z Młodą Polską, przynależąc aksjologicznie do świata kultury zachodniej oraz chrześcijaństwa łacińskiego. Mimo to Artysta od wczesnej młodości żywo interesował się Kresami Rzeczypospolitej, a także kulturą artystyczną chrześcijaństwa wschodniego. Znajomość tej problematyki przyniosła Wyspiańskiemu indywidualna wycieczka do Lwowa i okolic, którą odbył w sierpniu 1887 roku. W dwa lata później, nieoczekiwanie i raczej przypadkowo, Artysta, wraz z Józefem Mehofferem, znalazł się w łemkowskiej wsi Królowa Ruska (dzisiaj Królowa Górna), gdzie w ciągu dwudniowego pobytu rysunkowo i opisowo zinwentaryzował siedemnastowieczne wyposażenie artystyczne wnętrza miejscowej cerkwi, ponadto odbył naradę z Łemkami oraz księdzem greckokatolickim na temat projektu nowego ikonostasu do świątyni.
Drugi z pobytów Wyspiańskiego na Łemkowszczyźnie miał miejsce w lecie 1901 roku, kiedy to Artysta wraz z rodziną mieszkał przez pięć tygodni w łemkowskim Desznie, opodal Rymanowa-Zdroju, w nieistniejącym dziś domu dla kuracjuszy. Badania terenowe, które przeprowadził autor artykułu, pozwoliły nie tylko zweryfikować dotychczasowe domysły w kwestii miejsca, gdzie Wyspiańscy zamieszkiwali w 1901 roku, ale też zebrać przekonujący materiał faktograficzny, na podstawie którego można dziś o tych kwestiach wnioskować w sposób pewny.
References
Źródła
Kronika Szkoły w Desznie – zbiory Wojciecha Farbańca w Rymanowie.
Szkicownik III Stanisława Wyspiańskiego z wycieczki w Grybowskie, Sądeckie i Tarnowskie. Zbiory Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, sygn. MUJ nr inw. 15623 nr dz. 2754/II.
Literatura przedmiotu
Birkenmajer A., 1938, Czajkowski (Czaykowski) Konstanty, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 4, Polska Akademia Umiejętności, Kraków, s. 154–155.
Biskupski R., 2004, O dwu zaginionych szesnastowiecznych ikonach Mandylionu i Narodzenia Matki Boskiej z cerkwi w Królowej Ruskiej, [w:] Zachodnioukraińska sztuka cerkiewna. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej Łańcut – Kotań, 17–18 kwietnia 2004, cz. 2, Muzeum – Zamek w Łańcucie, Łańcut, s. 234–260.
Chmiel A., 1908, Ze wspomnień „Nocy Listopadowej”, „Krytyka. Miesięcznik poświęcony sprawom społecznym, nauce i sztuce”, pod red. W. Feldmana, R. 10, t. 2, s. 424–432.
Chmiel A., 1924, Rywal Wyspiańskiego, „Ilustrowany Kuryer Codzienny”, R. 15, nr 335, „Dodatek IKC”, s. 16–18.
Dobosz P., 1995, Konserwatorzy i korespondenci krajowych urzędów konserwatorskich dla zabytków sztuki, wykopalisk i archiwów w Galicji, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Krakowskiego”, t. 2, s. 21–50.
Doboszewska A. (oprac.), 1995, Kalendarz życia i twórczości 26 marca 1898 – grudzień 1907 Stanisława Wyspiańskiego, [w:] Stanisław Wyspiański. Dzieła zebrane, t. 16, vol. 3, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Dobrowolski-Nałęcz M., 1924, Wiosna „Młodej Polski”, „Kurier Warszawski”, nr 220 z 7 sierpnia, s. 5–6.
Dürr J., 1934, Wędrówka Stanisława Wyspiańskiego po Małopolsce Wschodniej, „Kuryer Literacko-Naukowy”, dodatek do „Ilustrowanego Kuryera Codziennego”, R. 11, nr 53, s. XIII–XV.
Dürr J., 1935, Wędrówka Stanisława Wyspiańskiego po Małopolsce Wschodniej. Halicz, cz. 2, „Kuryer Literacko-Naukowy”, dodatek do „Ilustrowanego Kuryera Codziennego”, R. 12, nr 1, s. II–IV.
Find a Grave. URL: https://www.findagrave.com/memorial/54638112/thomas-albert-sliwka
Gronek A., 2020, Пам’ятки церковного мистецтва Дрогобича на рисунках Станіслава Виспянського, [w:] Мистецька культура: історiя, теорія, методологія. Тези допoвідей VIII Міжнародної наукової конфеенції (Львів, 20 листопада 2020 р.), Львівська національна наукова бібліотека України ім. В. Стефаника, Львів, s. 113–115.
Gronek A., 2022a, Zabytki sztuki cerkiewnej Drohobycza na rysunkach Stanisława Wyspiańskiego z podróży w sierpniu roku 1887, [w:] Studia o kulturze cerkiewnej w granicach dawnej Rzeczypospolitej, „Perspektywy Kultury”, t. 38, Instytut Kulturoznawstwa i Dziennikarstwa Akademii Ignatianum w Krakowie, Kraków, s. 271–287.
Gronek A., 2022b, Źródła ikonograficzne do rysunków Stanisława Wyspiańskiego na temat sztuki ruskiej, [w:] O miejsce książki w historii sztuki, cz. 3, Sztuka książki około 1900. W 150. rocznicę urodzin Stanisława Wyspiańskiego, red. A. Gronek, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 69–80.
Janocha M., 2008, Ikony w Polsce. Od średniowiecza do współczesności, Wydawnictwo Arkady, Warszawa.
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, pod. red. J. Szablowskiego, z. 10, Powiat nowosądecki, oprac. A. Misiąg-Bocheńska, Miasto Nowy Sącz, oprac. T. Dobrowolski, Ministerstwo Kultury i Sztuki, Warszawa 1951.
Kornecki M., 1972, Kościoły diecezji tarnowskiej, „Rocznik Diecezji Tarnowskiej”, Tarnów, s. 55–618.
Laskowska M. 2023, Wyspiański. Szkicowniki i rysunki w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków.
Łopatkiewicz P., Łopatkiewicz T., 2007, Stanisława Tomkowicza Inwentarz zabytków powiatu sądeckiego. Z rękopisów Autora wydali i własnymi komentarzami opatrzyli … i …, t. 1–2, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków.
Łopatkiewicz P., Łopatkiewicz T., 2018a, Szkicownik Stanisława Wyspiańskiego z naukowo-artystycznej wycieczki w Opoczyńskie z roku 1888, „Szkicowniki uczniów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych z naukowo-artystycznych wycieczek Władysława Łuszczkiewicza (1888–1891)”, t. 1, z. 1, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków.
Łopatkiewicz P., Łopatkiewicz T., 2018b, Szkicownik Stanisława Wyspiańskiego z naukowo-artystycznej wycieczki w Sądeckie, Gorlickie i Grybowskie z roku 1889, „Szkicowniki uczniów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych z naukowo-artystycznych wycieczek Władysława Łuszczkiewicza (1888–1891)”, t. 2, z. 1, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków.
Łopatkiewicz P., Łopatkiewicz T., 2021, Szkicowniki Stanisława Wyspiańskiego z naukowo-artystycznej wycieczki w Grybowskie, Sądeckie i Tarnowskie z roku 1889, „Szkicowniki uczniów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych z naukowo-artystycznych wycieczek Władysława Łuszczkiewicza (1888–1891)”, t. 2, z. 2–3, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków.
Łopatkiewicz T., 2005, Kolekcja szkicowników uczniów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych w zbiorach Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Nieznane rysunki S. Wyspiańskiego, J. Mehoffera i innych z wycieczek z W. Łuszczkiewiczem w latach 1888–1892, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, MCCLXXVII, „Opuscula Musealia”, z. 14, s. 41–88.
Łopatkiewicz T., 2008, Naukowo-artystyczna wycieczka w Sądeckie z 1889 roku na tle zabytkoznawczej działalności Władysława Łuszczkiewicza i uczniów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych, „Biblioteka Rocznika Sądeckiego”, t. 1, Prezydent Miasta Nowego Sącza i Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Nowym Sączu, Nowy Sącz.
Łopatkiewicz T., 2009, Zabytkoznawcze aspekty naukowo-artystycznych wycieczek Włady-sława Łuszczkiewicza z uczniami krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych (1888–1893). Uwagi na marginesie edycji rękopiśmiennych inwentarzy zabytków Stanisława Tomkowicza, [w:] Sztuka i podróżowanie. Studia teoretyczne i historyczno-artystyczne, pod red. P. Krasnego i D. Ziarkowskiego, Wydawnictwo Proksenia, Kraków, s. 191–210.
Łopatkiewicz T., 2011, Tomkowicz Stanisław, [w:] Słownik biograficzny twórców oświaty i kultury XIX i XX wieku Polski południowo-wschodniej, pod red. A. Meissnera i K. Szmyda, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów, s. 431–432.
Łopatkiewicz T., 2021, O zabytkoznawczych rezultatach wycieczki Stanisława Wyspiańskiego i Józefa Mehoffera do Krużlowej Wyżnej w sierpniu roku 1889, „Studia Pigoniana. Rocznik Karpackiej Państwowej Uczelni”, nr 4, s. 155–182.
Łopatkiewicz T., 2022a, „Najmuję furę, jadę do Nawojowéj”. Logistyka naukowo-artystycznej wycieczki Stanisława Wyspiańskiego latem 1889 roku, [w:] Praxis sine teoria. Księga pamiątkowa poświęcona pamięci Profesora Adama Małkiewicza, red. A. Betlej, A. Dworzak, Wydawnictwo Attyka, Kraków, s. 103–111.
Łopatkiewicz T., 2022b, O książkach rysunkowych Stanisława Wyspiańskiego, [w:] O miejsce książki w historii sztuki, cz. 3, Sztuka książki około 1900. W 150. rocznicę urodzin Stanisława Wyspiańskiego, red. A. Gronek, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 45–68.
Maszczak M.T., 2010, Ikony w zbiorach Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu, Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu, Nowy Sącz.
Orłowicz M., 1970, Moje wspomnienia turystyczne, oprac. W. Ferens, „Źródła do Dziejów Kultury Fizycznej”, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków.
Palka M., Kowalska A., 2011, Teatralia Stanisława Wyspiańskiego, Katalog zbiorów Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, nr 4, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Kraków.
Pieńkowska H., 1971, Ikony sądeckie XVII i XVIII wieku (ze zbiorów Muzeum w Nowym Sączu), „Rocznik Sądecki”, t. 12, s. 573–618.
Radzikowski S.E., 1890, Zakład Zdrojowo-Kapielowy. Przewodnik dla chorych udających się do Rymanowa, Sanok.
Regiec J., 1904, Rymanów-Zdrój i jego wody mineralne. Szkic balneologiczny, „Przewodnik Kąpielowy”, R. 1, nr 6, s. 62–63; nr 7, s. 79–81.
Ross J., 1975, Wyspiański w Rymanowie, „Magazyn Kulturalny”, nr 3(15), Kraków, s. 5–6.
Rydlowa M. (oprac), 1994, Stanisław Wyspiański – listy zebrane, t. 1, Listy Stanisława Wyspiańskiego do Józefa Mehoffera, Henryka Opieńskiego i Tadeusza Stryjeńskiego, cz. 1, Listy, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Rydlowa M. (oprac), 1998, Stanisław Wyspiański – listy zebrane, t. 4, Listy Stanisława Wyspiańskiego różne – do wielu adresatów, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Słownik geograficzny, 1881, Deszna lub Deszno, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego i W. Walewskiego, t. 2, Warszawa, s. 9–10.
Sokołowski M., 1878, Przedstawienia Trójcy o trzech twarzach na jednéj głowie w cerkiewkach wiejskich na Rusi, „Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce”, t. 1, z. 2, s. 43–50.
Sokołowski M., 1886, O malarstwie na Rusi. Z powodu Wystawy Archeologicznej Lwowskiej r. 1885 napisał…, Lwów.
Stokowa M. (oprac.), 1971, Kalendarz życia i twórczości 1869–1890 Stanisława Wyspiańskiego, [w:] Stanisław Wyspiański. Dzieła zebrane, t. 16, vol. 1, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Szematyzm, 1889, Ϲхиматисмъ всего клира руско-католического Єпархіи соединеныхъ Перемыскои, Самборскои и Сяноцкои на рокъ Отъ Рожд. Хр. 1889, Przemyśl.
Ślawski T., 1996, Stanisław Wyspiański na Podkarpaciu, Stowarzyszenie Miłośników Skołyszyna i Okolicy, bmw.
Śledzikowski T. (oprac.), 2005, Szlak architektury drewnianej. Małopolska, Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków.
Śliwińska M., 2017, Wyspiański. Dopóki starczy życia, Wydawnictwo Iskry, Warszawa.
Świerz S., 1925, Dzieła malarskie, graficzne i rzeźbiarskie Stanisława Wyspiańskiego chronologicznie zestawił i objaśnieniami opatrzył…, [w:] S. Przybyszewski, T. Żuk-Skarszewski, Stanisław Wyspiański. Dzieła malarskie, Warszawa-Bydgoszcz, s. 99–131.
Tomkowicz S., 1900a, Inwentaryzacja zabytków Galicyi Zachodniej. Powiat grybowski, [w:] Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej, t. 1, Grono Konserwatorów Galicyi Zachodniej, Kraków, s. 95–165.
Tomkowicz S., 1900b, Inwentaryzacja zabytków Galicyi Zachodniej. Powiat gorlicki, [w:] Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej, t. 1, Grono Konserwatorów Galicyi Zachodniej, Kraków, s. 167–319.
Wierzbicki L., Sokołowski M. (oprac.), 1886, Wystawa archeologiczna polsko-ruska urządzona we Lwowie w roku 1885, wstęp W. Dzieduszycki, Lwów.
Wyspiański S., 1901, Adama Mickiewicza „Dziady”. Sceny dramatyczne, tak jak były grane w teatrze krakowskim dnia 31 paźdz. 1901 r., Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Wyspiański S., 1961, Stanisław Wyspiański. Dzieła zebrane, red. L. Płoszewskiego, t. 11, Rapsody, hymn, wiersze, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska. Praca zbiorowa pod red. Sławomira Brzezickiego i Joanny Wolańskiej, opieka naukowa: Wojciech Bałus i Dietmar Popp, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Warszawa 2016.
Zajączkowski J., 1901, Odrzykoń pod Krosnem – album fotograficzny Zakładu Fotograficznego Józefa Zajączkowskiego „Wisła” w Krośnie, sierpień 1901.
Downloads
Objavljeno
How to Cite
Broj časopisa
Rubrika
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Stats
Number of views and downloads: 400
Number of citations: 0
