Contra spem spero. Spotkania Herlinga z Szałamowem
DOI:
https://doi.org/10.12775/SP.2019.005Keywords
Gustaw Herling-Grudziński, Inny Świat Herlinga, Dziennik pisany nocą, Warłam Szałamow, Opowiadania kołymskie, przekłady polskie Opowiadań kołymskich, Opowiadania kołymskie w Italii, demokratyczna Rosja, „inna Rosja”, Rosja w polskich oczachAbstract
Artykuł stanowi próbę całościowego, syntetycznego opisu stosunku Gustawa Herlinga-Grudzińskiego
(1919–2000) – wielkiego polskiego pisarza na emigracji, w przeszłości (1940–
1942) więźnia stalinowskich łagrów, a potem autora Innego Świata (1951) – do twórczości
Warłama Szałamowa (1907–1982), wybitnego pisarza rosyjskiego, tworzącego w ZSRR, wcześniej
(1929–1931; 1937–1951) długoletniego więźnia sowieckich łagrów. Szałamow jest przede
wszystkim znany jako autor genialnych, acz niezwykle mrocznych Opowiadań kołymskich
(pisane w 1954–1962, publikowane od 1966–1967), autobiograficznych, ale głównie opisujących
kondycję człowieka pierwszej połowy XX wieku w warunkach skrajnie nieludzkich. Czytając
gorliwie Szałamowa od początku lat 70. aż do końca życia, Herling poszukiwał u tego
rosyjskiego pobratymca (którego znał oczywiście jedynie z lektury), odpowiedzi zarówno
na pytania o znaczeniu historycznym, jak i te o wymiarze metafizycznym. Z jednej strony,
postawa i twórczość ludzi jak Szałamow była dlań dowodem na istnienie „innej Rosji”,
niejako „źródła podziemnego” w procesie nieuchronnego, jak wierzył Herling, wyzwalania
Europy Wschodniej i Środkowej z jarzma komunizmu. Z drugiej wszak strony, polski pisarz
nie przyjmował skrajnie pesymistycznego obrazu świata i człowieka Szałamowa, wierząc
gorąco, iż w każdej istocie ludzkiej istnieje – mówiąc językiem Franza Kafki – „twarde jądro”,
którego nie jest w stanie wykorzenić najbardziej nieludzki ustrój. Nie potrafiły tego
dokonać ani nazizm, ani komunizm, określane przez Herlinga mianem „braci-bliźniaków”.
Polski pisarz uznawał ostatecznie Szałamowa – dodajmy, iż przekonanego ateistę – za osobę
świętą, obok notabene takich arcyważnych dla Europy postaci, jak ojciec Maksymilan Kolbe,
Janusz Korczak, Albert Camus czy Franz Kafka.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
Stats
Number of views and downloads: 957
Number of citations: 0