Contra spem spero. Spotkania Herlinga z Szałamowem
DOI:
https://doi.org/10.12775/SP.2019.005Słowa kluczowe
Gustaw Herling-Grudziński, Inny Świat Herlinga, Dziennik pisany nocą, Warłam Szałamow, Opowiadania kołymskie, przekłady polskie Opowiadań kołymskich, Opowiadania kołymskie w Italii, demokratyczna Rosja, „inna Rosja”, Rosja w polskich oczachAbstrakt
Artykuł stanowi próbę całościowego, syntetycznego opisu stosunku Gustawa Herlinga-Grudzińskiego
(1919–2000) – wielkiego polskiego pisarza na emigracji, w przeszłości (1940–
1942) więźnia stalinowskich łagrów, a potem autora Innego Świata (1951) – do twórczości
Warłama Szałamowa (1907–1982), wybitnego pisarza rosyjskiego, tworzącego w ZSRR, wcześniej
(1929–1931; 1937–1951) długoletniego więźnia sowieckich łagrów. Szałamow jest przede
wszystkim znany jako autor genialnych, acz niezwykle mrocznych Opowiadań kołymskich
(pisane w 1954–1962, publikowane od 1966–1967), autobiograficznych, ale głównie opisujących
kondycję człowieka pierwszej połowy XX wieku w warunkach skrajnie nieludzkich. Czytając
gorliwie Szałamowa od początku lat 70. aż do końca życia, Herling poszukiwał u tego
rosyjskiego pobratymca (którego znał oczywiście jedynie z lektury), odpowiedzi zarówno
na pytania o znaczeniu historycznym, jak i te o wymiarze metafizycznym. Z jednej strony,
postawa i twórczość ludzi jak Szałamow była dlań dowodem na istnienie „innej Rosji”,
niejako „źródła podziemnego” w procesie nieuchronnego, jak wierzył Herling, wyzwalania
Europy Wschodniej i Środkowej z jarzma komunizmu. Z drugiej wszak strony, polski pisarz
nie przyjmował skrajnie pesymistycznego obrazu świata i człowieka Szałamowa, wierząc
gorąco, iż w każdej istocie ludzkiej istnieje – mówiąc językiem Franza Kafki – „twarde jądro”,
którego nie jest w stanie wykorzenić najbardziej nieludzki ustrój. Nie potrafiły tego
dokonać ani nazizm, ani komunizm, określane przez Herlinga mianem „braci-bliźniaków”.
Polski pisarz uznawał ostatecznie Szałamowa – dodajmy, iż przekonanego ateistę – za osobę
świętą, obok notabene takich arcyważnych dla Europy postaci, jak ojciec Maksymilan Kolbe,
Janusz Korczak, Albert Camus czy Franz Kafka.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 957
Liczba cytowań: 0