Najstarsze nazwy wodne i utworzone na ich bazie toponimy Bieszczadów Zachodnich i Beskidu Niskiego
DOI:
https://doi.org/10.12775/SP.2024.006Słowa kluczowe
hydronimia Karpat, toponimia Karpat, historia osadnictwa, Bieszczady Zachodnie, Beskid NiskiAbstrakt
Motywem przewodnim niniejszej pracy jest szczególna relacja nazw rzek karpackich do określeń sygnujących ich obszary źródliskowe we wczesnym etapie rozwoju osadnictwa. Punktem wyjścia jest rzeka Wisłok i średniowieczna nazwa jej górnej zlewni – Wysloczkie. Uchwycone tu prawidłowości dają się zauważyć także w dorzeczach Osławy, Hoczewki, Solinki i Sanu w Bieszczadach Zachodnich oraz Jasiołki i Ropy w Beskidzie Niskim, a także w dolinach wielu mniejszych cieków. Część pierwotnych nazw górskich zlewni zapisana została w nazwach później powstałych miejscowości, np. Wisłoczek, Huczwice, Sianki, Ropki, a niektóre w nazwach terenowych, np. Tarnawki, Żerniczki, Tworyńczyki. Szczególnie trudne było ustalenie tych ostatnich korelatów, gdyż większość z nich po powojennych wysiedleniach ludności została zapomniana. Bazę materiałową pracy stanowią własne dane toponimiczne (ok. 12 tys. nazw), w tym kilkaset hydronimów, uzyskane od miejscowej ludności drogą wywiadów. Materiał porównawczy pochodzi z prac historycznych, głównie A. Fastnachta, oraz archiwalnych map badanego obszaru.
Bibliografia
Wywiady korespondencyjne (respondenci w kolejności alfabetycznej)
Czarnecki Piotr (Polanki), Bukowiec (08.1995, 09.03.1996).
dawni mieszkańcy wsi Kamionki, Hermaniwka koło Borszczowa (27.01.2000).
p. Fecycz (Szczerbanówka), Trzebusz (9.10.1995).
Hruszewicz Michał (Krywe), Dobrogoszcz k. Szczecinka (25.07.1994, 24.08.1994, 23.02.2004).
Kowal Włodzimierz (Stężnica), Resko (29.12.2000).
Mynio Szymon (Polany Surowiczne), Miastko (29.04.1991).
Proc Maria (Rabe), Dubljany k.Sambora (12.01.1996).
Wywiady swobodne (respondenci w kolejności alfabetycznej)
Buchwak Władysław (Wetlina), Lesko (04.1993, 09.1994).
Dobrzańska Maria (Rabe), Cisna (04.1993, 14.10.2010).
Dziuba Bazyli (Wetlina), Wyszewo k. Koszalina (03.07.1996).
Fenkanyn Michał, Wisłok Wielki (12.08.1990).
p. Fesio (Szczerbanówka), Trzebusz (8.08.1996).
Galant Piotr, Stężnica (9.02.1993).
Hruszewicz Michał (Krywe), Dobrogoszcz k. Szczecinka (16–18.07.1996).
Jurysta Bazyli (Polanki), Urowo k. Iławy (13.07.1995).
Krysyna Michał (Dołżyca koło Komańczy), Radoszyce (1.05.1989).
Łazoryszak Mikołaj (Maniów), Trzebiatów (8.08.1996)
Maszczak Jan (Polanki), Terka (12.02.1993).
Petryk Stefan (Jasiel), Mokre (8.09.1990, 30.09.1995).
Pieklak Olena i Jan, Hulskie (04.1993, 08.1993, 17–18.09.1993).
Seńko Stefan (Balnica), Smolnik (24.06.1989, 25.01.1991).
Sidorski Stanisław, Górzanka (04.1995).
Stronśkyj Josyf (Dydiowa), Sebecziw (4.03.2016).
Szaryj Michał (Przybyszów), Rzepedź (9.07.1989).
Szaryj Paraska (Dołżyca koło Komańczy), Komańcza (29.08.2008, 14.10.2010).
Opracowania
Babik Z., 2001, Najstarsza warstwa nazewnicza na ziemiach polskich w granicach wczesnośredniowiecznej słowiańszczyzny, Universistas, Kraków.
Bednarczuk L., 1973, Zagadnienie przedsłowiańskiej hydronimii Karpat, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie”, t. 47, „Prace Językoznawcze”, t. 2, Kraków.
Fastnacht A., 1991, Słownik historyczno-geograficzny Ziemi Sanockiej w średniowieczu, cz. 1. Brzozów.
Fastnacht A., 1998, Słownik historyczno-geograficzny Ziemi Sanockiej w średniowieczu, cz. 2. Brzozów–Wzdów–Rzeszów.
Fastnacht A., 2002, Słownik historyczno-geograficzny Ziemi Sanockiej w średniowieczu, cz. 3. TW Societas Vistulana, Kraków.
Fastnacht A., 2007, Osadnictwo Ziemi Sanockiej w latach 1340–1650, Sanok 2007.
Kuraś S., 1968, Osadnictwo i zagadnienia wiejskie w Gorlickiem do połowy XVI w., [w:] Nad rzeką Ropą. Szkice historyczne, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Lubaś W., 1961,O nazwie miejscowej Jasło, „Onomastica”, R. 7, Wrocław–Kraków.
Malec M., 2003, Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Rieger J., 1969, Nazwy wodne dorzecza Sanu, „Prace Onomastyczne”, t. 12, Wyd. PAN, Warszawa–Wrocław–Kraków.
Rieger J., 1995, Słownictwo i nazewnictwo łemkowskie, WN Semper, Warszawa.
Rospond S., 1984, Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Ossolineum, Wrocław.
Stieber Z., 1936, Polska i ruska nazwa Sanu, „Język Polski”, t. 21, z. 6.
Stieber Z., 1948, Toponomastyka Łemkowszczyzny, cz. 1, Nazwy miejscowości, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
Stieber Z., 1949, Toponomastyka Łemkowszczyzny, cz. 2, Nazwy terenowe, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
Topolski R., 1985, Nazwy miejscowe Beskidu Gorlickiego, Studenckie Koło Przewodników Beskidzkich, Warszawa.
Wilkoń A., 1963, Polskie nazwy miejscowe od nazw wodnych, „Onomastica”, R. 8, z. 1–2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław.
Mapy
Plany katastralne – Archiwum Państwowe w Przemyślu, zespół 126 – archiwum geodezyjne:
„Balnica”, sygn. 56/126/0/0/24M (1852).
„Deszno”, sygn. 56/126/0/0/332M (1851).
„Klimkówka”, sygn. 56/126/0/0/719M (1851).
„Królik Polski”, sygn. 56/126/0/0/825M (1851).
„Ladzin”, sygn. 56/126/0/0/877M (1851).
„Osławica”, sygn. 56/126/0/0/1204M (1852).
„Rymanów”, sygn. 56/126/0/0/1456M (1852).
„Szczerbanówka”, sygn. 56/126/0/0/1649M (1852).
Mapy topograficzne:
Administrativ-Karte von den Königreichen Galizien und Lodomerien mit dem Grossherzogthume Krakau und den Herzogthümern Auschwizt, Zator und Bukowina in 60 Blättern, Carl Kummerer Ritter von Kummersberg. 1:115 200, 1855–1863.
Dźwiniacz (1:100 000), pas 52, słup 35, Warszawa, WIG,1938.
Josephinische Aufnahme, 1:28 800, Vien, Kriegsarchiv, nr katalog. B IX a 390, arkusze Coll. XIV sect. 123 i Coll. XIV sect. 125.
Franziszeische Aufnahme, 1:28 800 Vien, Kriegsarchiv nr katalog. B IX a 387, Coll. VIII sect. 14.
Franziszeische Aufnahme, 1:28 800 Vien, Kriegsarchiv nr katalog. B IX a 387, Coll. VIII sect. 13.
Mapy internetowe:
Galicia and Bucovina (1861–1864) – Second military survey of the Habsburg Empire, URL:https://maps.arcanum.com/en/map/secondsurvey-galicia/?layers
Galizien und Lodomerien (1779–1783) – First Military Survey, URL: https://maps.arcanum.com/en/map/firstsurvey-galicia/?layers
Habsburg Empire (1869–1887) – Third Military Survey (1:25000), URL: https://maps.arcanum.com/en/map/thirdsurvey25000/?layers
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 131
Liczba cytowań: 0
