Tablicowe epitafium Stanisława Chroberskiego w katedrze sandomierskiej oraz Stanisław Tarło – jego fundator związany z Krosnem
DOI:
https://doi.org/10.12775/SP.2022.005Słowa kluczowe
malarstwo tablicowe, malarstwo epitafijne, Stanisław Chroberski, Stanisław Tarło, Sandomierz, katedra w Sandomierzu, KrosnoAbstrakt
Epitafium Stanisława Chroberskiego w katedrze sandomierskiej, powstałe około 1520 roku w malarskim środowisku Krakowa, należy do najcenniejszych zabytków malarstwa tablicowego z przełomu średniowiecza i czasów nowożytnych. Od lat było przedmiotem licznych publikacji i wzmianek w literaturze naukowej. Ostatnia konserwacja tego dzieła, przeprowadzona w roku 2015, stała się okazją do przeprowadzenia szczegółowych badań oraz przygotowania nowoczesnej monografii tego zabytku. Nie bez znaczenia dla miejsca publikacji tego artykułu pozostaje fundator epitafium – ówczesny sekretarz królewski Stanisław Tarło, który jako biskup przemyski ostatnie lata spędził w Krośnie, tu umarł w roku 1544 i został pochowany w miejscowym kościele parafialnym.
Żaden z dotychczasowych autorów zajmujących się epitafium Chroberskiego nie zadał sobie trudu by ustalić, czy obecny kształt dzieła istotnie uznać należy za pierwotny. Nikt nie podjął również próby zrekonstruowania okoliczności, w których dzieło to zostało zamówione, ani nie zadał pytania, czy kamienna płyta z tekstem inskrypcji epitafijnej, wmurowana w filar nawy, istotnie może być rozpatrywana w kontekście jednoczasowej fundacji wraz z obrazem tablicowym.
Badania autora artykułu dowodzą, że elementy składające się na obecny kształt artystyczny zabytku nie stanowiły pierwotnie jednej całości. Obraz w zwieńczeniu i w predelli to zdekompletowane części nastawy ołtarzowej, najpewniej o charakterze tryptyku, powstałe w pracowni anonimowego malarza małopolskiego zwanego Mistrzem Poliptyku w Szyku. W bliżej nieokreślonym czasie, być może dopiero w 2. poł. XIX wieku, zostały one wtórnie połączone z obrazem tablicowym, wybitnym dziełem malarstwa krakowskiego z początku lat 20. XVI wieku, stanowiącym pierwotnie centralną częścią epitafium Stanisława Chroberskiego. W ten sposób powstał rodzaj imitacji jednoosiowego retabulum ołtarzowego zawieszonego na jednym z kamiennych filarów nawy katedry sandomierskiej. W takim kształcie struktura ta przetrwała do czasów nam współczesnych i przez wszystkich dotychczasowych badaczy – choć zupełnie niesłusznie – była traktowana jako zespół artystycznie jednorodny.
Bibliografia
Acta Tomiciana, 1962, t. 14, Poznań.
Baczkowski K., 1975, Zjazd Wiedeński 1515, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Balzer O., 1910, Corpus Iuris Polonici, vol. IV/1, Kraków.
Bartoszewicz J., 1863, Podczaszy koronni i litewscy, „Biblioteka Warszawska”, t. 1, Warszawa.
Bazielich A., 1985, Czternastu Wspomożycieli, hasło [w:] Encyklopedia Katolicka, t. 3, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin.
Bochnak A., 1960, Mecenat Zygmunta Starego w zakresie rzemiosła artystycznego, „Studia do Dziejów Wawelu”, t. 2, Kraków.
Bogacka K., 2009, Ikonografia insygniów biskupich w malarstwie małopolskim jako próba odtworzenia i systematyzacji niezachowanych zabytków gotyckich, [w:] Visibilia et invisibilia w sztuce średniowiecza. Księga poświęcona pamięci prof. Kingi Szczepkowskiej-Naliwajek, Stowarzyszeni Historyków Sztuki, Warszawa.
Boniecki A., 1900, Herbarz Polski, t. 3, Warszawa.
Buliński M., 1879, Monografija miasta Sandomierza, Warszawa.
Chądzyński J., 1850, Wspomnienia sandomierskie i opis miasta w dwóch częściach, Warszawa.
Czyżewski K., 2005, Kult św. Stanisława w katedrze krakowskiej – świadectwa artystyczne (zarys problematyki), [w:] Ks. B. Przybyszewski i Współautorzy, Święty Stanisław biskup męczennik. Sprawa świętego Stanisława. Biografia. Legenda. Kult. Ikonografia. Polemika z Gerardem Labudą, Wydawnictwo De Arte, Rzeszów-Łańcut.
Danielski W., Werder Z., 1995, Chrystus król, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. 3, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin.
Dąbrowski J., tłum i red., 1969, Jana Długosza Roczniki, czyli kroniki Sławnego Królestwa Polskiego, Warszawa.
Dobrzeniecki T. 1969, Średniowieczny portret w sakralnej sztuce polskiej, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, t. 13/1.
Dobrzeniecki T., 1979, Święty Stanisław – Biskup Męczennik i patron Polski. Szkic historyczno-ikonograficzny, „Analecta Cracoviensia”, t. 11.
Drecka W., 1954, Polskie Cranachiana, „Biuletyn Historii Sztuki”, nr 1.
Estreicher K., 1939–1946, Epitafium Stanisława Chroberskiego w katedrze sandomierskiej, „Prace Komisji Historii Sztuki”, t. 8.
Fijałek J., 1910, Tarłowie, znakomitego rodu początki i świetność, „Przegląd Historyczny”, t. 10.
Gadomski J., 1995, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1500–1540, Warszawa-Kraków.
Gadomski J., 2009, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1450–1540: Addenda, „Folia Historiae Artium”, seria nowa, t. 12.
Goetel-Kopff M., 1957, Tryptyk Wawelski Michała Lancza z Kitzingen, [w:] Studia renesansowe, t. 2, Wrocław.
Goetel-Kopff M., 1964, Mecenat kulturalny Jana Konarskiego (1447–1525), „Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie”, t. 8.
Jakimowicz T., 1985, Temat historyczny w sztuce epoki ostatnich Jagiellonów, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa-Poznań.
Karłowska-Kamzowa A., 1976, Wyobrażenia męczeństwa biskupa Stanisława Szczepanowskiego (do połowy XVI wieku), [w:] Interpretacja dzieła sztuki. Studia i dyskusje, Warszawa-Poznań.
Kłoczowski J., 1979, Kult św. Michała Archanioła w Polsce średniowiecznej, „Zeszyty Naukowe KUL”, nr 14, z. 4.
Kobielus S., 1997, Człowiek i ogród rajski w kulturze religijnej średniowiecza, Warszawa.
Kornecki M., 1983, Obraz „Tronującej Marii odzianej w słońce” i „Pietas Domini” z kościoła w Szyku, „Folia Historiae Artium”, t. 19.
Krupińska-Pałamarz E., 1980, Pejzaż w krakowskim malarstwie tablicowym końca XV i początku XVI wieku. (Między późnym średniowieczem a wczesnym renesansem), „Folia Historiae Artium”, t. 16.
Kuczman K., 2007, O szczyrzyckiej Świętej Rozmowie, [w:] Artifex doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, t. 2, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2007, s. 151.
Kuczyński S., 1978, Herby w twórczości historycznej Jana Długosza, [w:] Sztuka i ideologia XV wieku, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Künstle K., 1926, Ikonographie der christlichen Kunst, II, Freiburg und Breisgau.
Labuda A.S., 1994, Malarstwo tablicowe w Wielkopolsce. Szkice do dziejów kształtowania się środowiska artystycznego na przełomie średniowiecza i czasów nowych, [w:] Malarstwo gotyckie w Wielkopolsce. Studia o dziełach i ludziach. Praca zbiorowa pod red. Adama S. Labudy, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań.
Labuda A.S., 2007, Związki artystyczne Polski z Rzesza Niemiecką w późnym średniowieczu. Kraków i Niemcy Południowe, [w:] Artifex doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, t. 1, Uniwersytet Jagielloński, Kraków.
Leśniak F., 1992, Krosno w czasach Odrodzenia. Studia nad społeczeństwem miasta, „Prace Monograficzne Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie”, nr 142, Kraków.
Leśniak F., 2002, Duchowni i mieszczanie w Krośnie w XVI i pierwszych dziesięcioleciach XVII wieku, [w:] Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu, t. 4, pod red. F. Leśniaka, Stowa-rzyszenie Miłośników Ziemi krośnieńskiej, Krosno.
Łomnicka-Żakowska E., 1969, Początki portretu polskiego. Adoranci w polskim malarstwie tablicowym, miniaturowym i ściennym w wieku XV i w pierwszych dziesięcioleciach wieku XVI, „Studia Źródłoznawcze” t. 14.
Łopatkiewicz P., 1994, Krośnieńska fara w wiekach średnich. Przemiany architektoniczne i uchwytne elementy wyposażenia kościoła do połowy XVI wieku, „Biblioteka Krośnieńska”, Seria Zabytki, z. 3, Krosno.
Łopatkiewicz P., 1995, Krośnieńska fara w epoce renesansu i manieryzmu. Przemiany architektoniczne i najważniejsze elementy wyposażenia kościoła od połowy XVI do połowy XVII wie-ku, „Biblioteka Krośnieńska”, Seria Zabytki, z. 8, Krosno.
Łopatkiewicz P., 2007, Malarstwo w Krośnie w pierwszej połowie XVI wieku, Muzeum Rzemiosła w Krośnie, Krosno.
Łopatkiewicz P., Łopatkiewicz T., 2005, Stanisława Tomkowicza Inwentarz zabytków powiatu krośnieńskiego. Z rękopisów Autora wydali i własnymi komentarzami opatrzyli Piotr i Ta-deusz Łopatkiewiczowie, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków.
Łopatkiewicz P., Łopatkiewicz T., 2008, Stanisława Tomkowicza Inwentarz zabytków powiatu limanowskiego. Z rękopisów Autora wydali i własnymi komentarzami opatrzyli Piotr i Tadeusz Łopatkiewiczowie, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków.
Łoziński J.Z., Przypkowski T., oprac. 1962, Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 3, województwo kieleckie, pod red. Jerzego Z. Łozińskiego i Barbary Wolff, z. 11, Powiat sandomierski, Instytut Sztuki PAN w Warszawie, Warszawa.
Mrozowski P., 1994, Polskie nagrobki gotyckie, Zamek Królewski w Warszawie, Warszawa.
Mrozowski P., 1997, Portret w Polsce u progu nowożytności, [w:] Sztuka około 1500. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki – Gdańsk, listopad 1996, Warszawa.
Mrozowski P., Epitafium Stanisława Chroberskiego, [w:] Przeraźliwe echo trąby żałosnej do wieczności wzywającej. Śmierć w kulturze dawnej Polski od średniowiecza do końca XVIII wieku. Katalog wystawy pod kierunkiem i redakcją Przemysława Mrozowskiego, 15 grudnia 2000 – 15 marca 2001, Zamek Królewski w Warszawie, Warszawa.
Niesiecki K., 1845, Herbarz polski, wyd. J. Bobrowicza, t. 9, Lipsk.
Obruśnik A.E., 2005, Obraz św. Stanisława Szczepanowskiego w Bazylice OO. Bernardynów w Leżajsku, [w:] Ks. B. Przybyszewski i Współautorzy, Święty Stanisław biskup męczennik. Sprawa świętego Stanisława. Biografia. Legenda. Kult. Ikonografia. Polemika z Gerardem Labudą, Wydawnictwo De Arte, Rzeszów-Łańcut.
Olszewski A.M., Mulier amicta sole w sztuce gotyku w Polsce, „Nasza Przeszłość”, t. 82.
Paprocki B., 1858, Herby rycerstwa polskiego, wyd. J. Turowskiego, Kraków.
Pauli Ż., 1840, Starożytności galicyjskie, Lwów.
Pawiński A., 1983, Młode lata Zygmunta Starego, Warszawa.
Pawłowski F., 1869, Premislia sacra sive series et gesta episcoporum, Kraków.
Pociecha W., 1937, Chroberski Stanisław h. Topór, hasło [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 3, Kraków.
Sarna W., 1898, Opis powiatu krośnieńskiego pod względem historyczno-geograficznym, Prze-myśl.
Sarna W., 1903, Biskupi przemyscy obrządku łacińskiego, cz. 1, 1375–1624, Przemyśl.
Schiller G., 1980, Ikonographie der christlichen Kunst, IV, 2, Gütersloh.
Segel H.B., 1989, Renaissance Culture in Poland. The Rise of Humanism, 1470–1543, Cornell University, New York.
Sroka S.A., wyd. i oprac., 2006, Dokumenty polskie z Archiwum Dawnego Królestwa Węgier, t. 4, (dokumenty z lat 1501–1520), Kraków.
Steinmann O., 1967, Apokalyptisches Weib, Ikonographie, [w:] Lexikon des Marienkunde, hrsg. K. Algermissen i in., t. 1, Regensburg.
Szymański J., Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Śnieżyńska-Stolot E., 1972, Ze studiów nad ikonografią Legendy św. Stanisława biskupa, „Folia Historiae Artium”, t. 8.
Śnieżyńska-Stolotowa E. i Stolot F. oprac., 1977, Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, seria nowa, t. 1, województwo krośnieńskie, pod. red. E. Śnieżyńskiej-Stolot i F. Stolota, z. 1, Krosno, Dukla i okolice, Instytut Sztuki PAN w Warszawie, Warszawa.
Turska K., 1987, Ubiór dworski w Polsce w dobie pierwszych Jagiellonów, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdański-Łódź.
Vitae Episcoporum Premisliensium ritus Latini, 1844, Viennae.
Walicki M., 1961, Malarstwo polskie. Gotyk – renesans – wczesny manieryzm, Oficyna Wydawnicza Auriga, Warszawa.
Walicki M., 1965, Epitafium polskiego ucznia Filelfa, [w:] Złoty widnokrąg, Wydawnictwa Arty-styczne i Filmowe, Warszawa.
Walicki M., 1965, Tryptyk z Kobylina, [w:] Złoty widnokrąg…, Warszawa
Wawel 1000–2000. Kultura artystyczna dworu królewskiego i katedry. Zamek Królewski na Wawelu, maj-lipiec 2000. Katalog, t. 1, Zamek Królewski na Wawelu, Kraków 2000.
Węcławowicz T., 2002, Transitus sancti Stanislai, [w:] Magistro et Amico amici discipulique. Lechowi Kalinowskiemu w osiemdziesięciolecie urodzin, Wydawnictwo Uniwersytetu Ja-giellońskiego, Kraków.
Witkowska-Żychiewicz T., 1967, Krakowskie malarstwo epitafijne 1500–1850, Zeszyty Naukowe UJ, „Prace z Historii Sztuki”, z. 5, Kraków.
Wróbel W., 2010, Maciej z Krajny i Buzun herbu Topór (ok. 1470 – ok. 1546), „Studia Podlaskie”, t. 18, Białystok.
Wyczański A., 1990. Między kulturą a polityką. Sekretarze królewscy Zygmunta Starego (1506–1548), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 427
Liczba cytowań: 0
