Ciało i gnoza w wybranych utworach Stanisława Lema
DOI:
https://doi.org/10.12775/SP.2021.003Abstrakt
Artykuł ukazuje zbieżność niektórych wątków w twórczości Stanisława Lema dotyczących ciała z niektórymi ujęciami gnostycyzmu. Omówione zostały następujące utwory: Cyberiadzie, Bajkach robotów, Dziennikach gwiazdowych, Wizji lokalnej i w Masce. W analizowanych utworach pojawia się motyw ciała ludzkiego w oczach Obcych (scil. robotów i kosmitów). Postrzegane jest ono jako odrażające – podobnie jak ludzkie zwyczaje. Wątek ten jest zbieżny z gnostycką wrogością wobec ciała. Odpowiednikami złośliwego Demiurga z mitów gnostyckich są u Lema Bann i Pugg oraz inni nieudolni kreatorzy. Lem ukazuje ciało ludzkie jako niedoskonałe i będące produktem przypadku, a nawet błędu czy wybryku natury, co odpowiada gnostyckiej tezie, że człowiek żyje na świecie w wyniku pomyłki lub katastrofy w Pleromie. W utworach Lema pojawia się też negatywna ocena seksualności, tak jak w gnostycyzmie. Wreszcie, istotnym elementem gnostycyzmu jest poczucie obcości w świecie – wątek ten obecny jest w Masce. Na końcu podjęta zostaje próba wyjaśnienia zbieżności między lemowskim i gnostyckim ujęciem ciała.
Bibliografia
Bobryk J., 2004, Jakie zagadnienia składają się na problem psychofizyczny? „Filozofia Nauki” t. 13, nr 3–4 (47–48), s. 33–42.
Darwin Ch., 2010, O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego czyli o utrzymaniu się doskonalszych ras w walce o byt, t. 1, przeł. S. Dickstein i J. Nusbaum, Hachette, Warszawa.
Dawkins R. 1996, Samolubny gen, przeł. M. Skoneczny, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Jarzębski J., 1983, Posłowie, [w:] Lem S., 1983, Bajki robotów, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa (wyd. 2).
Jarzębski J., 2003, Wszechświat Lema, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Jarzębski J., 2010, Zagadki istnienia i świadomości, [w:] Lem S., 2010, Maska. Opowiadania, Agora, Warszawa.
Jonas H., 1994, Religia gnozy, przeł. M. Klimowicz, Wydawnictwo Platan, Kraków.
Krąpiec M.A., 2001, Dusza ludzka, [w:] Powszechna encyklopedia filozofii, URL: http://www.ptta.pl/pef/pdf/d/duszal.pdf (dostęp 20.06.2021).
Kwosek J., 2014, Wątki gnostyckie w twórczości Stanisława Lema, [w:] Literatura popularna, t. 2: Fantastyczne kreacje światów, pod red. E. Bartos, D. Chwolika, P. Majerskiego i K. Niesporek, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 211–230.
Lem S., 1961, Solaris, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa.
Lem S., 1981, Golem XIV, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Lem S., 1982, Dzienniki gwiazdowe, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Lem S., 1983, Bajki robotów, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa (wyd. 2).
Lem S., 1983, Wizja lokalna, Wydawnictwo Literackie, Kraków–Wrocław.
Lem S. 1987, Fiasko, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Lem S., 1991, Cyberiada, „Verba”, Chotomów.
Lem S., 1996, Tajemnica chińskiego pokoju, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków.
Lem S., 1999, Bomba megabitowa, posł. J. Jarzębski, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Lem S., 2010, Maska. Opowiadania, Agora, Warszawa.
Lem S., 2010, Summa technologiae, posł. J. Jarzębski, Agora, Warszawa.
Myszor W., 2002, Gnostycyzm, [w:] Powszechna encyklopedia filozofii, t. 3, E–Gn, zespół red. A. Maryniarczyk i in, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, Lublin.
Okołowski P., 2010, Materia i wartości. Neolukrecjanizm Stanisława Lema, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Parker J. A. 1992, (U/od)płciowienie maszyny. „Maska” Stanisława Lema, „Teksty Drugie”, 1992, nr 3 (15), s. 93–108.
Reale G., 1999, Historia filozofii starożytnej, t. 4: Szkoły epoki Cesarstwa, przeł. E.I. Zieliński, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin.
Sadowski R., 1999, Problem psychofizyczny. Próba klasyfikacji, „Seminare. Poszukiwania
Naukowe”, t. 15, s. 115–139.
Spaemann R., Löw R., 2008, Cele naturalne. Dzieje i ponowne odkrycie myślenia teleologicznego, przeł. A. Półtawski, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Suvin D., 1989, Trzy paradygmaty świata science fiction: Asimov, Jefriemow, Lem, [w:] Lem w oczach krytyki światowej, wybór i oprac. J. Jarzębski, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Wiener N., 1971, Cybernetyka czyli sterowanie i komunikacja w zwierzęciu i maszynie, przeł.Mieścicki J., Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Jacek Kwosek
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 755
Liczba cytowań: 0
