Specyfika związków starych włościan z młodymi dziewczętami na wsi XIX-wiecznej
DOI:
https://doi.org/10.15290/sp.2025.33.01.08Słowa kluczowe
Stary mężczyzna, kobieta, kultura chłopska w XIX wieku, erotyzm, prześmiewczośćAbstrakt
Tekst jest próbą analizy XIX-wiecznych źródeł historycznych proweniencji ludoznawczej. Autor koncentruje się na motywie związku erotycznego miedzy starym mężczyzną a młodą kobietą. Interpretuje pokłady emocjonalne, zmysłowe odniesienia czy aspekty społeczno-obyczajowe. Rozpoczyna od odbioru ludowej starości, przechodząc do zebranych przez Oskara Kolberga głównie w II połowie XIX wieku tekstów pieśni traktujących o miłości „starego” z „młodą”. W końcowym z kolei fragmencie skupia się na rzeczywistej skali tego typu związków (rozpatrując dane statystyczne z Galicji).
Bibliografia
Źródła rękopiśmienne i materiały niepublikowane
Archiwum Narodowe w Krakowie (ANK), Akta Stanu Cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej w Pcimiu (małżeństwa) 1890–1920, sygn.: 29/2345/0.
Źródła drukowane i literatura przedmiotu
Wydawnictwa źródłowe
Dzieła Wszystkie Oskara Kolberga (DWOK) (1962–2009), t. 2, 3, 5, 6, 8, 19, 26, 40, 41, 42, 46, 72/1, Wrocław–Poznań.
Opracowania
Bachtin M. (2008), Obrazy dołu materialno‑cielesnego w powieści Rabelais’go, przeł. A. i A. Goreniowie, w: Antropologia ciała. Zagadnienia i wybór tekstów, red. M. Szpakowska, Warszawa, s. 17–22.
de Barbaro B. (2015), Zabawa w miłość. Z Bogdanem de Barbaro rozmawiają Agnieszka Jucewicz i Grzegorz Sroczyński, w: A. Jucewicz, G. Sroczyński, Kochaj wystarczająco dobrze, Warszawa, s. 11–23.
Biegeleisen H. (1928), Wesele, Lwów.
Bound Alberti F. (2021), A biography of loneliness. The history of an emotion, Oxford.
Bukraba‑Rylska I. (2019), Polskiej wsi Logos i Ethos, słowo wstępne: B. Gapiński, Gniezno.
Burszta W.J. (2013), Kotwice pewności. Wojny kulturowe z popnacjonalizmem w tle, Warszawa.
Chwalba A., Harpula W. (2022), Cham i pan. A nam prostym zewsząd nędza?, Kraków.
Czarnowski S. (1956), Kultura religijna wiejskiego ludu polskiego, w: S. Czarnowski, Dzieła, t. 1, Studia z historii kultury, opr. N. Assorodobraj, S. Ossowski, Warszawa, s. 88–107.
Domań W. (2020), Miłość w wieku senioralnym, w: Dystroficzna współczesność wyzwaniem dla pedagogiki, red. M. Krawczyk‑Bilcharska, A. Przygoda, Toruń, s. 81–90.
From Mentalités to Anthropological History. Theory and Methods (2012), red. D. Kałwa, B. Klich‑Kluczewska, Kraków.
Gapiński B. (2024b), Chłopska starość w XIX w. i pierwszej połowie XX w.: między historią a etnologią, w: Człowiek twórcą historii, red. C. Kuklo, W. Walczak, t. 1: Człowiek i praca w procesie modernizacji społecznej i gospodarczej, Białystok, s. 73–128.
Gapiński B. (2014), Ludzie starzy na wsi polskiej od schyłku XIX wieku po rok 1939, Poznań.
Gapiński B. (2019–2020), Samotność w tradycyjnej społeczności wiejskiej. Rozważania na przykładzie materiałów etnograficznych z drugiej połowy XIX i XX wieku, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” LXIX–LXX, s. 145–181.
Gapiński B. (2020), Spojrzenie z perspektywy antropologii historycznej na polską na polską religijność ludową, w: Pytać mądrze. Studia z dziejów społecznych i kulturowych. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Andrzejowi Chwalbie, Kraków, s. 87–118.
Gapiński B. (2023), Starość między mitem a historią (chłopska rzeczywistość od połowy XIX w. do 1939 r.), „Przegląd Historyczny” 114, 1, s. 105–130.
Gapiński B. (2022), Starość wiejska z pogranicza kujawsko‑wielkopolskiego. Interpretacja międzywojennych świadectw notarialnych gwarantujących dożywocie, „Przegląd Archiwalno–Historyczny” 8, s. 189–209.
Gapiński B. (2024a), Stygmatyzacja poprzez wyśmianie osób w wieku starczym i osób samotnych w XIX‑wiecznej społeczności chłopskiej, w: Życie prywatne Polaków w XIX wieku, red. J. Kita, M. Korybut‑Marciniak, t. 12: Śmiech, humor, satyra, Łódź–Olsztyn, s. 333–353.
Gapiński B. (2016), Życie ludzi starych na wsi polskiej przełomu XIX i XX wieku oraz w dwudziestoleciu międzywojennym, w: Ludzie starzy i starość na ziemiach polskich od XVIII do XXI wieku (na tle porównawczym), red. A. Janiak‑Jasińska, K. Sierakowska, A. Szwarc, t. 2: Aspekty społeczno‑kulturowe, Warszawa, s. 111–121.
van Gennep A. (2006), Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii, przeł. B. Biały, Warszawa.
Hernas C. (1965), W kalinowym lesie, t. 2: Antologia polskiej pieśni ludowej ze zbiorków polskich w XVIII w., Warszawa.
Jaworczak A. (1936), Wieś Dąbrówki. Powiat Łańcut, Lwów.
Jung C.G. (1976), Archetypy i symbole. Pisma wybrane, przeł. J. Prokopiuk, Warszawa 1976.
Kalniuk T. (2014), Mityczni obcy. Dzieci i starcy w polskiej kulturze ludowej przełomu XIX i XX wieku, Toruń.
Kalniuk T. (2018), Starzec/Starucha, w: Słownik polskiej bajki ludowej, red. V. Wróblewska, t. 3, Toruń, s. 201–206.
Kizwalter T. (2014), W stronę równości, Kraków.
Kowalski P. (2007), Kultura magiczna. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa.
Kunysz W. (1973), Wścibski i wrazicki pamiętnik chłopa galicyjskiego, wstęp i opr. B. Tondos, Warszawa.
Lehr U. (2016), Kulturowe paradygmaty starości w społeczności lokalnej. Tradycja i współczesność, w: Ludzie starzy i starość na ziemiach polskich od XVIII do XXI wieku (na tle porównawczym), red. A. Janiak‑Jasińska, K. Sierakowska, A. Szwarc, t. 2: Aspekty społeczno‑kulturowe, Warszawa, s. 411–427.
Lehr U. (2003), Oblicza starości, „Etnografia Polska” 67, 1–2, s. 71–102.
Lehr U. (2007), U schyłku życia. Starość mieszkańców wsi Beskidu Śląskiego i Podhala, Warszawa.
Łotman J. (2008), O semiotyce pojęć „wstyd” i „strach” w mechanizmach kultury, przeł. J. Faryna, w: Antropologia ciała. Zagadnienia i wybór tekstów, red. M. Szpakowska, Warszawa, s. 35–37.
Markowska D. (1965), Rodzina wiejska, na terenie dawnej Puszczy Zielonej, w: Kurpie. Puszcza Zielona, t. 3, red. A. Kutrzeba‑Pojnarowa, Wrocław, s. 95–161.
Mead M. (1978), Kultura i tożsamość. Studium dystansu międzypokoleniowego, przeł. J. Hołówka, wstęp: W. Adamski, Warszawa.
Mędrzecki W. (2005), Intymność i sfera prywatna w życiu codziennym i obyczajach rodziny wiejskiej w XIX i w pierwszej połowie XX wieku, w: Rodzina – Prywatność – Intymność. Dzieje rodziny polskiej w kontekście europejskim, red. D. Kałwa, A. Walaszek, A. Żarnowska, Warszawa, s. 105–121.
Mędrzecki W. (1997), Konwenans wiejski i nowe wzorce zachowań kobiet na wsi w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX wieku, w: Kobieta a kultura życia codziennego. Wiek XIX i XX, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa, s. 71–87.
Mędrzecki W. (2002), Młodzież wiejska na ziemiach Polski centralnej 1864–1939. Procesy socjalizacji, Warszawa.
Mędrzecki W. (1994), W społecznościach lokalnych i w parafii. Kobiety w życiu publicznym wsi polskiej na przełomie wieków, w: Kobieta i świat polityki. Polska na tle porównawczym w XIX i w początkach XX wieku, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa, s. 163–168.
Minois G. (1995), Historia starości. Od antyku do renesansu, przeł. K. Marczewska, Warszawa.
Niedźwiedź A. (2015), Religia przeżywana. Katolicyzm i jego konteksty we współczesnej Ghanie, Kraków.
Niedźwiedź A. (2014), Od religijności ludowej do religii przeżywanej, w: Kultura ludowa: teorie, praktyki, polityki, red. B. Fatyga, R. Michalski, Warszawa.
Olędzki J. (2016), Murzynowo. Znaki istnienia i tożsamości kulturalnej mieszkańców wioski nadwiślańskiej XVIII–XX wieku, Warszawa.
Pieśni Podhala. Antologia (1957), red. J. Sadownik, Kraków.
Piotrowski R. (2024), Diabeł tkwi w szczegółach. Znaki świata nadprzyrodzonego w życiu codziennym wsi polskiej XIX i początku XX wieku w świetle przekazów folklorystycznych i etnograficznych, Toruń.
Prokopiuk J. (1976), C.G. Jung, czyli gnoza XX wieku, w: C.G. Jung, Archetypy i symbole. Pisma wybrane, przeł. J. Prokopiuk, Warszawa, s. 5–56.
Propp W. (2016), O komizmie i śmiechu, tłum. P.M.E. Knyż, Kraków.
Przerwa‑Tetmajer K. (1997), Legenda Tatr, Warszawa.
Rejman S. (2006), Ludność podmiejska Rzeszowa w latach 1784–1880. Studium demograficzno‑historyczne, Rzeszów.
Reymont W.S. (1970), Chłopi, t. 2, Zima, Warszawa.
Siarkowski W. (2003), Materiały do etnografii ludu polskiego z okolic Pińczowa, do druku przyg. K. Bracha, B. Wojciechowska, L. Michalska‑Bracha, Kielce.
Siebel J. (2012), Ludność parafii bogucickiej (województwo śląskie) w latach 1738–1860 (na podstawie ksiąg metrykalnych), Katowice.
Świętek J. (1999), Brzozowa i okolice Zakliczyna nad Dunajcem. Obraz etnograficzny – zbiór z lat 1897–1906, cz. 3, Wrocław.
Świętek J. (1893), Lud nadrabski (od Gdowa po Bochnię). Obraz etnograficzny, Kraków.
Świętek J. (1897), Zwyczaje i pojęcia prawne ludu nadrabskiego, Kraków.
Walęciuk‑Dejneka B. (2014), Ludowy obraz kobiety – perspektywa inności, Siedlce.
Walęciuk‑Dejneka B. (2006), Przewodnicy po zaświatach – wizerunek ludzi starych w tradycyjnej kulturze ludowej, w: Dojrzewanie do pełni życia. Starość w literaturze polskiej i obcej, red. S. Kruk i E. Flis‑Czerniak, Lublin, s. 631–639.
Wężowicz‑Ziółkowska D. (1991), Miłość ludowa. Wzory miłości wieśniaczej w polskiej pieśni ludowej XVIII–XX wieku, Wrocław.
Wężowicz‑Ziółkowska D. (2008), Modele polskiej seksualności ludowej (wraz z postscriptum), „Postscriptum Polonistyczne”, nr 2, https://bazhum.muzhp.pl/media/texts/postscriptum‑polonistyczne/2008‑numer-22/postscriptum_polonistyczne‑r2008-t-n22-s71–95.pdf (dostęp: 10.06.2025), s. 71–95.
Wężowicz‑Ziółkowska D. (1995), „Ożenił się stary z młodą”. Postać starego w pieśni ludowej, w: Starość. Wybór materiałów z VII Konferencji Pracowników Naukowych i Studentów Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej UŚ, red. A. Nawarecki, A. Dziadek, Katowice, s. 22–29.
Wiślicz T. (2024b), Od miłości do małżeństwa. O ludowej seksualności, „Polityka. Pomocnik Historyczny” 2, s. 97–101.
Wiślicz T. (2024a), Spod ambony. O ludowej religijności, „Polityka. Pomocnik Historyczny” 2, s. 90–94.
Wiślicz T. (2012), Upodobanie. Małżeństwo i związki nieformalne na wsi polskiej XVII–XVIII wieku. Wyobrażenia społeczne i jednostkowe doświadczenia, Wrocław.
Witos W. (1998), Dzieła wybrane, t. 1, Moje wspomnienia, cz. 1, przedm. E. Karczewski, J.R. Szaflik, Warszawa.
Wyżga M. (2019), Homo movens. Mobilność chłopów w mikroregionie małopolskim w XVI–XVIII wieku, Kraków.
Wyżga M. (2011), Ludzie starzy w podkrakowskiej parafii Raciborowice w XVIII wieku, w: Społeczno‑gospodarcze uwarunkowania i konsekwencje wydłużania życia ludzkiego w Europie Środkowej w czasach nowożytnych, red. H. Kurowska, Zielona Góra, s. 113–121.
Zamorski K. (1989), Informator statystyczny do dziejów społeczno‑gospodarczych Galicji. Ludność Galicji w latach 1857–1910, Kraków–Warszawa.
Zborowski J. (1931), Drobne notatki z Podhala, „Lud” 2, 10, s. 192–200.
Zowczak M. (2015), Religijność na pograniczach. Eseje apokryficzne, Warszawa.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Bartłomiej Gapiński
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 7
Liczba cytowań: 0