EPIDEMIE, ZARAZY I ICH PATRONI. POCZĄTKI KULTU ŚWIĘTEGO ROCHA W EUROPIE
DOI:
https://doi.org/10.12775/SPLP.2021.012Słowa kluczowe
trąd, syfilis, dżuma, epidemia, kult św. RochaAbstrakt
Artykuł prezentuje dynamiczny rozwój kultu św. Rocha w obliczu zarazy. Najstarsze lokalizacje kultu świętego Rocha przebiegają wzdłuż drogi Via Francigena, istniejącej już od X wieku, jako stary szlak pielgrzymi wiodący do Rzymu z rodzinnej miejscowości Rocha – Montpellier. To wzdłuż tej drogi, w położonych przy niej miastach rodzą się początki kultu tego świętego. Takie miasta jak: Voghera, Piacezna obfitują w najstarsze świadectwa kultu, do których zalicza się: kościoły i kaplice pw. św. Rocha, a w nich: relikwiarze, obrazy, rzeźby, jak również powstające przy tych ośrodkach rozliczne bractwa, dzięki którym, jak również dzięki kupcom, handlarzom, drukarzom, duchownym – świeckim i zakonnym, ów kult rozszerzył się z północnych Włoch aż na drugą stronę Alp. W tekście wykorzystano literaturę źródłową.
Bibliografia
Baszanowski J., Sezonowość zgonów podczas wielkich epidemii dżumy w Gdańsku w XVII i początkach XVIII wieku, „Przeszłość Demograficzna Polski”, t. 17, 1987, s. 59–87.
Bernorio L., La Chiesa di Pavia nel secolo XVI e l’asione pastorale del cardinal Ippolito De’Rossi (1560–1591), Pavia 1971.
Bilikiewicz T., Wszelaki S., Krótki zarys dziejów nauki o chorobach zakaźnych, w: Ostre choroby zakaźne, Warszawa 1956, s. 38–39.
Bolle P., Saint Roch, une question de méthodologie, w: San Rocco. Genesi e prima espansione di un culto, pod red. Rigon A., i Vauchez A. Incontro di studio – Padova 12–13 febbraio 2004. Subsidia hagiographicca Nr 87, Wyd. Société des Bollandistes, Bruxelles 2006, s. 9–56.
Charytoniuk J., Walka z epidemią dżumy w Elblągu na początku XVIII wieku, „Rocznik Elbląski”, t. 10, 1985, s. 33–87.
Chilińska A., Zawadzka U., Sołtysiak A., Pandemia dżumy w latach 1348–1379 na terenie Królestwa Polskiego: model epidemiologiczny i źródła historyczne, w: Epidemie, klęski, wojny, pr. zbiorowa pod red. Dzieduszyckiego W. i Wrzesińskiego J., seria Funeralia Lednickie. Spotkanie 10, Wyd. Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich. Oddział w Poznaniu, Poznań 2008, s. 165–174.
Chisesr I., Co to jest święty? Sztuka czytania obrazów. Słownik ikonograficzny, Wyd. Jedność, Kielce 2018.
Dawna Zielona Góra – Kronika, oprac. i tłum. Dąbrowska-Burkhardt J., Zielona Góra 2004.
De Sandre Gasparini, G., Noscita e primi sviluppi del celto di san roRoo Nel Veronese, w: San Rocco. Genesi e prima espansione di un culto, pod red. Rigon A., i Vauchez A. Incontro di studio – Padova 12–13 febbraio 2004. Subsidia hagiographicca Nr 87, Wyd. Société des Bollandistes, Bruxelles 2006, s. 211–224.
Dormeier H., Un Santo nuovo contro la peste; causa del successo del celto di san Rocco e promotori della sua diffusione al Nord delle Alpi, w: San Rocco. Genesi e prima espansione di un culto, pod red. Rigon A., i Vauchez A. Incontro di studio – Padova 12–13 febbraio 2004. Subsidia hagiographicca Nr 87, Wyd. Société des Bollandistes, Bruxelles 2006, s. 225–243.
Drążkowska A., Kilka uwag na temat sposobów walki z dżumą w XVII i XVIII wieku na podstawie wybranych źródeł, w: Epidemie, klęski, wojny, pr. Zbiorowa pod red.: Dzieduszycki W. i Wrzesiński J., seria Funeralia Lednickie. Spotkanie 10, Wyd. Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich. Oddział w Poznaniu, Poznań 2008, s. 269–273.
Encyklopedia Powszechna, pod red. Orgelbranda S., Warszawa 1859–1868, t. VII, s. 973, t. XVIII, s. 890, t. XXI, s. 453, t. XXVIII, s. 320–323.
Encyklopedja Kościelna: podług teologicznej encyklopedii Wetzera i Weltego, z licznymi jej dopełnieniami, pod. red. Nowodworskiego M., Warszawa 1873–1933.
Falkowski G., Toruński szpital trędowatych świętego Jerzego, „Rocznik Toruński”, t. XII, 1977, s. 155–186.
Forzatti Golia G., Il celto san Rocco a Voghera e Nel territorio pavese, w: San Rocco. Genesi e prima espansione di un culto, pod red. Rigon A., i Vauchez A., Incontro di studio – Padova 12–13 febbraio 2004. Subsidia hagiographicca Nr 87, Wyd. Société des Bollandistes, Bruxelles 2006, s. 117–159.
Froment A., Treponematoses: an historical point of view, w: L’origine de la Syphilis en Europe avant ou après 1493?, pod red. Dutour O., Palfi G., Berato J., Paris 1994, s. 160–168.
Gładykowska-Rzeczycka J., Paleoepidemiologia – archeoepidemie, w: Epidemie, klęski, wojny, pr. zbiorowa pod red. Dzieduszyckiego W. i Wrzesińskiego J., seria Funeralia Lednickie. Spotkanie 10, Wyd. Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich. Oddział w Poznaniu, Poznań 2008, s. 37–52.
Godding R., San Rocco di Montpellier un doppione agiografico ? Culto e legenda di san Rocco di Autun, w: San Rocco. Genesi e prima espansione di un culto, pod red. Rigon A., i Vauchez A. Incontro di studio – Padova 12–13 febbraio 2004. Subsidia hagiographicca Nr 87, Wyd. Société des Bollandistes, Bruxelles 2006, s. 71–82.
Górski A., Wspomnienie zarazy 1709 roku w zachowanych artefaktach epigraficznych, w: Epidemie, klęski, wojny, pr. zbiorowa pod red. Dzieduszyckiego W. i Wrzesińskiego J., seria Funeralia Lednickie. Spotkanie 10, Wyd. Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich. Oddział w Poznaniu, Poznań 2008, s. 293–299.
Grmek M., Historia chorób u zarania cywilizacji zachodniej, Wyd. W. A. B., Warszawa 2002.
Gutt R., O niektórych chorobach występujących w Polsce w XIII i XIV wieku, „Przegląd Lekarski”, t. 22, 1966, nr 10, s. 658–660.
Jankowski J., Historia medycyny średniowiecznej w Polsce, Dolnośląskie centrum diagnostyki medycznej Dolmen, Wrocław 1988.
Jankowski J., Mors nigra, czyli dzieje dżumy w polskim średniowieczu, „Człowiek – Populacja – Środowisko”, 1986, nr 14, s. 205–213.
Kizik E., Śmierć w mieście hanzeatyckim w XVI–XVIII wieku, Gdańsk 1988.
Koehler K., Przyczynek do historii trądu w W. Ks. Poznańskim, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego”, t. XXIV, 1897, s. 426–428, 430–433.
Korcz W., Z przeszłości Krosna i Ziemi Krośnieńskiej, „Zeszyty Lubuskie”, 1967, t. 2, s. 17–34.
Kozłowski T., Drozd A., Występowanie trądu na obszarze mezoregionu Kałdus – Gruczno w okresie od XI do XIV wieku, w: Epidemie, klęski, wojny, pr. Zbiorowa pod red. Dzieduszyckiego W. i Wrzesińskiego J., seria Funeralia Lednickie. Spotkanie 10, Wyd. Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich. Oddział w Poznaniu, Poznań 2008, s. 147–155.
Kracik J., Pokonać czarną śmierć. Staropolskie postawy wobec zarazy, Wydawnictwo M, Kraków 2020.
Kracik J., Relikwie, Wyd. Znak, Kraków 2002.
Kracik J., Staropolskie postawy wobec zarazy, Wyd. PETRUS, Kraków 2012.
Lechat M. F., The peleoepidemiology of leprosy: an overview, w: The Past and Present of Leprosy; archaeological, historical, paleopathological and clinical approaches, pod. red. Roberts Ch., Lewis M. E., Manchester K., Wyd. BAR Internacional Servies 1054, Bradford 2002, s. 157–162, 258.
Léon-Dufour X., Słownik Nowego Testamentu, przekład i oprac. polskie – biskup Kazimierz Romaniuk, Poznań 1998, s. 629.
Levis C. S., Odrzucony obraz. Wprowadzenie do literatury średniowiecznej i renesansowej, Warszawa 1986, s. 76–78.
Lomastro F., Di una Vita manoscritta e della prima diffusione del culto di san Rocco a Vicenza, w: San Rocco. Genesi e prima espansione di un culto, pod red. Rigon A., i Vauchez A. Incontro di studio – Padova 12–13 febbraio 2004. Subsidia hagiographicca Nr 87, Wyd. Société des Bollandistes, Bruxelles 2006, s. 99–116.
Łapo J. M., Zarazy w Prusiech. Między historią, archeologią i etnografią, w: Epidemie, klęski, wojny, pr. zbiorowa pod red. Dzieduszyckiego W. i Wrzesińskiego J., seria Funeralia Lednickie. Spotkanie 10, Wyd. Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich. Oddział w Poznaniu, Poznań 2008, s. 275–285.
Magda-Nawrocka M., Epidemie, zachowania, tradycje i odkrycia, w: Epidemie, klęski, wojny, pr. zbiorowa pod red. Dzieduszyckiego W. i Wrzesińskiego J., seria Funeralia Lednickie. Spotkanie 10, Wyd. Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich. Oddział w Poznaniu, Poznań 2008, s. 157–163.
Magda-Nawrocka M., Struk T., Krosno Odrzańskie przez wieki. Teritorio de Crosone, Krosno Odrzańskie 2005.
Matthias G. A., Chronika der Stadt und des chemal. Herzogthums Crossen, Krosno 1849.
Mehta J., Social reaction in the past and present of leprosy and the socio – rehabilitation of leprosy – cured person, w: The Past and Present of Leprosy; archaeological, historical, paleopathological and clinical approaches, pod. red. Roberts Ch., Lewis M. E., Manchester K., Wyd. BAR Internacional Servies 1054, Bradford 2002, s. 21–23.
Miechowicz Ł., Zaraza i „morowe mogiły” na nowożytnej wsi, w: Epidemie, klęski, wojny, pr. zbiorowa pod red. Dzieduszyckiego W. i Wrzesińskiego J., seria Funeralia Lednickie. Spotkanie 10, Wyd. Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich. Oddział w Poznaniu, Poznań 2008, s. 287–292.
Musajo Somma I., Il culto di san Rocco a Piacenza, w: San Rocco. Genesi e prima espansione di un culto, pod red. Rigon A., i Vauchez A. Incontro di studio – Padova 12–13 febbraio 2004. Subsidia hagiographicca Nr 87, Wyd. Société des Bollandistes, Bruxelles 2006, s. 161–175.
Muszyński J., Krosno Odrzańskie. Przeszłość i teraźniejszość, Warszawa-Poznań 1972, s. 94.
Ossowski Z., Wokół kanonizacji świętego Rocha, „Studia Pelplińskie”, t. 54, 2020, s. 156–196.
Polski Słownik Medyczny, pod red. Rożniatowskiego T., Wyd. PZWL, Warszawa 1981, s. 262.
Rabęcka-Brykczyńska I., Leprozoria w średniowiecznych miastach polskich, „Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej”, t. 61, 1989, s. 41–58.
Rigon A., Orgini e sviluppo del celto di san Rocco a Padova, w: San Rocco. Genesi e prima espansione di un culto, pod red. Rigon A., i Vauchez A., Incontro di studio – Padova 12–13 febbraio 2004. Subsidia hagiographicca Nr 87, Wyd. Société des Bollandistes, Bruxelles 2006, s. 177–209.
Romanow – Kujawa M., „Od powietrza” – wizerunki świętych w przestrzeni wsi okolic jeziora Lednica, w: Epidemie, klęski, wojny, pr. zbiorowa pod red. Dzieduszyckiego W. i Wrzesińskiego J., seria Funeralia Lednickie. Spotkanie 10, Wyd. Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich. Oddział w Poznaniu, Poznań 2008, s. 301–310.
Romanow A., Warunki życia ludności Gdańska, w: Historia Gdańska, t. 4, Gdańsk 1998, cz. 1, s. 434–456.
Salmonowicz S., Toruń wobec zarazy w XVII i XVIII wieku, „Rocznik Toruński”,
t. XVI, 1983, s. 241–256.
Sigerist, A history of medicine, Oxford 1955.
Słownik Wyrazów Obcych, pod. red. Tokarskiego J., Wydawnictwo PWN, Warszawa [bez daty], s. 160.
Stapiński A., Syphilis in Poland in XVth and XVIth century, „Przegląd Dermatologiczny”, t. 72, 1985, s. 452–461.
Szumowski W., Historia medycyny, Wyd. PZWL, Warszawa 1961, s. 165.
Toscani X., Visite pastorali in diocesi di Pavia nel cinquecento. Una documentazione guadagnata alla storia, Bologna 2003.
Tyszkiewicz J., Szpitale w Polsce średniowiecznej. O zakresie problematyki i inne uwagi, Szpitalnictwo w dawnej Polsce, „Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej”, t. 66, 1998, s. 33–39.
Tyszkiewicz J., Tyszkiewicz J., Widy-Tyszkiewicz E., Trąd w Polsce średniowiecznej, w: Epidemie, klęski, wojny, pr. zbiorowa pod red. Dzieduszyckiego W. i Wrzesińskiego J., seria Funeralia Lednickie. Spotkanie 10, Wyd. Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich. Oddział w Poznaniu, Poznań 2008, s. 139–145.
Wyszyński J., Trąd, w: Encyklopedyja Powszechna, nakład, druk i własność S. Orgelbranda, t. XXV, Warszawa 1867, s. 520.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 526
Liczba cytowań: 0
