Kiedy poglądy religijne stają się nieważne: medycy protestantów Mikołaja Radziwiłła „Czarnego” (1515–1565) i Radziwiłłów na Birżach i Dubinkach
DOI:
https://doi.org/10.12775/RL.2020.6.04Słowa kluczowe
Mikołaj Radziwiłł Czarny, Radziwiłłowie na Birżach i Dubinkach, protestanci, Wielkie Księstwo Litewskie, grupa lekarzy protestantówAbstrakt
W artykule przedstawiono grupę lekarzy służących najwybitniejszym protestantom w Wielkim Księstwie Litewskim – księciu na Ołyce i Nieświeżu, wojewodzie wileńskiemu Mikołajowi Radziwiłłowi „Czarnemu” oraz linii Radziwiłłów na Birżach i Dubinkach. Analizy ukazały, że wszyscy medycy leczący przedstawicieli tego najznaczniejszego rodu litewskiego byli specjalistami o najwyższych kwalifikacjach. Duży wpływ na wybieranie przez Radziwiłłów lekarzy spośród protestantów miała ukształtowana tradycja zatrudniania fachowych medyków, system protekcji oraz model rodzinny (niemała liczba małżeństw mieszanych pod względem wyznania).
Bibliografia
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD), Archiwum Warszawskie Radziwiłłów (AR), dz. IV, kop. 674, nr 8; dz. V, kop. 328, nr 3016; Archiwum Skarbu Koronnego, Rachunki królewskie, dz. 1, nr 149a.
Biblioteka Narodowa w Warszawie (BN), rkps 3276. Latvijas valsts vēstures arhīvs, f. 5561, nr 374, 375.
Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių biblioteka (LMAVB), Rankraščių skyrius, f. 1, nr 165; f. 16, nr 202.
Metryka Litewska (ML), ks. 253, 262.
Vilniaus universiteto biblioteka (VUB), Rankraščių skyrius, f. 7, nr 29.
Российская Национальная Библиотека в Санкт Петербурге, f. 971, aut. 115, nr 113.
Źródła drukowane
Akty cechów wileńskich 1495–1759, przyg. H. Łowmiański, M. Łowmiańska, S. Kościałkowski, red. J. Jurkiewicz, Poznań 2006.
Bazylik C., Krótkie opisanie sprawy przy śmierci i pogrzebie Oświeconej Księżny Paniej Halżbiety z Szydłowca Radziwiłłowej, wojewodzinej wileńskiej, w: S. Kot, Nieznany poeta polski XVI wieku, „Zeitschrift für slavische Philologie” 25, 1956, nr 1, s. 127–145.
Lietuvos Metrika. Knyga nr 51 (1566–1574). Užrašymų knyga 51, wyd. A. Baliulis, R. Ragauskienė, A. Ragauskas, Vilnius 2000.
Listy polskie XVI wieku, t. 2: Listy z lat 1548–1550 ze zbiorów Władysława Pociechy, Witolda Taszyckiego i Adama Turasiewicza, wyd. K. Rymut, Kraków 2001.
Pergamentų katalogas, wyd. R. Jasas, Vilnius 1980.
Описание рукописного отделения Виленьской публичной библиотеки, t. 3, Вильна 1898 / Opisanie rukopisnogo otdelenii͡a Vilen’skoĭ publichnoĭ biblioteki, t. 3, Vil’na 1898.
Opracowania
Augustyniak U., Dwór i klientela Krzysztofa Radziwiłła (1585–1640). Mechanizmy patronatu, Warszawa 2001.
Augustyniak U., Specyfika patronatu magnackiego w Wielkim Księstwie Litewskim w XVII wieku. Problemy badawcze, „Kwartalnik Historyczny” 110, 2002, nr 1, s. 97–110.
Bogucka M., Health Care and Poor Relief in Danzig (Gdansk). The Sixteenth and First Half of the Seventeenth Century, w: Health Care and Poor Relief in Protestant Europe 1500–1700, red. A. Cunningham, O.P. Grell, London–New York 2003, s. 204–219.
Bogucka M., Polski renesans a rodzina. Poglądy Mikołaja Reja na małżeństwo i rodzinę, w: Społeczeństwo staropolskie. Seria nowa, t. 3: Społeczeństwo a rodzina, red. I.M. Dacka-Gorzyńska, A. Karpiński, Warszawa 2009, s. 16–20.
Chachaj M., Zagraniczna edukacja Radziwiłłów od początku XVI do połowy XVII wieku, Lublin 1995.
Daszkiewicz P., Drzewo chinowe – historia widziana z francuskiej perspektywy, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego” 60, 2012, s. 43–48.
Eyal S., The Fever Tree: from Malaria to Neurological Diseases, „Toxins” 10, 2018, nr 12, s. 490–499.
Geller E., Wprowadzenie, w: Przewodnik po drzewie żywota. O sposobie zachowania dobrego zdrowia w języku jidysz przez anonimowego żydowskiego doktora w Polsce w roku 1613 drukiem ogłoszony, tłum., wprow. i red. E. Geller, Warszawa 2015, s. 41–44.
Gunnoe C.D., Thomas Erastus and the Palatinate. A Renaissance Physician in the Second Reformation, Leiden 2011.
Hanusiewicz-Lavallee M., „Rozum mój w poimanie wezmę”. Sceptycyzm fideistyczny w świadectwie konwersji Kaspra Wilkowskiego, „Pamiętnik Literacki” 59, 2018, nr 4, s. 97–110.
Ilnicki S., Wstęp, w: A. Schneeberger, De bona militum valetudine conservanda liber / Księga o zachowaniu dobrego zdrowia żołnierzy, tłum. i wyd. R.A. Sucharski, przyp. S. Ilnicki, R.A. Sucharski, wstęp, indeksy i red. S. Ilnicki, Warszawa 2008.
Jasnowski J., Mikołaj Czarny Radziwiłł (1515–1565). Kanclerz i marszałek ziemski Wielkiego Księstwa Litewskiego, wojewoda wileński, Oświęcim 2015 (reprint z 1939).
Jütte R., Contraception. A History, Cambridge 2008.
Karpluk M., Pirożyński J., O nieuwiarowaniu śmierci – rękopiśmienna relacja świadka ostatnich dni Elżbiety z Szydłowieckich Radziwiłłowej, „Miscellanea Staropolskie” 6, 1990, s. 65–91.
Karvelis D., Religijos tolerancija Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės tikėjimo disputų epochoje XVI–XVII a., w: Disputai: idėjos, vizijos. Skiriama Reformacijos 500 metų jubiliejui, red. A. Arlauskienė, A. Prašmantaitė, Vilnius 2017, s. 3–8.
Kempa T., Mikołaj Krzysztof Radziwiłł Sierotka (1549–1616), wojewoda wileński, Warszawa 2000.
Kośmiński S., Słownik lekarzów polskich, Warszawa 1888.
Kupisz D., Zbigniew Gorajski (1596–1655). Studium z dziejów szlachty protestanckiej w Małopolsce w pierwszej połowie XVII wieku, Warszawa 2000.
Lindemann M., Medicine and Society in Early Modern Europe, Cambridge 2010.
Maclean I., Logic, Signs and Nature in the Renaissance. The Case of Learned Medicine, Cambridge 2002.
Madonia C., Simone Simoni da Lucca, „Rinascimento” 20, 1980, s. 161–197.
Madonia C., Il soggiorno di Simone Simoni in Polonia, „Studi e ricerche II” 1983, s. 275–295.
Mączak A., Klientela. Nieformalne systemy władzy w Polsce i Europie XVI–XVIII w., Warszawa 1994.
Mączak A., Nierówna przyjaźń. Układy klientalne w perspektywie historycznej, Wrocław 2003.
Mączak A., Rządzący i rządzeni. Władza i społeczeństwo w Europie wczesnonowożytnej, Warszawa 1986.
McMains H.F., The Death of Oliver Cromwell, Lexington 2015.
Nowak Z.H., Placotomus, w: PSB, t. 26, Warszawa–Kraków 1981, s. 634–635.
Nutton V., „It’s the Patient’s Fault”. Simone Simoni and the Plague of Leipzig, 1575, „Intellectual History Review” 18, 2008, nr 1, s. 5–13.
Pawlikowska W., Kanonik Wojciech Grabowski z Sierpca – zapomniana postać szesnastowiecznego Krakowa i Wilna, „Lituano-Slavica Posnaniensia. Studia Historica” 11, 2005, s. 165–240.
Pender S., Struever N.S., Rhetoric and Medicine in Early Modern Europe, Farnham 2012.
Pociūtė D., Maištininkų katedros. Ankstyvoji reformacija ir lietuvių-italų evangelikų ryšiai, Vilnius 2008.
Pociūtė D., Radvilo Juodojo atsakymas nuncijui Lippomanui (1556). Lietuvos Evangelikų Bažnyčios įkūrimo ir Reformacijos manifestas, w: Du laiškai. Popiežiaus nuncijaus Luigi Lippomano ir kunigaikščio Mikalojaus Radvilo Juodojo polemika (1556), red. D. Pociūtė, Vilnius 2015, s. 11–56.
Rabikauskas P., Krikščioniškoji Lietuva. Istorija, hagiografija, šaltiniotyra, red. L. Jovaiša, [Vilnius] 2002.
Ragauskienė R., Karališkojo Birštono praeitis. Istorinė raida iki XIX a., Vilnius 2004.
Ragauskienė R., Mirties nugalėti nepavyko: Biržų ir Dubingių kunigaikščių Radvilų biologinė istorija (XV a. pab.–XVII a.), Vilnius 2017.
Ragauskienė R., Vaistininkai XVI a. Vilniuje, „Vilniaus istorijos metraštis” 1, 2007, s. 42–45.
Ragauskienė R., Ragauskas A., Barboros Radvilaitės laiškai Žygimantui Augustui ir kitiems. Studija apie XVI a. Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės moterų korespondenciją, Vilnius 2001.
Riabinin J., Lekarze w księgach miejskich lubelskich XVI–XVIII w., Lublin 1933.
Saar-Kozłowska A., Lekarz miejski Leszna Jan Jonston i kora chinowca – między religią, tradycją a medycyną, w: Reformacja i tolerancja. Jedność w różnorodności? Współistnienie rożnych wyznań na ziemi wschowskiej i pograniczu wielkopolsko-śląskim, red. M. Małkus, K. Szymańska, Wschowa–Leszno 2015, s. 364–372.
Schmitt C.B., Aristotle among the Physicians, w: The Medical Renaissance of the Sixteenth Century, red. A. Wear, R.K. French, I.M. Lonie, Cambridge 1985, s. 9–11.
Siraisi N.G., Medieval and Renaissance Medicine: Continuity and Diversity, „Journal of History of Medicine and Allied Sciences” 41, 1986, nr 4, s. 391–394.
Sokół S., Medycyna w Gdańsku w dobie Odrodzenia, Wrocław 1960.
Szczucki L., Simoni (Simonius) Simone, w: PSB, t. 37, Warszawa–Kraków 1996–1997, s. 529–532.
Tedeschi J., The Cultural Contributions of Italian Protestant Reformers in the Late Renaissance, w: Libri, Idee e Sentimenti religiosi nel Cinquecento, red. A. Prosperi, A. Biondo, Modena 1987, s. 81–108.
Tworek S., Krokier (Kroker) Paweł, w: PSB, t. 15, Kraków 1970, s. 315.
Tworek S., Zbór lubelski i jego rola w ruchu ariańskim w Polsce w latach 1570–1598, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Nauki Filozoficzne i Humanistyczne” 10, 1955, s. 21–48.
Verdigi M., Simone Simoni: filosofo e medico nel ‘500, Lucca 1997.
Wiebracht B., First-cousin Marriage in Tudor and Stuart England: 1540–1688, „Journal of Family History” 40, 2015, nr 1, s. 24–38.
Witte J., Clandestine Marriage and Parental Consent in John Calvin’s Geneva, w: Law and Marriage in Medieval and Early Modern Times, red. P. Andersen, K. Salonen, H. Moller Sigh, H. Vogt, Copenhagen 2012, s. 273–298.
Брэгер Г., Клiентэла вiленскага ваяводы, канцлера ВКЛ Мiкалая Радзiвiла Чорнaгa паводле кнiг вiленскага ўрада 1551–1565 гг. Спiсы клiентаў. Выбраныя бiяграмы, w: Studia Nesvisiensia, Мiкалай Радзiвiл Чорны палiтык, дыплaмат, мецэнат, t. 3, red. Л. Яцкевіч, Нясвіж 2016, s. 23–45 / Brėher H., Klientėla vilenskaho vai͡avody, kantslera VKL Mikolai͡a Radzivila Chornaho pavodle knih vilenskaho ǔrada 1551–1565 hh. Spisy klientaǔ. Vybranyi͡a bii͡ahramy, w: Studia Niesvisiensia. Mikolaĭ Radzivil Chprny palityk, dyplamat, metsėnat, t. 3, red. L. I͡ackevich, Ni͡asvizh 2016, s. 23–45.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 498
Liczba cytowań: 0
