Pierwszy poetycki traktat wojskowy z mapą – Jana Kunowskiego Odsiecz smoleńska. Wykorzystanie kartografii w działaniach operacyjnych (1616–1617)
DOI:
https://doi.org/10.12775/RL.2018.4.03Słowa kluczowe
kartografia wojskowa, Jan Kunowski, poemat epicki, traktaty wojskowe, działania operacyjne, fortyfikacje polowe, blokhauzy, strategia, SmoleńskAbstrakt
Artykuł prezentuje poemat epicki pt. Odsiecz smoleńska przez sławnie wielmożnego Jego Mości Pana Aleksandra Korwina Gosiewskiego autorstwa Jana Kunowskiego (1617). Do niego została dołączona mapa, która posłużyła do zobrazowania wydarzeń opisanych w utworze. Wyjaśniono okoliczności jej powstania i rolę kartografii podczas planowania operacji wojskowych. Przedstawiono nowatorski sposób prowadzenia działań wojennych przez oddziały litewskie pod dowództwem Aleksandra Gosiewskiego. Scharakteryzowano etapy, fazy i czynności podejmowane podczas odsieczy Smoleńska (1616–1617).
The article presents an epic poem entitled The Succour of Smolensk by Eminent Sir Aleksander Korwin Gosiewski (Odsiecz smoleńska przez sławnie wielmożnego Jego Mości Pana Aleksandra Korwina Gosiewskiego) by Jan Kunowski (1617). A map was attached to it to illustrate the events described in verse. The article explains the role of the map in the poem and cartography in general for military operations. Then, it presents Aleksander Gosiewski’s novel approach to conducting warfare as well as the stages, phases and actions taken during the Smolensk relief (1616–1617).
Bibliografia
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD)
Archiwum Warszawskie Radziwiłłów (AR), dz. V, sygn. 4560/II, 14768, 17656. Metryka Koronna, 165, 174.
Biblioteka Jagiellońska w Krakowie (BJ), rkps 906.
Biblioteka Narodowa w Warszawie (BN), Biblioteka Ordynacji Zamoyskich, rkps 960. British Library, MS Harley, 1413.
Krigsarkivet, Stockholm
Sveriges krig, 1:21a, 1:21b, 1:30, 1:31, 1:32.
Gustav Adolfsverket, Avskriftsamlingen 279, C 1–3.
Svenska Riksarkivet, Stockholm Extranea IX Polen, 115.
Skoklostersamlingen, sygn. E 8600, E 8603.
Tartu Ülikooli Raamatukogu, f. 6 (De la Gardie), Cordt V.
Uppsala universitetsbibliotek, Ms E 369.
Российская национальная библиотека, Отдел рукописей, Razn. F. IV, nr 167.
Российский государственный архив древних актов (RGADA), Metryka Litewska (ML), 99.
Źródła drukowane
Kunowski J., Ekspedycyja inflantska 1621 roku, oprac. W. Walczak, K. Łopatecki, wstęp K. Łopatecki, Białystok 2007.
Kunowski J., Odsiecz smoleńska przez sławnie wielmożnego Jego Mości Pana Aleksandra Korwina Gosiewskiego, w: Sprawa smoleńska. Z literatury okolicznościowej pierwszej połowy XVII wieku. Ze zbiorów Archiwum Narodowego Szwecji Skoklostersamlingen, wyd. M.M. Kacprzak, Warszawa 2006, s. 45–61.
Naronowicz-Naroński J., Budownictwo wojenne, [wyd. T.M. Nowak], wyd. 2, Oświęcim 2016.
Sarnicki S., Księgi hetmańskie, oprac. M. Ferenc, Kraków 2015.
Sobieski J., Diariusz ekspedycyjej moskiewskiej dwuletniej królewicza Władysława 1617–1618, oprac. J. Byliński, W. Kaczorowski, Opole 2010.
Die Urkunden der Grafen de Lagardie in der Universitätsbibliothek zu Dorpat, wyd. J. von Lossius, Dorpat 1882.
Żółkiewski S., Początek i progres wojny moskiewskiej, oprac. A. Borowski, Kraków 1998.
Книги разрядные, по официальным оных спискам, изданные с высочайшего соизволения II-м Отделением собственной Его Императорского Величества канцелярии, t. 1, Санкт-Петербург 1853.
Opracowania
Balcerek M., Potrzeba osobnego opracowania wojny Rzeczypospolitej ze Szwecją o Inflanty w latach 1600–1629. Stan badań wraz z analizą zbiorów archiwalnych, w: Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, t. 6, red. W. Walczak, K. Łopatecki, Białystok 2013, s. 243–254.
Behring W., Beiträge zur Geschichte des Jahres 1577. II: Die Berichte der kursächsischen Gesandten Abraham von Bock und Dr. Andreas Pauli über die Friedensvermittlung zwischen König Stephan Bathory und der Stadt Danzig, „Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins” 45, 1903, s. 1–136.
Blunck J., Georg Carl Friedrich Kunowski (1786–1847) i jego rodzina, tłum. S. Janicka, „Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny” 7, 2000, nr 2, s. 131–136.
Bohun T., Polish-Lithuanian Mercenaries in the Service of Jacob de la Gardie, „Вестник Санкт-Петербургского университета. История” 63, 2018, nr 3, s. 718–728.
Brodacki J., Topografia Księstwa Smoleńskiego Adama Zaręby, http://smolensk.alchymista.pl/topo- grafia-ksiestwa-smolenskiego-adama-zareby/ (dostęp: 29 V 2018).
Chemperek D., Obraz Smoleńska i jego mieszkańców w literaturze polskiej początku XVII wieku, „Terminus” 11, 2009, nr 1–2, s. 217–228.
Cordt B., Mittheilungen aus dem Briefwechsel des Grafen Jakob De la Gardie. Nebst einem Anhand betreffend Correspondenzen des Grafen Johann Oxenstjerna, Leipzig 1894.
Czekaj A., Obywatele czy kondotierzy. Postawy obywatelskie i moralne żołnierzy narodowego autoramentu wojsk Rzeczypospolitej w pierwszej połowie XVII wieku, w: Staropolska sztuka wojenna XVI–XVII wieku. Prace ofiarowane Profesorowi Jaremie Maciszewskiemu, red. M. Nagielski, Warszawa 2002, s. 85–102.
Gawron P., Państwo moskiewskie w świetle pamiętników polsko-litewskich z okresu Smuty (1603–1618), w: Studia z dziejów stosunków Rzeczypospolitej z Państwem Moskiewskim w XVI–XVII wieku, red. M. Nagielski, K. Bobiatyński, P. Gawron, Zabrze–Tarnowskie Góry 2013, s. 69–92.
Gawron P., Wojska zaciągu cudzoziemskiego w czasie wojny Rzeczypospolitej z Państwem Moskiewskim w latach 1609–1618, w: „W hetmańskim trudzie”. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Jana Wimmera, red. Z. Hundert, M. Wagner, Oświęcim 2017, s. 61–96.
Hallenberg J., Svea rikes historia under Konung Gustav den Stores regering, t. 4, Stockholm 1794.
Krawczuk W., Wstęp, do: Slaktarebenck, czyli krwawe jatki księcia Karola Sudermańskiego, oprac. W. Krawczuk, Kraków 2017, s. 7–11.
Łopatecki K., Kariera siedemnastowiecznego ewangelickiego szlachcica Jana Kunowskiego, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 62, 2018, s. 47–89.
Łopatecki K., Mapy w planowaniu działań operacyjnych armii polskiej i litewskiej do początków panowania Stefana Batorego, „Terminus” 19, 2017, nr 3, s. 567–607.
Łopatecki K., Okoliczności powstania i przydatność wojskowa mapy Descriptio Ducatus Polocensis Stanisława Pachołowieckiego (1580), „Terminus” 19, 2017, nr 1, s. 75–126.
Łopatecki K., Wstęp, w: J. Kunowski, Ekspedycyja inflantska 1621 roku, oprac. W. Walczak, K. Łopatecki, Białystok 2007, s. 13–105.
Łopatecki K., Walczak W., Plan sytuacyjny oblężenia Smoleńska z 1616 roku, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 45, 2008, s. 199–204.
Łuczyński J., Przestrzeń Wielkiego Księstwa Litewskiego na mapie radziwiłłowskiej Tomasza Makowskiego z 1613 roku w świetle treści kartograficznej i opisowej, „Zapiski Historyczne” 78, 2013, nr 1, s. 73–99.
Maroń J., Kłuszyn i Cudnów a operacyjny wymiar wojny w epoce wczesnonowożytnej, w: Studia z dziejów stosunków Rzeczypospolitej z Państwem Moskiewskim w XVI–XVII wieku, red. M. Nagielski, K. Bobiatyński, P. Gawron, Zabrze–Tarnowskie Góry 2013, s. 278–289.
Nagielski M., Kampania smoleńska Władysława IV (1632–1634) w świetle znanych i nieznanych źródeł archiwalnych, „Barok” 13, 2006, nr 2, s. 57–73.
Nawrocki M., Mit Smoleńska w piśmiennictwie polskim XVII wieku – przypadek Jana Kunowskiego, „Terminus” 18, 2016, nr 4, s. 401–420.
Niedźwiedź J., Atlas Księstwa Połockiego Stanisława Pachołowieckiego (1580). Propaganda, genologia i tworzenie wiedzy geograficznej, „Terminus” 19, 2017, nr 1, s. 127–155.
Niedźwiedź J., Poeta i mapa. Jan Kochanowski a kartografia XVI wieku, Kraków 2019.
Niedźwiedź J., Źródła, konteksty i okoliczności powstania Ody o zdobyciu Połocka Jana Kochanowskiego, „Terminus” 18, 2016, nr 4, s. 359–400.
Nowak T.M., Polska artyleria, inżynieria i kartografia wojskowa XVII w. Teoria i praktyka, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 22, 1979, s. 65–130.
Nowicka-Jeżowa A., Chemperek D., Polonica z Riksarkivet i Skokloster Slott na warsztacie historyka literatury i kultury polskiej, „Miscellanea Historico-Archivistica” 17, 2010, s. 28–32.
Olszewicz B., Kartografia polska XV–XVII wieku. Przegląd chronologiczno-bibliograficzny, red. J. Ostrowski, Warszawa 2004.
[Paradowski M.], Służbę naszą i usarów naszych..., http://kadrinazi.blogspot.com/2012/03/ (wpis z 20 III 2012; dostęp: 8 II 2018).
Paradowski M., Studia i materiały do historii wojen ze Szwecją 1600–1635, Oświęcim 2013.
Przepiórka A.G., Wyprawa lisowczyków na Siewierszczyznę na przełomie 1616 i 1617 roku, w: Studia historyczno-wojskowe, t. 2, red. K. Bobiatyński, P. Gawron, M. Nagielski, Zabrze 2008, s. 85–98.
Rogatschewski A., Zur Geschichte des Magdeburger Rechts und der städtischen Selbstverwaltung in Russland. Die Stadt Belyj (17.–18. Jh.), w: Von Sachsen-Anhalt in die Welt. Der Sachsenspiegel als europäische Rechtsquelle, red. H. Lück, Halle an der Saale 2015, s. 123–210.
Sveriges Krig 1611–1632, t. 1: Danska och Ryska Krigen, Stockholm 1936.
Tremuth N., Liiv O., Polonica in Estnischen Staatlichen Zentralarchiv, Tartu 1931.
Tyszkowski K., Czapliński Stanisław, w: PSB, t. 4, Kraków 1938, s. 176.
Tyszkowski K., Wojna o Smoleńsk 1613–1615, Lwów 1932.
Urzędnicy województw kijowskiego i czernihowskiego XV–XVIII wieku. Spisy, oprac. E. Janas, W. Kłaczewski, Kórnik 2002.
Wisner H., Rzeczpospolita Wazów, t. 2: Wojsko Wielkiego Księstwa Litewskiego, dyplomacja, varia, Warszawa 2004.
Александров С.B., Смоленская осада 1609–1611, Москва 2011.
Кирпичников А.Н., Оборона Пскова в 1615 г. (по новым русским и шведским материалам), w: Средневековая и новая Россия. Сборник научных статей к 60-летию профессора Игоря Яковлевича Фроянова, Санкт-Петербург 1996, s. 424–445.
Кордт В.А., Из семейного архива графов Де-ла-гарди, „Ученые записки Юрьевского университета” 2, 1894, s. 1–112.
Кулаковський П., Чернігово-Сіверщина у складі Речі Посполитої, 1618–1648, Київ 2006.
Рабинович Я.Н., Порхов на завершающем этапе Смутного времени (1615–1618 годы), „Известия Саратовского университета” 8, 2008, s. 34–42.
Пенской В.В., Попытка военных реформ в России начала XVII века, „Вопросы истории” 2003, nr 11, s. 127–138.
Пшэпюрка А.Г., Вайскова-палітычная дзейнасць Аляксандра Дажбога Сапегі падчас вайны з Маскоўскай дзяржавай 1609–1618 гг., „Arche” 2016, nr 3, s. 185–213.
Хэмпэрэк Д., Польская поэма XVII века о великолепии Смоленска, „Studia Slavistici” 6, 2009, s. 229–249.
Strony internetowe
http://smolensk.alchymista.pl/ (dostęp: 21 X 2017): Województwo smoleńskie w latach 1619–1654.
http://smolensk.alchymista.pl/wp-content/uploads/2014/07/danina-na-szpital-żołnierski-we-włości-dołhomowskiej.png (dostęp: 21 X 2017).
https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Kunowski (dostęp: 21 X 2017).
https://uk.wikipedia.org/wiki/Ян_Куновський (dostęp: 21 X 2017).
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 350
Liczba cytowań: 0