Duszpasterstwo jezuitów nieświeskich w XVII–XVIII wieku. Między ideałem potrydenckim a lokalnymi uwarunkowaniami
DOI:
https://doi.org/10.12775/RL.2016.2.03Słowa kluczowe
historia Towarzystwa Jezusowego, kontrreformacja, Wielkie Księstwo Litewskie, Białoruś, Radziwiłłowie, history of the Society of Jesus, Counter-reformation, Great Duchy of Lithuania, Belarus, Radziwiłł familyAbstrakt
Artykuł przedstawia kierunki pracy duszpasterskiej jezuitów nieświeskich na podstawie źródeł rękopiśmiennych przechowywanych w Archiwum Rzymskim Towarzystwa Jezusowego. Na tle uwarunkowań prawnych i organizacyjnych tworzących ramy funkcjonowania Towarzystwa Jezusowego w mieście rezydencjonalnym Radziwiłłów autor omawia zjawiska typowe dla religijności epoki potrydenckiej, takie jak kult świętych i ich relikwii oraz działalność bractw kościelnych.
The paper presents the pastoral activity of Jesuits in Nieśwież (Niasvizh) on the basis of manuscript sources preserved in the Roman Archive of the Society of Jesus. After considering the situation of the Jesuit fathers in this residential city of the Radziwiłł family, the author analyses some of the typical aspects of post-tridentine Catholicism, such as the cult of saints and relics and the activity of pious confraternities.
Bibliografia
Źródła drukowane
Kitowicz J., Opis obyczajów za panowania Augusta III, wyd. R. Pollak, Wrocław 1951.
Św. Ignacy Loyola, Ćwiczenia duchowne, tłum. M. Bednarz, Kraków 1993.
Literatura
Aftanazy R., Materiały do dziejów rezydencji, t. 2/A, Warszawa 1986.
Bednarski S., Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce. Studium z dziejów kultury i szkolnictwa polskiego, Kraków 1933.
Bednarz M., Jezuici a religijność polska (1564–1964), „Nasza Przeszłość” 1964, t. 20, s. 149–224.
Bernatowicz T., Alba. Od renesansowej willi do kompozycji krajobrazowej. Z badań źródłowych nad architekturą ogrodów na Kresach, Warszawa 2009.
Bernatowicz T., Miles christianus et peregrinus. Fundacje Mikołaja Radziwiłła „Sierotki” w ordynacji nieświeskiej, Warszawa 1998.
Bernatowicz T., Monumenta variis Radivillorum. Wyposażenie zamku nieświeskiego w świetle źródeł archiwalnych, cz. 1: XVI–XVII wieku, Poznań 1998.
Bernatowicz T., Nagrobki dziecięce fundacji Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła Sierotki, „Lituano-Slavica Posnaniensia” 1991 [1992], t. 5, s. 69–80.
Bernatowicz T., Peregrinus et miles Christianus. O nagrobku Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła „Sierotki” w Nieświeżu, „Biuletyn Historii Sztuki” 1990 [1991], t. 52, nr 3–4, s. 227–249.
Bogsrucker A., Das Ignatiuswasser, Wien 1934.
Bogucka M., Staropolskie obyczaje w XVI i XVII w., Warszawa 1994.
Brzozecki S., Maurycy św. zm. 286, męczennik, w: Encyklopedia katolicka, t. 12, red. S. Wilk et al., Lublin 2008, kol. 252–253.
Brzozecki S., Misje ludowe dominikanów prowincji litewskiej w latach 1751–1826, Lublin 2009.
Bystroń J.S., Dzieje obyczajów w dawnej Polsce: wiek XVI–XVIII, t. 2, Warszawa 1976.
Černý K., Století jezuitských zázraků (1600–1722) v zápisech P. Jana Millera SJ, w: Bohemia Jesuitica, red. P. Cemus, t. 1, Praha 2010.
Châtellier L., L’Europe des dévots, Paris 1987.
Châtellier L., La religion des pauvres. Les missions rurales en Europe et la formation du catholicisme moderne XVIe–XIXe siècle, Paris 1993.
Codina Mir M., Aux sources de la pédagogie des Jésuites. Le „modus parisiensis”, Rome 1968.
Culte et pèlerinages à Saint-Michel en Occident. Les trois monts dédiés à l’Archange, red. P. Bonet et al., Rome 2003 („Collection de l’École française de Rome”, t. 316).
Demoustier A., Les Exercices spirituels de S. Ignace de Loyola, Paris 2006.
Demoustier A., L’originalité des „Exercices spirituels”, w: Les Jésuites à l’âge baroque, 1540–1640, red. L. Giard, L. de Vaucelles, Grenoble 1996, s. 23–35.
Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku, z. 5: Wielkie Księstwo Litewskie, oprac. A. Kawecka-Gryczowa, K. Korotajowa, Wrocław 1959.
Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy, red. L. Grzebień, Kraków 1996.
Flaga J., Bractwa religijne w Rzeczypospolitej w XVII i XVIII wieku, Lublin 2004.
Flaga J., Jezuickie misje ludowe w latach 1754–1770, „Roczniki Humanistyczne” 1981, t. 29, z. 2, s. 173–197.
Flaga J., Z problematyki jezuickich bractw i sodalicji w XVIII wieku, w: Państwo, Kościół, niepodległość, red. J. Skarbek, J. Ziółek, Lublin 1986, s. 171–187.
Frick D., Kith, Kin and Neighbours. Communities and Confessions in Seventeenth-Century Wilno, Ithaca–London 2013.
Friedrich M., Beispielgeschichten in den Litterae Annuae. Überlegungen zur Gestaltung und Funktion einer vernachlässigten Literaturgattung, w: Das Beispiel. Epistemologie des Exemplarischen, red. N. Pethes, R. Jens, S. Willer, Berlin 2007, s. 144–163.
Friedrich M., Circulating and Compiling the Litterae Annuae. Towards a History of the Jesuit System of Communication, „Archivum Historicum Societatis Iesu” 2008, t. 77, z. 153, s. 1–39.
Fros H., Święci i błogosławieni Towarzystwa Jezusowego, Kraków 1992.
Gruszecki A., Fortyfikacja zamku nieświeskiego, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1965, t. 10, z. 2, s. 141–145.
Huszał G., Przygotowanie do śmierci w XVII w., „Roczniki Humanistyczne” 1983, t. 31, z. 3, s. 105–149.
Jaroszuk J., Radziwiłł Michał Kazimierz h. Trąby (1635–1680), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 30, red. E. Rostworowski, Wrocław et al. 1987, s. 292–299.
Judkowiak B., Z dziejów drukarni nieświeskiej w XVIII wieku, „Lituano-Slavica Posnaniensia” 1994, t. 6, s. 121–130.
Kadulska I., Teatr radziwiłłowskiego kolegium jezuickiego w Nieświeżu jako kronika książęcego rodu, w: Literatura, historia, dziedzictwo. Prace ofiarowane Profesor Teresie Kostkiewiczowej, red. T. Chachulski, A. Grześkowiak-Krwawicz, Warszawa 2006, s. 360–387.
Kempa T., Mikołaj Krzysztof Radziwiłł Sierotka (1549–1616). Wojewoda wileński, Warszawa 2000, s. 145–153.
Kempa T., Początki fundacji klasztoru i kościoła Bernardynów w Nieświeżu przez Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła „Sierotkę” w końcu XVI wieku, „Zapiski Historyczne” 1999, t. 64, z. 3–4, s. 67–85.
Klasztory bernardyńskie w Polsce i jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985.
Konieczny M., Relikwie, w: Encyklopedia katolicka, t. 16, red. E. Gigilewicz, Lublin 2012, kol. 1427–1429.
Kossarzecki K., Próby tworzenia udzielnego władztwa księcia Bogusława Radziwiłła w oparciu o dobra podlaskie i słuckie w okresie zalewu szwedzkiego i moskiewskiego przełomu 1655 i 1656 roku, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 2007, t. 43, s. 23–41.
Kracik J., Relikwie, Kraków 2002.
Krakowiak C., Straszewicz M., Rok jubileuszowy – w Kościele katolickim, w: Encyklopedia katolicka, t. 17, red. E. Gigilewicz, Lublin 2012, kol. 233–234.
Krukowski J., Odpust, w: Encyklopedia katolicka, t. 14, red. E. Gigilewicz, Lublin 2010, kol. 342– 344.
Kuchowicz Z., Obyczaje staropolskie XVII–XVIII wieku, Łódź 1977.
Kumor B., Altaria, w: Encyklopedia katolicka, t. 1, red. F. Gryglewicz et al., Lublin 1973, kol. 387–389.
Kumor B., Hieronim Władysław Sanguszko, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 34, red. H. Markiewicz, Wrocław et al. 1992–1993, s. 482–484.
Kuźmak K., Izydor Oracz św., w: Encyklopedia katolicka, t. 7, red. S. Wielgus et al., Lublin 1997, kol. 617–618.
Kuźmak K., Kuncewicz Jozafat św., w: Encyklopedia katolicka, t. 8, red. A. Szostek et al., Lublin 2000, kol. 105–107.
Litak S., Bractwa religijne w Polsce przedrozbiorowej XVI–XVIII wieku, rozwój i problematyka, „Przegląd Historyczny” 1997, t. 88, z. 3–4, s. 499–523.
Lulewicz H., Radziwiłł Albrycht Władysław h. Trąby (1589–1636), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 30, red. E. Rostworowski, Wrocław et al. 1987, s. 140–143.
Malczewska M., Latyfundium Radziwiłłów w XV do połowy XVI w., Warszawa–Poznań 1985.
Manyś B., Tajemnica relikwii św. Lucyda, czyli o obchodach okolicznościowych świąt sakralnych w Wilnie w czasach Augusta III. Przyczynek do badań, „Czas Przeszły” 2016, t. 3, nr 1–2: Wiek świateł, s. 31–47.
Mariani A., Aktywność jezuickich kapelanów nadwornych prowincji litewskiej. Między ustawodawstwem zakonnym a praktyką, „Rocznik Lituanistyczny” 2015, t. 1, s. 37–82.
Mariani A., Jezuici prowincji litewskiej wobec epidemii dżumy z lat 1708–1711, „Zapiski Historyczne” 2016, t. 81, z. 2, s. 65–104.
Mariani A., Personaleinsatz und -mobilität in der litauischen Provinz der Gesellschaft Jesu im 18. Jahrhundert, „Zeitschrift für Ostmitteleuropa-Forschung” 2014, t. 63, z. 2, s. 163–213.
Mariani A., Udział elit w bractwach jezuitów prowincji polskiej i litewskiej. Kontrola z góry czy organizacja od dołu?, „Zapiski Historyczne” 2012, t. 77, z. 1, s. 26–39.
Mariani A., Udział jezuitów w życiu milicji i korpusów radziwiłłowskich w XVIII wieku, w: Staropolska sztuka wojenna, t. 2, red. Z. Hundert, Oświęcim 2013, s. 207–238.
Markowski F., Zamek Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła „Sierotki” w Nieświeżu, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1964, t. 9, z. 2, s. 185–192.
Mączyński R., Nowożytne konfesje polskie: artystyczne formy gloryfikacji grobów świętych i błogosławionych w dawnej Rzeczypospolitej, Toruń 2003.
Misztal H., Świętych kult – w Kościele katolickim, w: Encyklopedia katolicka, t. 19, red. E. Gigilewicz, Lublin 2013, kol. 416–418.
Müller M., „St. Michael – der Deutschen Schutzpatron?“ Zur Verehrung des Erzengels in Geschichte und Gegenwart, Langwaden 2005.
O’Malley J., Pierwsi jezuici, przeł. P. Samerek et al., red. F. Rzepka, Kraków 1999.
Okoń J., Boże Ciało – Inscenizacje, w: Encyklopedia katolicka, t. 2, red. W. Granat, F. Gryglewicz et al., Lublin 1976, kol. 862–864.
Okoń J., Na scenach jezuickich w dawnej Polsce (rodzimość i europejskość), Warszawa 2006.
Pasierb J.S., Problematyka sztuki w postanowieniach soborów, „Znak” 1964, t. 16, nr 126, s. 1460– 1482.
Pasierb J.S., Sobory o sztuce, Kraków 1973.
Paszenda J., Budowle jezuickie w Polsce XVI–XVIII wieku, t. 1, Kraków 1999.
Paszenda J., Góra Anielska pod Nieświeżem, w: W kręgu badań nad sztuką polską. Studia z historii sztuki i kultury, red. K. Majewski, Lublin 1983, s. 77–85.
Paszenda J., Kościół Bożego Ciała (pojezuicki) w Nieświeżu, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1976, t. 21, z. 3, s. 195–216.
Pazdnjakou V., Założenia urbanistyczne miast Białorusi południowej w XVI–XVIII w., „Archeologia Historica Polona” 1996, t. 3, s. 273–288.
Pelczar R., Kult św. Michała Archanioła w łacińskiej diecezji przemyskiej w XIV–XVIII wieku, „Nasza Przeszłość” 2006, t. 106, s. 237–260.
Piechnik L., Powstanie i rozwój jezuickiej Ratio studiorum (1548–1599), Kraków 2003.
Piersiak T., Barokowa sztuka dobrego umierania, „Polska Sztuka Ludowa” 1986, t. 40, nr 1–2, s. 91–96.
Polonica w Archiwum Rzymskim Towarzystwa Jezusowego, red. A. Bieś et al., t. 1–4, Kraków 2002– 2008.
Puchowski K., Trudna misja. Jezuici na Węgrzech w świetle studium Paula Shore, „Czasy Nowożytne” 2015, t. 28, s. 183–194.
Radziwiłłowie herbu Trąby, red. S. Górzyński et al., Warszawa 1996.
Ruiz-Jurado M., La tercera probación en la Compañia de Jesús, „Archivum Historicum Societatis Iesu” 1991, t. 60, z. 119, s. 265–351.
Sapieha T., Działalność drukarni Radziwiłłów w Nieświeżu, w: Dwory magnackie w XVIII wieku. Rola i znaczenie kulturowe, red. T. Kostkiewiczowa, A. Roćko, Warszawa 2005, s. 173–184.
Sawicki M., Zapomniany kult świętych Felicjanów męczenników w Wielkim Księstwie Litewskim w czasach saskich, w: Sic erat in fatis: studia i szkice historyczne dedykowane Profesorowi Bogdanowi Rokowi, red. E. Kościk et al., t. 1, Wrocław 2012, s. 339–354.
Shore P., Narratives of Adversity: The Experience of Jesuits on the Eastern Periphery of the Habsburg Realm (1640–1773), Budapest – New York 2012.
Siegen J., Der Erzengel Michael, Colmar 1957.
Siekierski M.M., Landed Wealth in the Grand Duchy of Lithuania. The Economic Affairs of Prince Nicolas Christopher Radziwiłł (1549–1616), „Acta Baltico-Slavica” 1989 [1991], t. 20, s. 239–308 (cz. 1); 1992 [1994], t. 21, s. 195–300 (cz. 2).
Siwek G., Misje ludowe. Historia – teologia – praktyka, Kraków 2009.
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 1–15, Warszawa 1880–1902.
Svatoš M., Der Generalobere der Gesellschaft Jesu Franz Retz und die Einführung der Bußmissionen in den Böhmischen Ländern, „Bohemia” 2008, t. 48, z. 1, s. 130–157.
Szwarocka A., „Sarmacka bogini”. Kult maryjny w Polsce doby baroku, Toruń 2010. Taurogiński B., Z dziejów Nieświeża, Warszawa 1937.
Tomkiewicz W., Polska sztuka kontrreformacyjna, w: Wiek XVII – kontrreformacja – barok. Prace z historii kultury, red. J. Pelc, Wrocław 1970, s. 71–94.
Vyšniauskienė A., Mавзолей князей Радзивиллов в костеле Божего Тела в Несвиже, w: Прыватнаўласніцкія гарады Вялікага Княства Літоўскага: лёс праз стагоддзі, red. С.М. Клімаў, З.Л. Яцкевіч, А.У. Блінец, Мінск 2014, s. 8–22.
Witczyk H., Rok jubileuszowy – w Biblii, w: Encyklopedia katolicka, t. 17, red. E. Gigilewicz, Lublin 2012, kol. 231–233.
Włodarski M., Ars moriendi w literaturze polskiej XV i XVI w., Kraków 1987.
Z nieznanej przeszłości Białej i Podlasia, wstęp J. Skowronek, red. T. Wasilewski, T. Krawczak, Biała Podlaska 1990.
Załęski S., Jezuici w Polsce, t. 4: Dzieje 153 kolegiów i domów jezuitów w Polsce, cz. 1, 4, Kraków 1905.
Załęski S., Kolegium jezuitów w Nieświeżu, „Przegląd Powszechny” 1897, t. 54, s. 239–252.
Zech J., Die „Litterae Annuae“ der Jesuiten: Berichterstattung und Geschichtsschreibung in der alten Gesellschaft Jesu, „Archivum Historicum Societati Iesu” 2008, t. 77, z. 153, s. 41–60.
Zielińska T., Ordynacje w dawnej Polsce, „Przegląd Historyczny” 1977, t. 68, s. 17–30.
Zuba K., Aptekarze i apteki w dobrach Radziwiłłów linii nieświeskiej w XVIII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2001 [2002], t. 49, nr 4, s. 345–366.
Баженова O., Радзивилловский Несвиж. Росписи костела Божьего Тела, Минск 2010.
Грицкевич А.П., Социальная борьба горожан Белоруссии (XVI–XVIII вв.), Минск 1979.
Грицкевич А.П., Частновладельческие города Белоруссии в XVI–XVIII вв. (социально-экономическое исследование истории городов), Минск 1975.
Пазднякоў В.С., Нясвіж, w: Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя, t. 2: Кадэцкі корпус – Яцкевіч, red. Г.П. Пашкоў, Мінск 2006, s. 368–369.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 379
Liczba cytowań: 0
