Wybielony książę? Kilka uwag na temat biografii Hieronima Floriana Radziwiłła (1715–1760)
DOI:
https://doi.org/10.12775/RL.2023.9.14Słowa kluczowe
Hieronim Florian Radziwiłł, Radziwiłłowie, Wielkie Księstwo Litewskie, XVIII wiek, biografistykaAbstrakt
Celem niniejszego artykułu recenzyjnego jest uzupełnienie najnowszej biografii Hieronima Floriana Radziwiłła (1715–1760). Jej Autor Paweł Gad w przekonujący sposób obala tezę, jakoby bohater był okrutnikiem i szaleńcem, wskazując, że jego zachowania – aczkolwiek niekiedy specyficzne – mieściły się w akceptowanym kanonie dla przedstawicieli osiemnastowiecznej magnaterii. Skupiając się na życiu rodzinnym księcia, jego aktywności politycznej, pasjach i rozrywkach, Autor pominął inne istotne zagadnienia, takie jak jego działalność gospodarcza, religijność i relacje z różnymi grupami wyznaniowymi. Opierając się na źródłach rękopiśmiennych niewykorzystanych przez Autora, recenzent potwierdza i rozszerza obraz księcia rysowany na kartach biografii. Słabą stroną recenzowanej książki jest wybiórcze wykorzystywanie dorobku historiograficznego i niestaranne przygotowanie maszynopisu do druku.
Bibliografia
Źródła rękopiśmienne
Archivum Romanum Societatis Iesu w Rzymie: Lituania 46, Lituania 50, Lituania 51, Lituania 57; Vitae 39.
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD), Archiwum Warszawskie Radziwiłłów (AR): dział IV, nr 136, 705, 709; dział V, nr 526/II, 1122, 1594, 5940, 6202/I, 7948/III, 12577, 14546/III, 15511, 15879, 16550; dział VI, nr 80-II; dział VIII, nr 517; dział XI, nr 225.
Biblioteka Kórnicka Polskiej Akademii Nauk (BK), nr 354.
Biblioteka Narodowa w Warszawie (BN), Biblioteka Ordynacji Zamoyskich (BOZ), nr 1166.
Biblioteka Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Materiały historyczno-genealogiczne do rodziny Czapskich, Seria II i III, sygn. 1548.
Muzeum Zamku Królewskiego w Warszawie (depozyt), Kolekcja Tomasza Niewodniczańskiego, sygn. 100, Radziwiłł Hieronim Florian, Diariusz zaczęty od roku 1746.
Российский государственный архив древних актов, Москва (RGADA) , f. 1603, op. 1, nr 49; op. 4, nr 3645, 3679.
Źródła drukowane
Gloria immortalis […] Annae Catharinae […] Radivilliae […] a maestissimo Radivilliano Nesvisiensi collegio S. I., Vilnae 1747.
Hieronima Floriana Radziwiłła diariusze i pisma różne, oprac. M. Brzezina, Warszawa 1998.
In funere […] Hieronymi Radivilii […] quas Ei Cels. Princeps Michael Radivilius […] honorifice tamquam germano fratri persolvi iussit oratio tertio nonas septembris Anno 1760 Nomine totius Provinciae Masoviae ac Collegii Slucensis Soc. Jesu, Nesvisii 1760.
„Kurier Polski” 1760, nr 38, Addytament do Gazet num. 38, Nieśwież, 7 IX 1760.
Matuszewicz M., Diariusz życia mego, t. 2, oprac. B. Królikowski, Z. Zielińska, Warszawa 1986.
Radius Illustrioris Promethei in lapide Celsiss. Principis Hieronimi Radziwiłł […] honore et gloria Antenatorum, umbras ad vitam reascendens in prima Dignitatis Capitanealis luce in Collegio Premysliensi Soc Jesu adoratus, Leopolis 1737.
Rydzewski W., Kazania przygodne, Wilno 1768.
Viri fortis et boni Civis mortem Patria deplorans sive de laudibus Hieronymi Floriani Radziwiłł […] oratio funebris ad leniendam doloris acerbitatem Celsissimae Familiae inter exequiarum solennia oblata a provincia Lituana Soc. Jesu […] Anno 1760 Kal. sept., Vilnae 1760.
Opracowania
Bączkowski M.J., Akademia rycerska w Nieświeżu i radziwiłłowskie korpusy kadetów w XVIII wieku, „Wiek Oświecenia” 10, 1994, s. 17–50.
Bernatowicz T., Mitra i buława. Królewskie ambicje książąt w sztuce Rzeczypospolitej szlacheckiej (1697–1763), Warszawa 2011.
Bernatowicz T., Ogrody do zabaw myśliwskich. Królewskie zwierzyńce czasów saskich wokół Warszawy, w: Królewskie ogrody w Polsce. Materiały sesji naukowej, Warszawa 10–11 maja 2001 roku. The Royal Gardens in Poland. Conference materials, Warsaw, May 10–11, 2001, red. M. Szafrańska, Warszawa 2001, s. 265–288.
Brzezina K., Gabinet osobliwości Hieronima Floriana Radziwiłła w Białej, „Studia Podlaskie” 7, 1997, s. 5–20.
Brzezina-Scheuerer K., Miedzy wiarą a wiedzą. Zainteresowanie księcia Hieronima Floriana Radziwiłła naturą i medycyną, „Klio. Czasopismo Poświęcone Dziejom Polski i Powszechnym” 46, 2018, nr 3, s. 89–107.
Bularz-Neugebauer E., Skowron R., Wysocka N.F., Materiały źródłowe z lat 1757–1816 do dziejów radziwiłłowskiej fabryki pasów w Nieświeżu i Słucku, w: Tkaniny artystyczne z wieków XVIII i XIX. Materiały sesji naukowej w Zamku Królewskim na Wawelu, Kraków 21 marca 1991, red. M. Piwocka, Kraków 1997, s. 37–88.
Ciesielski T., Armia koronna w czasach Augusta III, Warszawa 2009.
Cieśla M., Najniższy podnóżek i wierny poddany – czyli o przedstawicielach żydowskich elit ekonomicznych na dworach magnackich (przypadek braci Ickowiczów), w: Społeczeństwo staropolskie, t. 5, red. I. Dacka-Górzyńska, A. Karpiński, Warszawa 2018, s. 279–291.
Dymnicka-Wołoszyńska H., Radziwiłł Michał Kazimierz zwany Rybeńko h. Trąby (1702–1762), w: PSB, t. 30, Wrocław 1987, s. 299–306.
Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995, oprac. L. Grzebień, Kraków 1996.
Ferenc M., Mikołaj Radziwiłł „Rudy” (ok. 1515–1584): działalność polityczna i wojskowa, Kraków 2008.
Jakuboszczak A., Sarmacka dama: Barbara Sanguszkowa (1718–1791) i jej salon towarzyski, Poznań 2008.
Kamieńska Z., Manufaktura szklana w Urzeczu 1737–1846, Warszawa 1964.
Karkucińska W., Anna z Sanguszków Radziwiłłowa (1676–1746): działalność gospodarcza i mecenat, Warszawa 2000.
Karpińska M., Riaucour Ludwik (zm. 1777), w: PSB, t. 31, Wrocław 1988, s. 267–268.
Kaźmierczyk A., Niepokorny pleban, neofita i „bluźnierczy” Żydzi w radziwiłłowskich Wiżunach, w: Miscellanea res Polonorum, Brittanorum ac Judaeorum illustrantia, red. J. Basista, A. Kaźmierczyk i in., Kraków 2015, s. 251–264.
Kempa T., Mikołaj Krzysztof Radziwiłł Sierotka (1549–1616) – wojewoda wileński, Warszawa 2000.
Kłaczewski W., Jerzy Sebastian Lubomirski, Wrocław 2002.
Kowalczyk J., Zwierzyńce i zabawy myśliwskie Hieronima Floriana ks. Radziwiłła, w: Łowiectwo w tradycji i kulturze. Międzynarodowe Sympozjum, Pułtusk 1994, red. J. Kiryjow, Warszawa 1995, s. 115–118.
Lech M.J., Powstanie chłopów białoruskich w starostwie krzyczewskim (1740 r.), „Przegląd Historyczny” 51, 1960, nr 2, s. 314–327.
Lepszy K., Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX wieku, Wrocław 1953.
Maciejewska I., „Białogłowy dokazują, czego chcą”, czyli o sztuce przekonywania i pochlebstwa (listy Konstancji i Magdaleny z Czapskich do Hieronima Floriana Radziwiłła), w: Kobieta i mężczyzna. Jedna przestrzeń – dwa światy, red. B. Popiołek, Kraków 2015, s. 263–271.
Maciejewska I., Feta, fajerwerk i proza życia w świetle diariusza Hieronima Floriana Radziwiłła, w: W kręgu rodziny epok dawnych – rytmy życia, rytmy codzienności, red. B. Popiołek, A. Chłosta-Sidorska, M. Gadocha, Kraków 2018, s. 115–125.
Maciejewska I., Intrygujący trójgłos – małżeństwo Magdaleny i Hieronima Floriana Radziwiłłów w świetle listów Konstancji z Gnińskich Czapskiej, „Napis” 23, 2017, s. 39–52.
Maciejewska I., Niespełnione marzenie o potomku Magdaleny i Hieronima Radziwiłłów. Jak opisać bolesny problem, „Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki” 29, 2020, nr 2, s. 97–113.
Maciejewska I., „Pan i Absolut serca” – obraz ukochanego(?) mężczyzny w listach Magdaleny z Czapskich do Hieronima Floriana Radziwiłła, w: Współczesny i dawny obraz mężczyzny w literaturze i kulturze, red. L. Mariak, J. Rychter, Szczecin 2016, s. 140–151.
Maciejewska I., Rola diariusza Hieronima Floriana Radziwiłła w edycji listów Magdaleny z Czapskich Radziwiłłowej, „Prace Literaturoznawcze” 4, 2016, s. 255–267.
Mariani A., Aktywność jezuickich kapelanów nadwornych na ziemiach koronnych. Między dworem a placówką zakonną, w: Wielkie rody na ziemiach polsko-litewskich w XVI–XX wieku. Postacie i legendy – działalność i pamięć – majątki rodowe i ich znaczenie, red. N. Kasparek i in., Olsztyn– Tarnobrzeg 2017, s. 128–153.
Mariani A., Aktywność jezuickich kapelanów nadwornych prowincji litewskiej. Między ustawodawstwem zakonnym a praktyką, „Rocznik Lituanistyczny” 1, 2015, s. 37–82.
Mariani A., O XVIII-wiecznych praktykach łowieckich w świetle diariusza księcia Michała Kazimierza Radziwiłła „Rybeńki”, w: Europejskie tradycje łowieckie (Tom wydany z okazji III Międzynarodowego Kongresu Kultury Łowieckiej zorganizowanego z okazji 90-lecia Polskiego Związku Łowieckiego w Jachrance w dniach 30 VIII – 1 IX 2013 roku), red. T.J. Żuchowski, Warszawa 2013, s. 67–75.
Mariani A., Rola społeczna aptek jezuickich w dawnej Rzeczypospolitej, „Wiek Oświecenia” 37, 2021, s. 42–83.
Mariani A., Le strategie editoriali di Jan Poszakowski S.I. (1684–1757). Un contributo alla storia dela letteratura religiosa del tardo barocco, „Studia Europaea Gnesnensia” 8, 2013, s. 207–238.
Mariani A., Udział jezuitów w życiu milicji i korpusów radziwiłłowskich w XVIII wieku, w: Studia nad staropolską sztuką wojenną, t. 2, red. Z. Hundert, Oświęcim 2013, s. 207–238.
Mariani A., „W stanie wdowim synogarliczym nieobrażonym krokiem postępowała”. Jezuici w kręgu wdów w Rzeczypospolitej Obojga Narodów XVII i XVIII wieku, „XVIII amžiaus studijos” 8: Vyrai ir moterys, red. R. Šmigelskytė-Stukienė, Vilnius 2022, s. 308–336.
Michalski J., Radziwiłł Karol Stanisław zwany Panie Kochanku h. Trąby (1734–1790), w: PSB, t. 30, Wrocław 1987, s. 248–262.
Pietrzak J., Księżna dobrodziejka, Katarzyna z Sobieskich Radziwiłłowa (1634–1694), Warszawa 2016.
Popiołek B., Królowa bez korony. Studium z życia i działalności Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej ok. 1669–1729, Kraków 1996.
Sajkowski A., Onufry Korytyński, „Pamiętnik Literacki. Czasopismo Kwartalne Poświęcone Historii i Krytyce Literatury Polskiej” 55, 1964, nr 3, s. 161–173.
Sajkowski A., Staropolska miłość. Z dawnych listów i pamiętników, Poznań 1981.
Sas J., Historia misji polskiej na Krymie. Misja ks. Piotra Borowskiego, „Przegląd Powszechny” 1909, nr 103, s. 174–191, 369–388.
Sawicki M., Recenzja rozprawy doktorskiej mgr. Pawła Gada Hieronim Florian Radziwiłł – życie prywatne i publiczne, napisanej pod kierunkiem dr hab. Aleksandry Skrzypietz, http://www. wns.us.edu.pl/images/Gad_-_Sawicki.pdf (ostatni dostęp: 30.12.2022).
Smoleńska B., Materiały do dziejów huty szklanej w Nalibokach, „Teki Archiwalne” 1, 1953, s. 79–147.
Staszewski J., Obyczaj łowiecki w czasach saskich, w: Łowiectwo w tradycji i kulturze. Międzynarodowe Sympozjum, Pułtusk 1994, red. J. Kiryjow, Warszawa 1995, s. 69–79.
Stojek-Sawicka K., Duchowieństwo katolickie w życiu Radziwiłłów nieświeskich w XVIII wieku, Wrocław 2011.
Stojek-Sawicka K., Duchowieństwo parafialne w życiu rodu Radziwiłłów nieświeskich w XVIII wieku, „Roczniki Humanistyczne. Filologia Klasyczna” 56, 2008, nr 2, s. 129–155.
Stojek-Sawicka K., Duchowna klientela Radziwiłłów nieświeskich w XVIII wieku, w: Patron i dwór. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, red. E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz, Białystok 2006, s. 397–416.
Stojek-Sawicka K., Duchowni katoliccy w roli prywatnych nauczycieli i wychowawców na dworze Radziwiłłów nieświeskich w XVIII w., „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 45, 2006, s. 209–230.
Stojek-Sawicka K., Duszpasterstwo i opieka religijna na dworze Radziwiłłów nieświeskich w XVIII wieku, „Nasza Przeszłość” 2006, nr 105, s. 163–188.
Stojek-Sawicka K., Fundacje dewocyjne Radziwiłłów nieświeskich w XVIII w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 55, 2007, nr 1, s. 33–49.
Stojek-Sawicka K., Jezuici w życiu dworu Radziwiłłów nieświeskich w XVIII wieku, w: Nad społeczeństwem staropolskim: Kultura, instytucje, gospodarka w XVI–XVIII stuleciu, red. K. Łopatecki, W. Walczak, Białystok 2007, s. 429–446.
Stojek-Sawicka K., Pogranicza religijne – Radziwiłłowie nieświescy wobec prawosławnych i protestantów w czasach saskich, „Białoruskie Zeszyty Historyczne” 26, 2006, s. 29–51.
Stojek-Sawicka K., „Pro remedio animae”. Fundacje mszalne Radziwiłłów nieświeskich w XVIII wieku, „Przegląd Historyczny” 99, 2008, nr 3, s. 411–427.
Stojek-Sawicka K., Sakralne fundacje Radziwiłłów w XVIII wieku, w: Czasy nowożytne. Studia poświęcone pamięci prof. Władysława Eugeniusza Czaplińskiego w 100 rocznicę urodzin, red. K. Matwijowski, Wrocław 2005, s. 163–179.
Stojek-Sawicka K., Troski i radości w życiu duchownych na dworze Radziwiłłów nieświeskich w XVIII w., „Nasza Przeszłość” 2008, nr 110, s. 261–277.
Stojek-Sawicka K., Znaczenie ekonomiczne i organizacyjne klasztorów katolickich w życiu i działalności rodu Radziwiłłów nieświeskich w XVIII w., „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 66, 2006, s. 89–110.
Teller A., Money, Power, and Influence in Eighteenth-Century Lithuania. The Jews on the Radziwiłł Estates, Stanford 2016.
Wereda D., Patronat wyznaniowy Radziwiłłów z Białej nad Cerkwią unicką w XVIII wieku, w: Radziwiłłowie: obrazy literackie, biografie, świadectwa historyczne, red. K. Stępnik, Lublin 2003, s. 237–246.
Wichrowska E., Twoja śmierć. Początki dziennika intymnego w Polsce na przełomie XVIII i XIX wieku, w: A. Ostrowski, Życie najlepszej żony opisane przez czułego jej małżonka dla kochanych dzieci oraz Dziennik moich uczuciów, czyli elegia serca, red. E. Wichrowska, Warszawa 2012.
Zielińska T., Kariera i upadek żydowskiego potentata w dobrach radziwiłłowskich w XVIII wieku, „Kwartalnik Historyczny” 98, 1991, nr 3, s. 33–49.
Zielińska T., Magnateria polska epoki saskiej. Funkcje urzędów i królewszczyzn w procesie przeobrażeń warstwy społecznej, Wrocław 1977.
Zielińska T., Ordynacje w dawnej Polsce, „Przegląd Historyczny” 68, 1977, nr 1, s. 17–30.
Zwoch G., Das Zeithainer Lustlager 1730, 2005: zum Jubiläum des Campements der Armee August des Starken zwischen Mühlberg und Großenhain, Großenhain 2005.
Волкaў M., Новый замок в Слуцке, w: Оборонительные сооружения Европы и Восточной Пруссии: изучение, вопросы консервации, реставрации и возможности использования: сб. матерю шестой междунар. конф., Калининград 2011, s. 37–53 / Volkaŭ M., Novyĭ zamok v Slut͡ske, w: Oboronitel’nye sooruzhenia Evropy i Vostochnoĭ Prussii: izuchenie, voprosy konservat͡sii, restavrat͡sii i vozmozhnosti ispol’zovanii͡a 22–23 okti͡abri͡a 2010 g., Kaliningrad 2011, s. 37–53.
Волкaў M., Слуцкая цытадэль XVII–XVIII ст., „Беларускі Гістарычны Агляд” 19, 2012, s. 32–66 / Volkaŭ M., Slut͡skai͡a t͡sytadel’ XVII–XVIII st., „Belaruski Histarychny Ahli͡ad” 19, 2012, s. 32–66.
Мацук A., Барацьба магнацкіх груповак у Вялікім княстве Літоўскім (1717–1763 гг.), Мінск 2010 / Matsuk A., Barats’ba mahnatskikh hrupovak u Vi͡alikim kni͡astve Litoŭskim (1717–1763 hh.), Minsk 2010.
Мацук A., Грамадска-палітычнае жыццё Вялікага Княства Літоўскага ў часы бескаралеўя 1733–1735 гг., Мінск 2020 / Matsuk A., Hramadska-palitychnae z͡hytstsi͡o Vi͡alikaha kni͡astva Litoŭskaha ŭ chasy beskareleŭi͡a 1733–1735 hh., Minsk 2020.
Рублевская L., Рыцари и дамы Беларуси. Исторические очерки, Минск 2013 / Rublevskai͡a L., Rytsari i damy Belarusi. Istoricheskie ocherki, Minsk 2013.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 213
Liczba cytowań: 0
