Teoria herulskiego pochodzenia Litwinów Wojciecha Wijuka Kojałowicza. Z dziejów jednej historiograficznej mistyfikacji
DOI:
https://doi.org/10.12775/RL.2023.9.11Słowa kluczowe
Herulowie, legendarna historia Litwy, Wielkie Księstwo Litewskie, Wojciech Wijuk KojałowiczAbstrakt
Artykuł omawia okoliczności powstania i założenia siedemnastowiecznej teorii pochodzenia Litwinów od ludu Herulów. Teoria ta wpłynęła na wczesnonowożytne wyobrażenia o początkach Litwy i Litwinów. Nie zyskała jednak wielkiej popularności, ponieważ szlachta litewska tradycyjnie uznawała się za potomków starożytnych Rzymian. W istocie pod koniec XVIII w. teoria była już zapomniana. W zmienionej postaci odrodziła się w pierwszej połowie XIX w.
Bibliografia
Źródła drukowane
Bielski M., Kronika tho iesth historya Swiata na szess wiekow, a czterzy Monarchie rozdzielona, Kraków 1564.
Bohusz K., O początkach narodu i języka litewskiego, Wilno 1808.
Dwa pamiętniki z XVII wieku – Jana Cedrowskiego i Jana Floriana Drobysza Tuszyńskiego, wyd. A. Przyboś, Wrocław 1954.
Erasmus Stella Libonothanus, De Borussiae antiquitatibus libri duo, wyd. von Th. Hirsch, w: Scriptores rerum Prussicarum, t. 4, Leipzig 1870, s. 275–298.
Grunau S., Preussische Chronik, t. 1, wyd. von M. Perlbach, Leipzig 1876.
Gwagnin A., Sarmatiae Europeae descriptio, [Kraków 1578].
Koialowicz Wiivk A., Historiae Litvanae pars prior: De rebus Litvanorvm ante susceptam Christianum Religionem conjunctionemque Magni Litvaniae Ducatus cum Regni Poloniae, Dantisci 1650.
Koialowicz Wiivk A., Historiae Litvanae pars altera, seu de rebus Litvanorvm, A coniunctione Magni Ducatus cum Regno Poloniae ad Vnionem eorum Dominiorum, Antverpiae 1669.
Kojalavičius-Vijūkas A., Šventasis Lietuvos Didžiosios Kinigaikštijos bei jai priklausančių provincijų giminių ir herbų vardynas / Sacer nomenclator Magni Duvcatus Lituaniae et provinciarum ad eum pertinentium, tłum. z łac. S. Narbutas, [teksty wprowadzające i objaśn. S. Narbutas, E. Rimša], Vilnius 2015.
Lazius W., De gentivm aliqvot migrationibvus, sedibvs, fixis, reliqvis, lingarumque initiis et immunitationibus ac dialectis, Libri XII, Francofvrti 1600.
Łasicki J., Sandecki-Małecki, J., O bogach i wierzeniach dawnych Żmudzinów, Litwinów i Prusów, tłum. i oprac. M. Wolf, Wrocław 2019.
Marschalk N., Annalium Herulorum ac Vandalorum, Rhostochii 1521.
Megiserus H., Specimen qiunquaginta diversarvm atque inter se differentivm lingvarum et dialectorum, Francoforti ad Moenum 1613.
Michalonis Litvani De moribus Tartarorvm… Et Iohan. Lasicii Poloni De Diis Samagitarvm, caeterorvmq[ue] Sarmatarum et falsorvm Christianorvm, Basileae 1615.
Münster S., Cosmographia universalis Lib. VI in quibus, iuxta certioris fidei scriptorum traditionem describuntu, Basileae 1552.
Prokopiusz z Cezarei, Historia wojen, t. 2: Wojny z Gotami, tłum. z gr. D. Brodka, Kraków 2015.
Radvanas J., Raštai, tłum. z łac. S. Narbutas, Vilnius 2009.
Schlözer A.K., Geschichte von Littauen, als einem eigenen Großfürstenthume, bis zum J. 1569, w: Geschichte von Littauen, Kurland ind Liefland, wyd. A.L. Schlözer, L.A. Gebhardi, Halle 1785.
Stryjkowski M., Goniec cnothy do prawych szlachcziczów, Kraków 1574; wyd. 2 (z opuszczeniem Praefatio), w: idem, Kronika polska, litewska, żmudzka i wszystkiej Rusi, t. 2, [wyd. M. Malinowski], Warszawa 1846, s. 467–557.
Stryjkowski M., Kronika polska, litewska, żmudzka i wszystkiej Rusi, t. 1–2, [wyd. M. Malinowski], Warszawa 1846.
Vijūkas-Kojelavičius A., Lietuvos istorija, t. 1–2, tłum. z łac. L. Valkūnas, wstęp i objaśn. J. Jurginis, Vilnius 1989.
Wijuk Kojałowicz W., Herbarz rycerstwa W. X. Litewskiego tak zwany Compendium, [wyd. F. Piekosiński], Kraków 1897.
Opracowania
Bömelburg H.-J., Polska myśl historyczna a humanistyczna historia narodowa (1500–1700), tłum. Z. Owczarek, Kraków 2011.
Brogi Bercoff G., Rytų slavų įvaizdis ir funkcija Albero Vijūko-Kojalavičiaus SJ raštuose, w: A. Vijūkas-Kojalavičius, Lietuvos istorijos įvairenybės, t. 2, Vilnius 2004, s. 334–347.
Ciccarini M., Sarmatyzm i orientalizm w kulturze polskiej XVI wieku, tłum. A. Mazanek, w: Od „Lamentu świętokrzyskiego” do „Adona”. Włoskie studia o literaturze staropolskiej, red. G. Brogi Bercoff, T. Michałowska, Warszawa 1995, s. 161–176.
Čepienė K., Petrauskienė I., Vilniaus Akademijos spaustuvės leidiniai 1576–1805. Bibliografija, Vilnius 1979.
Donecker S., Steinacher R., Der König der Schweden, Goten und Vandalen. Königstitulatur und Vandalenrezeption im frühneuzeitlichen Schweden, w: Vergangenheit und Vergegenwärtigung. Frühes Mittelalters und europäische Erinnerungskultur, red. H. Raimitz, B. Zeller, Wien 2009 (Forschungen zur Geschichte des Mittelalters, t. 114), s. 169–203.
Dworzaczek W., Wojciech Wijuk Kojałowicz, w: PSB, t. 13, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967–1968, s. 270–272.
Dworzaczkowa J., Kronika pruska Szymona Grunaua jako źródło historyczne, „Studia Źródłoznawcze” 2, 1957, s. 119–146.
Friedrich K., Inne Prusy. Prusy Królewskie i Polska między wolnością a wolnościami (1569–1772), tłum. G. Waluga, Poznań 2005.
Graber J., Heruler, w: Lexikon des Mittelalters, t. 4, München–Zürich 1989, szp. 2184–2185.
Grabski A.F., Dzieje historiografii, Poznań 2003.
Grimm H., Marschalk (de Grohenberg, genannt Thurius [=Thuringus]), Nicolaus, w: Neue Deutsche Biographie, t. 16, Berlin 1990, s. 252–253.
Hauziński J., Papiestwo w X wieku, „Słupskie Studia Historyczne” 9, 2001, s. 225–238.
Jakowenko N., Historia Ukrainy od czasów najdawniejszych do końca XVIII wieku, tłum. O. Hnatiuk, K. Kotyńska, Lublin 2000.
Jovaiša, L., Albertas Vijūkas-Kojalavičius Jėzaus Draugijoje, „Senoji Lietuvos literatūra” 27, 2009, s. 25–42.
Jurkiewicz J., Goci-Cymbrowie w koncepcji litewskich pradziejów Macieja Sryjkowskiego, w: Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės istorijos atodangos. Profesoriaus Mečislovo Jučo 90-mečio jubiliejui skirtas mokslinių straipsnių rinkinys, red. V. Dolinskas, R. Petrauskas, E. Rimša, Vilnius 2016, s. 333–353.
Jurkiewicz J., Od Palemona do Giedymina. Wczesnonowożytne wyobrażenia o początkach Litwy, cz. 1: W kręgu latopisów litewskich, Poznań 2013.
Jurginis J., A. Kojelavičiaus „Lietuvos istorija” ir jos reikšmė, w: A. Vijūkas-Kojelavičius, Lietuvos istorija, t. 1–2, tłum. z łac. L. Valkūnas, wstęp i objaśn. J. Jurginis, Vilnius 1989, s. 5–33.
Kasperski R., Kilka uwag o dwóch opowieściach o zwycięstwie Longobardów nad Herulami (Paweł Diakon „Historia Longobardorum”, I, 20 i Prokopiusz z Cezarei, „De Bellis”, VI, 14), „Studia Źródłoznawcze” 55, 2017, s. 11–25.
Kiaupa Z., Alberto Kojalavičiaus ir jo brolių kilmė bei šeima, w: A. Vijūkas-Kojalavičius, Lietuvos istorijos įvairenybės, t. 2, Vilnius 2004, s. 356–367.
Kiaupa Z., Apie Alberto Kojalovičiaus ir jo brolių kilmė, w: Litwa i jej sąsiedzi od XII do XX wieku, red. G. Błaszczyk, A. Kijas, Poznań 1994, s. 95–103.
Kiaupa Z., Kauno istorija, t. 1: Kauno istorija nuo seniausių laikų iki 1655 metų, Vilnius 2010.
Kolbuszewski S.F., Kolbuszewski J., Literatura łotewska, w: Dzieje literatur europejskich, cz. 2, red. W. Floryan, Warszawa 1982, s. 415–438.
Kratochwil M., Lazius Wolfgang, w: Neue Deutsche Biographie, t. 14, Berlin 1985, s. 14–15.
Kuolys D., Alberto Vijūko-Kojalavičiaus istorinis pasakojimas. Respublikos kūrimas, w: A. Vijūkas-Kojalavičius, Lietuvos istorijos įvairenybės, t. 2, Vilnius 2004, s. 368–412.
Kuolys D., Asmuo, tauta, valstybė. Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės istorinėje literatūroje. Renesansas ir barokas, Vilnius 1992.
Kuolys D., Sarmatyzm a piśmiennictwo barokowe Wielkiego Księstwa Litewskiego, „Barok. Historia – Literatura – Sztuka” 3, 1996, nr 2(6), s. 141–153.
Kuolys D., Visuomenės raidos projekcijos XVI amžiaus Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės raštijoje, „Senoji Lietuvos literatūra” 5, 2000, s. 9–23.
Labuda G., Herulowie, w: Słownik starożytności słowiańskich, t. 2, Wrocław 1964, s. 214–215.
Leciejewicz L., Weligrad, w: Słownik starożytności słowiańskich, t. 6, Wrocław 1977, s. 321.
Lelewel J., Dzieła, t. 10: Dzieje Litwy i Rusi aż do unii z Polską w Lublinie 1569 zawartej, wyd. J. Ochmański, wstęp H. Łowmiański, Warszawa 1969.
Lelewel J., Wzmianka o najdawniejszych dziejopisach polskich i Uwagi nad rozprawą JW. JX. Bohusza: O początkach narodu i języka litewskiego, Warszawa 1809.
Lewaszkiewicz T., Joachim Lelewel a początki polskiej bałtologii językoznawczej, w: Bałto-słowiańskie związki językowe, red. M. Kondratiuk, Wrocław 1990 (Prace Slawistyczne, t. 81), s. 239–247.
Łowmiański H., Joachim Lelewel jako historyk Litwy i Rusi, w: J. Lelewel, Dzieła, t. 10: Dzieje Litwy i Rusi aż do unii z Polską w Lublinie 1569 zawartej, wyd. J. Ochmański, Warszawa 1969.
Łowmiański H., Studia nad dziejami Słowiańszczyzny, Polski i Rusi w wiekach średnich, red. A. Kijas, J. Ochmański, Poznań 1986.
Łowmiański H., Zagadnienie słowiańskich i bałtyjskich nazw plemiennych w Sarmacji europejskiej Ptolemeusza, „Acta Baltico-Slavica” 1, 1964, s. 37–47.
Mariani A., Inwentarze kolegiów jezuickich jako źródła do badań nad szkolnictwem staropolskim, w: Społeczne i kulturowe uwarunkowania edukacji Rzeczypospolitej XVI–XVII wieku. Materiały z badań, cz. 1, red. K. Puchowski, wstęp i oprac. J. Orzeł, Warszawa 2017, s. 11–41.
Matusas-Sadauskas J., Albertas Vijukas Kojalavičius kaip Lietuvos istorininkas (Pagal jo „Historia Lituanae”), „Praeitis” 1, 1930, s. 318–329.
Meringer R., Ein altes lettisches Vaterunser, w: Archiv für slavische Philologie, t. 17, red. V. Jagič, Berlin 1895, s. 483–504.
Mościcki H., Bohusz Franciszek, w: PSB, t. 2, Kraków 1936, s. 229–230.
Nalepa J., Mechlin (Mecklenburg), w: Słownik starożytności słowiańskich, t. 3, Wrocław 1967, s. 188–189.
Narbutas S., Tradicija ir originalumas Jono Radvano „Radvilioje”, Vilnius 1998.
Niendorf M., Wielkie Księstwo Litewskie. Studia nad kształtowaniem się narodu u progu epoki nowożytnej (1569–1795), tłum. M. Grzywacz, Poznań 2011.
Ochmański J., Historia Litwy, Wrocław 1990.
Orzeł J., Historia – tradycja – mit w pamięci kulturowej Rzeczypospolitej XVI–XVIII w., Warszawa 2016.
Puchowski K., Dzieje Litwy w kształceniu elit politycznych w szkołach jezuickich Rzeczypospolitej Obojga Narodów, „Senoji Lietuvos literatūra” 27, 2009, s. 289–307.
Schoenborn H.J., Lebensgeschichte und Geschichtsschreibung des Erasmus Stella. Ein Beitrag zur Geschichte des gelehrten Fälschertums im 16. Jahrhundert, Düsseldorf 1938.
Die Slawen in Deutschland. Geschichte und Kultur der slawischen Stämme westlich von Oder und Weiße vom 6. bis 12. Jahrhundert, red. J. Herrmann, Berlin 1985.
Steinacher R., The Heruls. Fragments of History, w: Neglected Barbarians, red. F. Curta, Turnhout 2010 (Studies in the Early Middle Ages, t. 32), s. 321–360.
Strzelczyk J., Goci – rzeczywistość i legenda, Warszawa 1984.
Strzelczyk J., Wandalowie i ich państwo, Warszawa 1992.
Strzelczyk J., Zapomniane narody Europy, Wrocław 2006.
Świerkowski K., Popłatek, J., Elger Jerzy, w: PSB, t. 6, Kraków 1948, s. 227.
Tijūnelytė J., Aльберт Виюк Koялович – хронист XVII в., „Lietuvos TSR aukštųjų mokyklų mokslo darbai. Istorija” 9, 1968, s. 112–122 (przedruk w: „Acta Baltico-Slavica” 8, 1973, s. 95–107).
Tygielski T., Włosi w Polsce XVI i XVII w. Utracona szansa namodernizację, Warszawa 2005, s. 102–103.
Ulčinaitė E., Jovaišas A., Lietuvių literatūros istorija. XVI–XVIII amžius, Vilnius 2003.
Ulewicz T., Sarmacja. Zagadnienie sarmatyzmu w kulturze i literaturze polskiej, Kraków 2006.
Wójcik B., Uwagi na marginesie rękopisu Ludwika Chmaja pt. „Franciszek Ksawery Michał Bohusz. Jego życie i działalność wychowawcza”, „Problemy Współczesnej Pedagogiki” 3, 2017, nr 1, s. 45–61.
Zonenberg S., Kronika Szymona Grunaua, Bydgoszcz 2009.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 78
Liczba cytowań: 0
