Jak rządzić wielką fortuną? (na przykładzie dóbr książąt Olelkowiczów)
DOI:
https://doi.org/10.12775/RL.2023.9.08Słowa kluczowe
Wielkie Księstwo Litewskie, książęta Olelkowiczowie, latyfundium, zarząd, urzędnicy, magnaci, kontrolaAbstrakt
Celem artykułu jest analiza metod i warunków administrowania wielkimi dobrami ziemskimi w Wielkim Księstwie Litewskim na przykładzie posiadłości książąt Olelkowiczów od drugiej połowy wieku XVI do trzeciej dekady stulecia następnego. W wyniku prowadzonych badań stwierdzono, że na przełomie XVI i XVII w. w większości latyfundiów przeprowadzono zmiany w zarządzaniu polegające na rozdzieleniu funkcji urzędników i stworzeniu dodatkowego systemu kontroli i nadzoru.
Bibliografia
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD), Archiwum Warszawskie Radziwiłłów (AR), dz. II, ks. 67, 68, 69; dz. IV, sygn. 170; dz. V, sygn. 1082, 2105, 3763, 8386; dz.VIII, sygn. 511, 524, 528; dz. X, Akta niesygnowane, papiery ks. Olelkowiczów Słuckich 1; sygn. 440; dz. XI, sygn. 28, 37; dz. XXI, T95; dz. ХХІІІ, t. 27, pl. 2; t. 48, pl. 3; t. 49; pl. 3; t. 57, pl. 1; t. 65, pl. 14; t. 116, pl. 1–3; t. 125, pl. 5–6; t. 127, pl. 1, t. 131, pl. 4, t. 133; t. 134, pl. 4; t. 136, pl. 4, t. 147, pl. 6a; t. 148, pl. 9, t.159, pl. 2, t. 160, pl. 1, t. 176, pl. 5; Archiwum Potockich z Radzynia, sygn. 389; Zbiór dokumentów pergaminowych, sygn. 4639, 7737, 8078.
Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie (BPAU i PAN), rkps 342, 355.
Biblioteka Narodowa (BN), Biblioteka Ordynacji Zamoyskiej (BOZ), rkps 1580.
Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz (GStAPK), VII Hauptabteilung (HA), Abteilung C nr 2.
Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių biblioteka, Vilnius (LMAVB), f. 17, nr 106; f. 21, nr 1647, 1648; f. 139, nr 4912.
Lietuvos valstybės istorijos archyvas, Vilnius (LVIA), f. 1280, op. 1, sygn. 12, 575, 2056.
Vilniaus universiteto bibliotekos (VUB), Rankraščių skyrius (RS), f. 4: A-375, А-1736; (A-2106)13159, s. 43v–44; (A-372)13161; f. 5, B67-3408.
Львівська національна наукова бібліотека України ім. В. Стефаника, Львів (LNNB), Відділ рукописів, f. 103, dz. Х, t. 880.
Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі, Мінск (NGAB), f. 694, op. 2, nr 4959, 7382, 9779, 10729; op. 4, nr 1936, 5749; f. 1730, op. 1, nr 5.
Российский государственный архив древних актов, Москва (RGADA), f. 389, op. 1, nr 24, 50, 73, 266.
Źródła drukowane
Archiwum domu Radziwiłłów. Listy M. K. Radziwiłła Sierotki, Jana Zamoyskiego, Lwa Sapiehy, Kraków 1885.
Archiwum domu Sapiehów, t. 1: 1575–1606, wyd. A. Prochaska, Lwów 1892.
Informacja domowa i polityczna Xięcia Bogusława Radziwiłła, koniuszego WXL, w: W. Syrokomla, Przyczynki do historii domowej w Polsce, Wilno 1858, s. 43–60.
Instrukcijos feodalinių valdų administracijai Lietuvoje XVII–XIX a., wyd. Z. Kiaupa, J. Kiaupienė, Vilnius 1985.
Lietuvos Metrika. Knyga 8 (1499–1514). Užrašymų knyga 8, wyd. A. Baliulis, R. Firkovičius, D. Antanavičius, Vilnius 1995.
Lietuvos Metrika. Kn. 12 (1522–1529). Užrašymų knyga 12, wyd. D. Antanavičius, Vilnius 2001.
Lietuvos Metrika. Kn. 17 (1530–1536). Užrašymų knyga 17, wyd. L. Karalius, D. Antanavičius, Vilnius 2015.
Lietuvos Metrika. Kn. 21 (1536–1537). Užrašymų knyga 21, wyd. A. Dubonis, Vilnius 2019.
Lietuvos Metrika. Kn. nr 248 (1554–1556). 34-oji Teismų bylų knyga (XVI a. pabaigos kopija), wyd. N. Šlimienė, I. Valikonytė, Vilnius 2018.
Lietuvos Metrika. Kn. nr 251 (1555–1558). 37-oji Teismų bylų knyga (XVI a. pabaigos kopija), wyd. I. Valikonytė, L. Steponavičienė, Vilnius 2010.
Lietuvos Metrika. Kn. nr 254 (1559–1563). 40-oji Teismu bylu knyga, wyd. N. Šlimienė, I. Valikonytė, Vilnius 2015.
Lietuvos Metrika. Kn. 532 (1569–1571). Viešujų reikalų knyga 10, wyd. L. Anužytė, A. Baliulis, Vilnius 2001.
Zawacki T., Teodora Zawackiego Memoriale oeconomicum 1616, Kraków 1891.
Акты, издаваемые Виленской археографической комиссией для разбора древних актов, t. 14, 39, Вильна 1888, 1915.
Метрыка Вялікага Княства Літоўскага. Кніга 30 (1480–1546). Кніга запісаў 30 (копія канца XVI ст.), wyd. В.С. Мянжынскі, Мінск 2008 / Metryka Vi͡alikaha Kni͡astva Litoǔskaha. Kniha 30 (1480–1546). Kniha zapisaǔ 30 (kopii͡ a kantsa XVI st.), wyd. V.S. Mi͡anz͡hynski, Minsk 2008.
Перапіс войска Вялікага княства Літоўскага 1528 года. Метрыка Вялікага княства Літоўскага. Кн. 523. Кн. Публічных спраў 1, wyd. А.І. Груша, М.Ф. Спірыдонаў, М.А Вайтовіч, Мінск 2003 / Perapis vojska Vi͡alikaha Kni͡astva Litoǔskaha. Metryka Vi͡alikaha Kni͡astva Litoǔskaha. Kn. 523. Kn. Publichnykh spraǔ, wyd. A. I. Hrusha, V.F. Spirydonaǔ, V.F. Vojtovich, Minsk 2003.
Пописы войска Литовского, w: Литовская Метрика. Книги публичныхъ дѣел, cz. 3, Санкт-Петербург 1915 (Русская Историческая Библиотека, t. 33) / Litovskaia͡ Metrika. Knigi publichnykh” di͡el, t. 1, Sankt-Peterburg 1915 (Russkai͡a Istoricheskai͡a Biblioteka, t. 33).
Opracowania
Augustyniak U., Dwór i klientela Krzysztofa II Radziwiłła (1585–1640). Mechanizmy patronatu, Warszawa 2001.
Augustyniak U., Zmiany zarządu dóbr ziemskich i urzędnicy Radziwiłłów birżańskich od końca XVI do końca XVII wieku, „Rocznik Lituanistyczny” 8, 2022, s. 143–167.
Alexandrowicz S., Powstanie i rozwój miast województwa podlaskiego (XV w. – I poł. XVII w.), „Acta Baltico-Slavica” 1, 1964, s. 137–156.
Bagińska E., Dobra Radziwiłłów linii birżańskiej na Podlasiu w XVII w., „Białostocczyzna” 4(44), 1996, s. 4–13.
Bagińska E., Kształtowanie się dziedzictwa Radziwiłłów birżańskich na Podlasiu w XVII w., „Białostocczyzna” 3(43), 1996, s. 16–27.
Czapiuk A., Gospodarka w dobrach radziwiłłowskich w XVII wieku w świetle instruktarzy ekonomicznych, w: Władza i prestiż. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, red. J. Urwanowicz, Białystok 2003, s. 405–410.
Hniłko A., Arciszewski Krzysztof, w: PSB, t. 1, Kraków 1935, s. 151–154.
Inglot S., Sprawy gospodarcze Lwa Sapiehy 1588–1607, w: Studja z historji społecznej i gospodarczej poświęcone prof. dr. Franciszkowi Bujakowi, Lwów 1931, s. 165–226.
Jarczykowa M., Książka i literatura w kręgu Radziwiłłów birżańskich w pierwszej połowie XVII wieku, Katowice 1995.
Jurkiewicz J., Powinności włościan w dobrach prywatnych w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI– XVII wieku, Poznań 1991.
Kempa T., Mikołaj Krzysztof Radziwiłł Sierotka (1549–1616) wojewoda wileński, Warszawa 2000.
Kempa T., Zabiegi kniaziów Olelkowiczów Słuckich o uzyskanie miejsca w senacie po 1569 roku, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 47, 2003, s. 65–88.
Klecha A., Inwentarz księstwa słuckiego 1600 roku, „Rocznik Bialskopodlaski” 24, 2016, s. 212–224.
Klecha A., Zofia Olelkowiczówna, ostatnia z księżniczek słuckich (1586–1612). Mity i rzeczywistość, Toruń 2019.
Kowalska H., Wiśniewski J., Olelkowicz Jerzy, w: PSB, t. 33, Wrocław–Warszawa–Kraków 1978, s. 744.
Kowalski M., Księstwa Rzeczpospolitej: państwo magnackie jako region polityczny, Warszawa 2013.
Kurtyka J., Latyfundium Tęczyńskie. Dobra i właściciele (XIV–XVII wiek), Kraków 1999.
Łowmiański H., Studia nad początkami społeczeństwa i państwa litewskiego, t. 1, Wilno 1931.
Miłuński M., Zarząd dóbr Bogusława Radziwiłła w latach 1636–1669, w: Administracja i życie codzienne w dobrach Radziwiłłów w XVI–XVIII wieku, red. U. Augustyniak, Warszawa 2009, s. 195–283.
Ochmański J., Reforma włóczna w dobrach magnackich i kościelnych w Wielkim Księstwie Litewskim w drugiej połowie XVI wieku, w: idem, Dawna Litwa. Studia historyczne, Olsztyn 1986, s. 175–197.
Ragauskienė R., LDK kancleris Mikalojus Radvila Rudasis (apie 1515–1584), Vilnius 2002.
Seredyka J., Niepospolite dzieje Maksimowiczów-Łomskich w końcu XVI i w pierwszej połowie XVII wieku, „Sobótka” 2, 1975, s. 203–221.
Siekierski М., Landed Wealth in the Grand Duchy of Lithuania. The Economic Affairs of Prince Nicholas Christopher Radziwiłł, „Acta Baltico-Slavica” 21, 1990, s. 195–294.
Skiepjan A., Miasta i miasteczka białoruskiego Polesia i ich właściciele w k. XV–XVI wieku, w: Między panem a plebanem. Wieś, miasto, władza świecka i duchowna w kulturze średniowiecznej Europy. Materiały Seminariów Mediewistycznych PTPN im. Alicji Karłowskiej-Kamzowej z lat 2009–2011, red. J. Kowalski, T. Ratajczak, Poznań 2013, s. 483–494.
Тarnawski A., Działalność gospodarcza Jana Zamoyskiego, kanclerza i hetmana w. kor., 1572–1605. Z portretem i 7 mapami, Lwów 1935 (Badania z Dziejów Społecznych i Gospodarczych, t. 18).
Wasilewski T., Radziwiłł Janusz, w: PSB, t. 30, Wrocław–Warszawa–Kraków 1987, s. 203–208.
Wasilewski T., Pękalski Jan, w: PSB, t. 21, Wrocław–Warszawa–Kraków 1976, s. 729–731.
Вялікі гістарычны атлас Беларусі, t. 1, red. В.Л. Насевіч, Мінск 2009.
Грицкевич А., Частновладельческие города Белоруссии в ХVI–ХVIII вв., Минск 1975.
Скеп’ян А., Князі Слуцкія, Мінск 2013.
Скеп’ян А.А., Прыдворныя апошніх князёў Слуцкіх, w: Miestas, dvaras, kaimas Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje ir Lenkijos Karalystėje XVI–XVIII a. Lokalinės istorijos problemos, red. R. Šmigelskytė-Stukienė, Vilnius 2018, s. 217–256.
Скеп’ян А.А., Ураднікі і дваране Льва Сапегі ў 90-х гг. XVI – пачатку XVII ст., w: Сапегі: асобы, кар’еры, маёнткі, Мінск 2018, s. 25–48.
Скеп’ян Н., Двор і слугі князёў Слуцкіх у канцы XV–80-х гг. XVI ст., „ARCHE Пачатак” 6(127), 2014, s. 305–339.
Спиридонов М.Ф., Закрепощение крестьянства Беларуси (XV–XVI вв.), Мінск 1993.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 161
Liczba cytowań: 0
