Układ litewsko-krzyżacki o odstąpieniu Żmudzi z 1382 roku – kwestia autentyczności tekstu
DOI:
https://doi.org/10.12775/RL.2022.8.01Słowa kluczowe
zakon niemiecki, krzyżacy, Wielkie Księstwo Litewskie, Jagiełło, Skirgiełło, Żmudź, dyplomatyka średniowiecznaAbstrakt
W artykule przeprowadzono analizę autentyczności jednego z układów pomiędzy wielkim księciem litewskim Jagiełłą i księciem trockim Skirgiełłą a zakonem krzyżackim z 31 października 1382 r., na mocy którego książęta litewscy odstąpili Żmudź krzyżakom. Autentyczność dokumentu została zakwestionowana w ostatnich latach w literaturze białoruskiej, która upatruje w nim fałszerstwo krzyżackie. W artykule wykazano, że zachowany tekst znany jest z kilku odpisów powstających już od ostatniej dekady XIV w., pasuje do dyplomatyki ówczesnych układów krzyżackich oraz wyobrażeń obu stron o władzy i uprawnieniach władcy. Brak zatem powodów, by uważać ten układ za fałszerstwo.
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD): dok. perg. nr 851, 873.
Geheimes Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz, Berlin, XX. Hauptabteilung (Königsberger Archiv) (GStAPK): Ordensbriefarchiv, nr 1223; Ordensfolianten, nr 1, 1b, 12a, 67; Pergament-Urkunden, Schiebl. 52, nr 5, 6, 7, 10.
Źródła drukowane
Codex diplomaticus Prussicus. Urkunden-Sammlung zur älteren Geschichte Preussens aus dem Königl. Geheimen Archiv zu Königsberg nebst Regesten, t. 3, 4, 6, wyd. J. Voigt, Königsberg 1848, 1853, 1861.
Codex epistolaris Vitoldi magni ducis Lithuaniae, 1376–1430, wyd. A. Prochaska, Cracoviae 1882 (Monumenta Medii Aevi Historica Res Gestas Poloniae Illustrantia, t. 6).
Daniłowicz I., Skarbiec diplomatów papiezkich, cesarskich, krolewskich, książęcych..., t. 1, Wilno 1860.
David L., Preussische Chronik nach der Handschrift des Verfassers, mit Beyfügung historischer und etymologischer Anmerkungen – ans Licht gebracht – durch W. F. Freyherrn von Ungern-Sternberg, t. 7, wyd. E. Hennig, Königsberg 1815.
Kodeks dyplomatyczny Litwy, wyd. E. Raczyński, Wrocław 1845.
Liv-, esth- und curländisches Urkundenbuch nebst Regesten, t. 3, wyd. F.G. von Bunge, Reval 1857.
Preußisches Urkundenbuch, t. 1, cz. 2: Politische (allgemeine Abteilung), wyd. A. Seraphim, Königsberg 1909; t. 3, cz. 1, wyd. M. Hein, Königsberg 1944.
Die Recesse und andere Akten der Hansetage von 1256–1430, t. 3, Leipzig 1875.
Regesta historico-diplomatica Ordinis S. Mariae Theutonicorum 1198–1525, cz. 2: Regesta privilegiorum Ordinis S. Mariae Theutonicorum. Regesten der Pergament-Urkunden aus der Zeit des Deutschen Ordens, oprac. E. Joachim, wyd. W. Hubatsch, Göttingen 1948.
Scriptores rerum Prussicarum. Die Geschichtsquellen der preussischen Vorzeit bis zum Untergange der Ordensherrschaft, t. 2, 3, wyd. T. Hirsch, M. Töppen, E. Strehlke, Leipzig 1863, 1866.
Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preussen im 15. Jahrhundert, t. 1: 1398–1437, wyd. E. Weise, wyd. 2, Marburg 1970.
Szelińska W., Tomaszewicz J., Katalog dokumentów pergaminowych Biblioteki Czartoryskich w Krakowie, cz. 1: Dokumenty z lat 1148–1506, Kraków 1975.
Opracowania
Adamska A., Arengi w dokumentach Władysława Łokietka: formy i funkcje, Kraków 1999.
Adamska A., The Kingdom of Poland versus the Teutonic Knights. Oral Traditions and Literate Behaviour in the Later Middle Ages, w: Oral History of the Middle Ages. The Spoken Word in Context, red. G. Jaritz, M. Richter, Budapest 2001, s. 67–78.
Adamska A., Od łaciny do języków wernakularnych – i z powrotem. Język dokumentu średniowiecznego w świetle nowszych badań, w: Kultura pisma w średniowieczu. Znane problemy – nowe metody, red. A. Adamska, P. Kras, Lublin 2014 (Colloquia Mediaevalia Lublinensia, t. 2), s. 51–100.
Adamska A., Waging War and Making Peace with Written Documents. The Kingdom of Poland against the Teutonic Knights (1411–1422), w: Strategies of Writing. Studies on Text and Trust in the Middle Ages. Papers from “Trust in Writing in the Middle Ages” (Utrecht, 28–29 November 2002), red. P. Schulte, M. Mostert, I. van Renswoude, Turnhout 2008, s. 263–275.
Almonaitis V., Žemaitijos politinė padėtis 1380–1410 metais, Kaunas 1998.
Arengenverzeichnis zu den Königs- und Kaiserurkunden von den Merowingen bis Heinrich VI, oprac. F. Hausmann, A. Gawlik, München 1987 (Monumenta Germaniae Historica. Hilfsmittel, t. 9).
Armgart M., Die Handfesten des preußischen Oberlandes bis 1410 und ihre Aussteller. Diplomatische und prosopographische Untersuchungen zur Kanzleigeschichte des Deutschen Ordens in Preußen, Köln–Weimar–Wien 1995 (Veröffentlichungen aus den Archiven Preussischer Kulturbesitz, t. 2).
Baczko L. von, Geschichte Preussens, t. 2, Königsberg 1793.
Baronas D., Dubonis A., Petrauskas R., Lietuvos istorija, t. 3: Valstybės iškilimas tarp Rytų ir Vakarų, Vilnius 2011.
Bukowski W., Salomonowie herbu Łabędź. Ze studiów nad patrycjatem krakowskim wieków średnich, w: Cracovia – Polonia – Europa. Studia z dziejów średniowiecza ofiarowane Jerzemu Wyrozumskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin i czterdziestolecie pracy naukowej, red. K. Baczkowski, W. Bukowski, Kraków 1995, s. 113–145.
Fichtenau H., Arenga. Spätantike und Mittelalter im Spiegel von Urkundenformeln, Graz–Köln 1957 (Mitteilungen des Instituts für österreichische Geschichtsforschung, t. 13).
Gąsiorowski A., Friedensvertragsurkunden zwischen Polen und dem Deutschen Orden im 15. Jhdt, w: Folia diplomatica, t. 2, red. S. Dušková, J. Šebánek, Brno 1976, s. 159–171.
Gersdorf H., Der Deutsche Orden im Zeitalter der polnisch-litauischen Union. Die Amtszeit des Hochmeisters Konrad Zöllner von Rotenstein (1382–1390), Marburg am Lahn 1957.
Jóźwiak S., Kwiatkowski K., Szweda A., Szybkowski S., Wojna Polski i Litwy z Zakonem Krzyżackim w latach 1409–1411, Malbork 2010.
Korczak L., Litewska rada wielkoksiążęca w XV wieku, Kraków 1998.
Kosman M., Dokumenty wielkiego księcia Witolda, „Studia Źródłoznawcze” 16, 1971, s. 139–169.
Kosman M., Kancelaria wielkiego księcia Witolda, „Studia Źródłoznawcze” 14, 1969, s. 91–119.
Kosman M., Rzekoma działalność pisarska Hanula, „Studia Źródłoznawcze”, t. 12, 1967, s. 149–153.
Kubon S., Die Außenpolitik des Deutschen Ordens unter Hochmeister Konrad von Jungingen (1393–1407), Göttingen 2016 (Nova Mediaevalia. Quellen und Studien zum europäischen Mittelalter, t. 15).
Neitmann K., Papst und Kaiser in den Staatsverträgen des Deutschen Ordens in Preußen 1230–1466, „Archiv für Diplomatik” 33, 1987, s. 293–321.
Neitmann K., Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preussen 1230–1449. Studien zur Diplomatie eines spätmittelalterlichen Territorialstaates, Köln–Wien 1986 (Neue Forschungen zur Brandenburg-Preussischen Geschichte, t. 6).
Nikodem J., Witold, wielki książę litewski (1354 lub 1355 – 27 października 1430 roku), Kraków 2013.
Osiński K., Pozycja Julianny Twerskiej w Wielkim Księstwie Litewskim w latach 1377–1382. Próba charakterystyki problemu, „Przegląd Prawniczy, Ekonomiczny i Społeczny” 2013, nr 1, s. 80–87.
Pelech M., Zu den politischen Zielen des Deutschen Ordens beim Schiedsspruch des Königs Wenzel von Böhmen 1410, „Jahrbuch für die Geschichte Mittel- und Ostdeutschlands” 38, 1989, s. 177–187.
Petrauskas R., Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės Seimo ištakos: Didžiojo kunigaikščio taryba ir bajorų suvažiavimai XIV–XV a., „Parlamento studijos” 3, 2005, s. 9–32.
Petrauskas R., Užmirštas karalius. Mindaugas LDK visuomenės savimonėje, w: idem, Lietuvos Didžioji Kunigaikštystė. Politika ir visuomenė vėlyvaisiais Viduramžiais, Vilnius 2017, s. 147–161.
Radoch M., Zarys działalności polityczno-dyplomatycznej książąt mazowieckich wobec państwa krzyżackiego w Prusach w latach 1385–1407, Olsztyn 1998.
Reiffenstein I., Deutschsprachige Arengen des 13. Jahrhundert, w: Festschrift für Max Spindler zum 75. Geburtstag, wyd. D. Albrecht, A. Kraus, K. Reindel, München 1969, s. 177–192.
Rimša E., 1385 m. Krėvos akto antspaudai, w: 1385 m. rugpjūčio 14 d. Krėvos aktas, red. J. Kiaupienė, Vilnius 2002, s. 79–98.
Ritterbrüder im livländischen Zweig des Deutschen Ordens, red. L. Fenske, K. Militzer, Köln–Weimar–Wien 1993 (Quellen und Studien zur baltischen Geschichte, t. 12).
Rowell S.C., A Pagan’s Word. Lithuanian Diplomatic Procedure 1200–1385, „Journal of Medieval History” 18, 1992, nr 2, s. 145–160.
Selart A., Donating Land to the Church. Topos as a Legal Argument in Thirteenth-Century Livonia, w: Making Livonia. Actors and Networks in the Medieval and Early Modern Baltic Sea Region, red. A. Mänd, M. Tamm, Abingdon–New York 2020, s. 143–157.
Semkowicz W., Hanul, namiestnik wileński (1382–1387) i jego ród, „Ateneum Wileńskie” 7, 1930, nr 1–2, s. 1–20.
Szczur S., Traktaty międzypaństwowe Polski piastowskiej, Kraków 1990.
Szweda A., Instrumenty notarialne jako środek dowodowy podczas sporów Polski (i Litwy) z zakonem krzyżackim od XIV do XVI wieku, w: Surasti tiesą. Pagalbiniai istorijos mokslai falsifikatų tyrime. Mokslinių straipsnių rinkinys, red. R. Čapaitė, Vilnius 2022, s. 97–120.
Szweda A., Organizacja i technika dyplomacji polskiej w stosunkach z zakonem krzyżackim w Prusach w latach 1386–1454, Toruń 2009.
Szweda A., Die polnischen Absagebriefe während der Kriege mit dem Deutschen Orden, „Studia historica Brunensia” 66, 2019, nr 1, s. 107–119.
Szweda A., Prawna forma rozpoczynania wojny w późnym średniowieczu na przykładzie listów wypowiednich wielkich mistrzów zakonu krzyżackiego, „Kwartalnik Prawa Publicznego” 10, 2010, nr 1–2, s. 173–188.
Szweda A., Przed Grunwaldem. Dyplomacja stron konfliktu wiosną 1410 r., „Nowe Studia Grunwaldzkie” 5/6, 2019/2020, s. 43–64.
Weise E., Zur Diplomatik der Staatsverträge des Deutschen Ordens seit 1400, „Altpreußische Forschungen” 12, 1935, s. 218–231.
Литвина А.Ф., Аренга: судьба латинской формулы в восточнославянских документах, w: Славянская языковая и этноязыковая системы в контакте с неславянским окружением, red. Т.М. Николаева, Москва 2002, s. 315–351 / Litvina A.F., Arenga: sud’ba latinskoĭ formuly v vostochnoslavi͡anskikh dokumentakh, w: Slavi͡anskai͡a i͡azykovai͡a i ėtnoi͡azykovai͡a sistemy w kontakte s neslavi͡anskim okruzheniem, red. T.M. Nikolaeva, Moskva 2002, s. 315–351.
Лицкевич О.В., Граница между ВКЛ и Ливонией от озера Курцума до Западной Двины в XIV–XV вв., w: Актуальные проблемы источниковедения: материалы VI Международной научно-практической конференции, Витебск, 23–24 апреля 2021 г., red. А.Н. Дулов, Витебск 2021, s. 426–428 / Lit͡skevich O.V., Granit͡sa mezhdu VKL i Livonieĭ ot ozera Kurt͡suma do Zapadnoĭ Dviny v XIV–XV vv., w: Aktual’nye problemy istochnikovedenii͡a: materialy VI Mezhdynarodnoĭ nauchno-prakticheskoĭ konferent͡siĭ, Vitebsk, 23–24 apreli͡a 2021 g., red. A.N. Dylov, Vitebsk 2021, s. 426–428.
Лицкевич О.В., Орденский экземпляр договора о четырехлетнем перемирии и военной помощи между Великим княжеством Литовским и Тевтонским орденом (31 октября 1382 г.), „Istorijos šaltinių tyrimai” 5, 2014, s. 215–232 / Lit͡skevich O.V., Ordenskiĭ ėkzempli͡ar dogovora o chetyrekhletnem peremirii i voennoĭ pomoshchi mezhdy Velikim kni͡azhestvom Litovskim i Tevtonskim ordenom (31 okti͡abri͡a 1382 g.), „Istorijos šaltinių tyrimai” 5, 2014, s. 215–232.
Ліцкевіч А., Дагаворы паміж князямі ВКЛ, нобілямі Жамойці і прадстаўнікамі Тэўтонскага ордэна ў Прусіі і Лівоніі (1367–1398 гг.), „Arche” 10, 2010, s. 39–123 / Litskevich A., Dahavory pamiz͡h kni͡azi͡ami VKL, nobili͡ami Zhamoĭtsi i pradstaŭnikami Tėŭtonskaha ordėna ŭ Prusii i Livonii (1367–1398 hh.), „Arche” 10, 2010, s. 39–123.
Петрухин П.В., К вопросу о языке Смоленской договорной грамоты 1229 г., w: От значения к форме, от формы к значению. Сборник статей в честь члена-корреспондента РАН Александра Владимировича Бондарко, red. М.Д. Воейкова et al., Москва 2012, s. 477–488 / Petrukhin P.V., K voprosu o i͡azyke Smolenskoĭ dogovornoĭ gramoty 1229 g., w: Ot znachenii͡a k forme, ot formy k znachenii͡u. Sbornik stateĭ v chest’ chlena-korrespondenta RAN Aleksandra Vladimirovicha Bondarko, red. M.D. Voeĭkova et al., Moskva 2021, s. 477–488.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 285
Liczba cytowań: 0
