Puszcze w ekonomiach królewskich Wielkiego Księstwa Litewskiego w drugiej połowie XVII wieku – zarządzanie i eksploatacja
DOI:
https://doi.org/10.12775/RL.2021.7.07Słowa kluczowe
Wielkie Księstwo Litewskie, lasy, towary leśne, osocznik, leśniczy, ekonomie królewskie, użytkowanieAbstrakt
W artykule podjęto próbę zlokalizowania puszcz istniejących w dobrach stołowych Wielkiego Księstwa Litewskiego w drugiej połowie XVII w. Przedstawiono sposoby eksploatacji lasów oraz obowiązki służb ochrony puszcz. Scharakteryzowano także kontrakty na obszary leśne, rozróżniając dwa ich typy: kontrakty na leśnictwa oraz na towary leśne. Zwrócono uwagę na uprawnienia oraz ograniczenia kontrahentów w zakresie eksploatacji puszcz królewskich.
Bibliografia
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Główne Akt Dawnych (AGAD): Archiwum Branickich z Białegostoku, sygn. 42, 49, 80; Archiwum Kameralne, sygn. I/9, I/11, II/117; Archiwum Radziwiłłów (AR), dz. X, sygn. 275; dz. XXV, sygn. 1677, 1679, 1680, 1681, 1682, 1683, 1684, 1685, 2390, 2391; Archiwum Rodzinne Poniatowskich, sygn. 180; Archiwum Tyzenhauzów, sygn. D-5; Metryka Koronna (MK), dz. XVIII, Lustracje, sygn. 78, 79, 84.
Archiwum Narodowe w Krakowie (ANK), Archiwum Sanguszków (AS), sygn. 187; Archiwum Młynowskie Chodkiewiczów, sygn. 359.
Hauptstaatsarchiv, Dresden (HStA), Geheimes Kabinett, Loc. 3536/17; Karten und Risse, Schr 012, F 3.
Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių biblioteka (LMAVB), f. 11, nr 10, 20, 30; f. 20, nr 3198; f. 139, nr 1572.
Lietuvos valstybės istorijos archyvas (LVIA), f. 11, op. 2, nr 1454; f. 1282, op. 1, nr 10231; f. 1292, op. 1, nr 303.
Muzeum Okręgowe w Suwałkach, Zbiór Falka, sygn. 1F, 7F, 9F.
Vilniaus Universiteto Biblioteka (VUB), Rankraščių skyrius, f. 4-(A1743), nr 34321; f. 23, nr 56, 59.
Центральний державний історичний архів України, м. Львів (CDIAUL), f. 134, op. 1, nr 7; f. 181, op. 2, nr 987.
Гродзенскі дзяржаўны гісторыка-археалагічны музей, sygn. KP 15127.
Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі (NGAB), f. 1882, op. 1, nr 1; f. 1928, op. 1, nr 2, 14, 171.
Российский государственный архив древних актов, Москва (RGADA), f. 389, op. 1, nr 123, 127.
Российская национальная библиотека, Санкт-Петербург, f. 971, nr 66, 6; 127, 9; 64, 51.
Źródła drukowane
Flis to jest Spuszczanie statków Wisłą i inszemi rzekami do niej przypadającemi Sebastyjana Fabijana Klonowicza, wyd. S. Węclewski, Chełmno 1862.
Rachunki podskarbstwa litewskiego 1648–1652, wyd. E. Tyszkiewicz, Wilno 1855.
Ustawa leśna 1567 roku, wyd. O. Hedemann, „Echa Leśne” 4, 1936, s. 3–5.
Volumina legum (VL), t. 4, 5, oprac. J. Ohryzko, Petersburg 1859, 1860.
Opracowania
Białuński G., Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku): starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie, i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
Białuński G., Przebieg akcji kolonizacyjnej starostwa węgoborskiego (węgorzewskiego) do 1568 r., „Studia Angerburgica” 6, 2001, s. 8–39.
Białuński G., Rozwój osadnictwa w starostwie piskim w czasach księcia Albrechta (1525–1568), „Znad Pisy” 11, 2002, s. 32–48.
Białuński G., W sprawie lasów i leśnictwa w południowo-wschodnich Mazurach od XIV do początku XVIII wieku, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 3, 1996, s. 433–447.
Dolatowski J., Aǔčynnὶkava R., Hedemann O., Otton Hedemann (1887–1937) – szkic biograficzny, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego” 65, 2017, s. 47–71.
Filipczak-Kocur A., Kopiariusz kancelarii podskarbińskiej Stefana Paca (1630–1634), w: Dzieje biurokracji na ziemiach polskich, t. 3, cz. 1, red. A. Górak, K. Latawiec, D. Magier, Siedlce 2009, s. 51–59.
Gryguć A., Administracja i służby łowiecko-leśne w puszczach ziemi bielskiej na Podlasiu za panowania Jagiellonów (w historiografii i w źródłach historycznych), w: Od starożytności do współczesności. Studia historyczne, red. J. Śliwiński, Olsztyn 1997, s. 101–109.
Gryguć A., Administracja i służby łowiecko-leśne w puszczach ziemi bielskiej na Podlasiu za panowania Jagiellonów, cz. II, Osocznicy, w: Mazowsze i jego sąsiedzi w XIV–XVI wieku, red. J. Śliwiński, Olsztyn 1997, s. 51–59.
Gryguć A., Administracja i służby łowiecko-leśne w puszczach ziemi bielskiej na Podlasiu za panowania Jagiellonów, cz. III, w: Szkice z dziejów kolonizacji Podlasie i Grodzieńszczyzny, red. J. Śliwiński, Olsztyn 2002, s. 95–99.
Hedemann O., Bobry, „Echa Leśne” 42, 1935, s. 4.
Hedemann O., Dawna administracja leśna, „Echa Leśne” 9, 1932, s. 10–11.
Hedemann O., Dawne puszcze i wody, Wilno 1934.
Hedemann O., Dwór Jamno, „Echa Leśne” 2, 1936, s. 3.
Hedemann O., Dzieje Puszczy Białowieskiej w Polsce przedrozbiorowej (w okresie do 1798 roku), Warszawa 1939.
Hedemann O., O dawnych puszczach naddźwińskich, III, „Echa Leśne” 3, 1933, s. 9–10.
Hedemann O., „Wrąb” radziwiłłowski, „Echa Leśne” 38, 1935, s. 4.
Jakubowski J., Powiat grodzieński w w. XVI, Kraków 1934.
Jędrzejewska B., Samojlik T., Kontrakty Jana III Sobieskiego z lat 1675–1688 w sprawie dzierżawy i użytkowania Leśnictwa Białowieskiego, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 52, 2004, nr 3, s. 321–330.
Kargul M., Abyście w puszczach naszych szkód żadnych nie czynili… Gospodarka leśna w województwie pomorskim w latach 1565–1772, Gdańsk 2012.
Kargul M., Administracja leśna w dobrach królewskich w świetle lustracji województwa pomorskiego z 1765 r., „Acta Cassubiana” 10, 2008, s. 57–79.
Kołodziejczyk A., Podziały administracyjne i urzędy na Podlasiu i Grodzieńszczyźnie w XV–XVI wieku, w: Puszcze wielkoksiążęce na północnym Podlasiu i zachodniej Grodzieńszczyźnie w XV–XVI wieku (podziały, administracja, służby leśne i wodne), red. J. Śliwiński, Olsztyn 2007, s. 307–349.
Korzon T., Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta, t. 1, Kraków 1897. Kościałkowski S., Antoni Tyzenhauz, podskarbi nadworny litewski, t. 2, Londyn 1971.
Kościałkowski S., Ze studiów nad dziejami ekonomii królewskich na Litwie, „Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie” 5, 1914, s. 1–91.
Laszuk A., Zaścianki i królewszczyzny. Struktura własności ziemskiej w województwie podlaskim w drugiej połowie XVII wieku, Warszawa 1998.
Lipy, red. S. Białobok, Poznań 1991.
Lulewicz H., Leśnictwa ekonomii brzeskiej i grodzieńskiej w czasach Wazów, w: Drobna szlachta podlaska w XVI–XIX w., red. S. Kuczyński, Białystok 1991, s. 151–160.
Lulewicz H., Strzelcy z puszcz litewskich, w: Studia z dziejów Wielkiego Księstwa Litewskiego (XVI–XVIII w.), red. S. Górzyński, M. Nagielski, Warszawa 2014, s. 273–286.
Łożyński K., Wielkoksiążęce służby łowiecko-leśne na Podlasiu i Grodzieńszczyźnie, w: Puszcze wielkoksiążęce na północnym Podlasiu i zachodniej Grodzieńszczyźnie w XV–XVI wieku (podziały, administracja, służby leśne i wodne), red. J. Śliwiński, Olsztyn 2007, s. 351–379.
Ochmański J., Położenie społeczno-gospodarcze i walka klasowa chłopów w ekonomii kobryńskiej w drugiej połowie XVI i pierwszej połowie XVII wieku, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 19, 1957, s. 45–88.
Ochrona i łowy. Puszcza Białowieska w czasach królewskich, red. T. Samojlik, Białowieża 2005.
Pytasz-Kołodziejczyk A., Badania nad zarządem i eksploatacją zasobów wodnych domeny wielkoksiążęcej w Wielkim Księstwie Litewskim w świetle wydanych akt Metryki Litewskiej (do końca XVI w.), „Rocznik Lituanistyczny” 6, 2020, s. 33–53.
Pytasz-Kołodziejczyk A., Zasoby wodne w dobrach wielkoksiążęcych zachodniej Grodzieńszczyzny w XVI wieku. Administracja i eksploatacja, Olsztyn 2017.
Samojlik T., Antropogenne przemiany środowiska Puszczy Białowieskiej do końca XVIII wieku, Białowieża–Kraków 2007, mps pracy doktorskiej obronionej na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Samojlik T., Rozkwit i upadek produkcji potażu w Puszczy Białowieskiej w XVII–XIX w., „Rocznik Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego” 64, 2016, s. 9–19.
Samojlik T., Stanisław August Poniatowski w Puszczy Białowieskiej (30 sierpnia – 2 września 1784 roku), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 53, 2005, nr 1, s. 35–52.
Samojlik T., Jędrzejewska B., Altana do polowań króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w zagrodzie Teremiska – przyczynek do dziejów Puszczy Białowieskiej, „Sylwan” 146, 2002, nr 12, s. 105–109.
Samsonowicz A., Łowiectwo w Polsce Piastów i Jagiellonów, Warszawa 2011.
Śliwiński J., Eksploatacja lasów na Podlasiu i Grodzieńszczyźnie, w: Puszcze wielkoksiążęce na północnym Podlasiu i zachodniej Grodzieńszczyźnie w XV–XVI wieku (podziały, administracja, służby leśne i wodne), red. J. Śliwiński, Olsztyn 2007, s. 381–427.
Śliwiński J., Grodzieńszczyzna i Podlasie w XV–XVI wieku w Wielkim Księstwie Litewskim (wielkoksiążęce puszcze i włości, eksploatacja, pożary), Olsztyn 2010.
Śliwiński J., Samorzutne podziały administracyjne puszcz, w: Puszcze wielkoksiążęce na północnym Podlasiu i zachodniej Grodzieńszczyźnie w XV–XVI wieku (podziały, administracja, służby leśne i wodne), red. J. Śliwiński, Olsztyn 2007, s. 153–178.
Wasilewski T., Kociełł Samuel Hieronim, w: PSB, t. 13, Wrocław 1967–1968.
Wawrzyńczyk A., Rozwój wielkiej własności na Podlasiu w XV i XVI wieku, Wrocław 1951.
Wiśniewski J., Dzieje osadnictwa w powiecie augustowskim od XV do końca XVIII wieku, w: Studia i materiały do dziejów Pojezierza Augustowskiego, red. J. Antoniewicz, Białystok 1967, s. 13–287.
Wiśniewski J., Dzieje osadnictwa w powiecie sejneńskim od XV do XIX w., w: Materiały do dziejów ziemi sejneńskiej, red. J. Antoniewicz, Białystok 1963, s. 9–222.
Падалінскі У., Валовічы ў палітычным жыцці ВКЛ другой паловы XVI – пачатку XVII ст., w: Unus pro omnibus. Валовiчы ў гiсторыi Вялiкага княства Лiтоўскага XV–XVIII стст., red. А.I. Шаланда, Мінск 2014, s. 315–332 / Padalinski U., Valovichy ŭ palitychnym z͡hytstsi VKL druhoĭ palovy XVI – pachatku XVII st., w: Unus pro omnibus. Valovichy ŭ historii Vi͡alikaha kni͡astva Litoŭskaha XV–XVIII stst., red. A.I. Shalanda, Minsk 2014, s. 315–332.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1177
Liczba cytowań: 0
