W służbie obojga narodów – mechanizmy kariery podstolego rzeczyckiego Kazimierza Michała Pusłowskiego w latach 1660–1696
DOI:
https://doi.org/10.12775/RL.2021.7.06Słowa kluczowe
kadra oficerska, armia koronna, armia litewska, husaria, patronat wojskowy, więzy klientalneAbstrakt
Artykuł przedstawia mechanizmy kariery wojskowej i politycznej podstolego rzeczyckiego Kazimierza Michała Pusłowskiego w latach 1660–1696. Jego celem jest przybliżenie biografii jednego z wyróżniających się dowódców średniego szczebla w armii litewskiej lat 70. i 80. XVII w. oraz pokazanie, jak ważną rolę w budowaniu pozycji wojskowej, politycznej i społecznej odegrał 15-letni okres służby w husarii koronnej oraz stosunki z czołowymi postaciami sceny politycznej Rzeczypospolitej, jak Jerzy Lubomirski, Jan Sobieski, Michał Kazimierz Radziwiłł, Kazimierz Jan i Benedykt Paweł Sapiehowie oraz Jan Karol Dolski.
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD), Archiwum Publiczne Potockich, sygn. 163a, t. 13; Archiwum Warszawskie Radziwiłłów (AR), dz. II, sygn. 1672; Archiwum Skarbu Koronnego (ASK): dz. III, sygn. 5, dz. V, sygn. 10, dz. 85 (Akta Skarbowo-Wojskowe), sygn. 93, 96, 99, 104, 108; Metryka Koronna (MK), Libri Legationum, sygn. 25; Nabytki niedokumentowe Oddziału I, sygn. 36.
Biblioteka Jagiellońska w Krakowie (BJ), akc. 236-239/99, 326/99, 327/99, 339/99.
Biblioteka Narodowa w Warszawie (BN), rkps 6639.
Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie (BPAU i PAN), rkps 1070, 1081.
Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, rkps 11906/III, t. 1.
Lietuvos valstybės istorijos archyvas (LVIA), SA, nr 22, 38, 40, 3452, 3454; f. 599, op. 1, nr 206.
Львівська Національна Наукова Бібліотека України ім. В. Стефаника, Львів (LNNB), f. 5, op. 1, nr 699; op. 2, nr 2395.
Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі, Мінск (NGAB), f. 695, op. 1, nr 100, 101.
Źródła drukowane
Diariusz Jakuba Pusłowskiego z lat 1611–1625, oprac. Z. Pietrzyk, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 52, 2002, nr 1/2, s. 119–130.
Listy z czasów Jana III i Augusta II, wyd. W. Skrzydylka, G. Unn, Kraków 1870.
Materiały do dziejów wojny polsko-tureckiej 1672–1676, oprac. J. Woliński, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 10, 1964, cz. 2, s. 232–262.
Metryka Litewska. Księga wpisów nr 131, oprac. A. Rachuba, Warszawa 2001.
Metryka Litewska. Rejestry podymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Województwo nowogródzkie 1690 r., oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba, red. A. Rachuba, Warszawa 2002.
Poczobut Odlanicki J.W., Pamiętnik (1640–1684), oprac. A. Rachuba, Warszawa 1987.
Volumina legum (VL), t. 5, oprac. J. Ohryzko, Petersburg 1860.
Zbiór pamiętników do dziejów polskich, t. 4, oprac. W.S. Broel-Plater, Warszawa 1859.
Opracowania
Bobiatyński K., Michał Kazimierz Pac – wojewoda wileński, hetman wielki litewski. Działalność polityczno-wojskowa, Warszawa 2008.
Bobiatyński K., Michał Kazimierz Radziwiłł jako hetman polny litewski (1668–1680), w: Radziwiłłowie w służbie Marsa, red. M. Nagielski, K. Żojdź, Warszawa 2017, s. 229–241.
Bobiatyński K., Rachunki wojskowe hetmana polnego litewskiego Michała Kazimierza Radziwiłła, „Klio. Czasopismo Poświęcone Dziejom Polski i Powszechnym” 48, 2019, nr 1, s. 41–60.
Bobiatyński K., Skład i liczebność armii litewskiej podczas wojny z Turcją w latach 1683–1686, „Zapiski Historyczne” 86, 2021, nr 1, s. 29–55.
Bobiatyński K., Spór o prerogatywy buławy wielkiej litewskiej podczas sejmu koronacyjnego Jana III Sobieskiego w 1676 roku, w: Król Jan III Sobieski i Rzeczpospolita w latach 1674–1683, red. D. Milewski, Warszawa 2016, s. 155–176.
Bobiatyński K., Stosunki Jana III Sobieskiego z litewską elitą władzy w pierwszym okresie rządów (1674–1676), w: Sobieski. Wokół spisków i konfederacji, red. M. Nagielski, Warszawa 2015 (Biblioteka Epoki Nowożytnej, t. 2), s. 129–143.
Bobiatyński K., Testament strażnika wielkiego litewskiego Samuela Kmicica, „Rocznik Lituanistyczny” 4, 2018, s. 137–158.
Bobiatyński K., Walka Sapiehów o odzyskanie wpływów w armii litewskiej w latach 1666–1683, w: Сапегі: асобы, кар’еры, маёнткі, red. А.А. Скеп’ян, Мінск 2018, s. 103–114 / Sapehi: asoby, kar’ery, mai͡ontki, red. A.A. Skep’jan, Minsk 2018, s. 103–114.
Bobiatyński K., W walce o hegemonię. Rywalizacja polityczna w Wielkim Księstwie Litewskim w latach 1667–1674, Warszawa 2016.
Bobiatyński K., Hundert Z., Skład armii Wielkiego Księstwa Litewskiego podczas wojny z Turcją (lata 1675–1676) w świetle akt skarbowo-wojskowych, „Zapiski Historyczne” 83, 2018, nr 1, s. 155–173.
Deputaci Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego (1582–1696). Spis, oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba, red. A. Rachuba, Warszawa 2007.
Hundert Z., Aleksander Polanowski – porucznik husarski oraz pułkownik Jego Królewskiej Miłości, „Studia z Dziejów Wojskowości” 2, 2013, s. 41–70.
Hundert Z., Husaria koronna w wojnie polsko-tureckiej 1672–1676, wyd. 2 popr., Oświęcim 2014.
Hundert Z., Jacek (Hiacynt) Boratyński – podczaszy żydaczowski i porucznik husarski w dobie wojen polsko-tureckich w drugiej połowie XVII wieku. Studium z zawodu żołnierskiego, „Saeculum Christianum” 24, 2017, s. 170–183.
Hundert Z., „Kopijników, czyli husarzy chorągwie, owo czoło wojska, owa nieodparta w wojnie potęga, powinny być pomnożone” – Hetman Jan Sobieski a husaria koronna w latach 1667–1673, w: Marszałek i hetman koronny Jan Sobieski i jego czasy (1665–1674), red. D. Milewski, Warszawa 2014, s. 247–272.
Hundert Z., Między buławą a tronem. Wojsko koronne w walce stronnictwa malkontentów z ugrupowaniem dworskim w latach 1669–1673, wyd. 2 popr. i uzup., Oświęcim 2019.
Hundert Z., O instytucji królewskich chorągwi husarskich w obu komputach wojsk Rzeczypospolitej w czasach Jana III (1674–1696), w: W boju i na paradzie. Husaria Rzeczypospolitej w XVI–XVII w., red. Z. Hundert, T. Mleczek, Warszawa 2020, s. 151–169.
Hundert Z., Patronat wojskowy Jana Sobieskiego 1667–1696. Rola, znaczenie, postulaty badawcze, „Zeszyty Naukowe UJ. Prace Historyczne” 146, 2019, nr 2, s. 481–493.
Hundert Z., Projekty komputów wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego z lat 1683–1684. Przyczynek do badań nad problemem rywalizacji Jana III z Sapiehami o wpływy w wojsku litewskim w latach 1683–1696, „Rocznik Lituanistyczny” 3, 2017, s. 95–119.
Kroll P., Wykorzystanie husarii koronnej na ukrainnym obszarze działań wojennych w latach 1648–1667, w: W boju i na paradzie. Husaria Rzeczypospolitej w XVI–XVII w., red. Z. Hundert, T. Mleczek, Warszawa 2020, s. 129–150.
Nagielski M., Druga wojna domowa w Polsce. Z dziejów polityczno-wojskowych Rzeczypospolitej u schyłku rządów Jana Kazimierza Wazy, Warszawa 2011.
Nagielski M., Liczebność i organizacja gwardii przybocznej i komputowej za ostatniego Wazy (1648–1668), Warszawa 1989.
Nagielski M., Pułkownik Stanisław Lipnicki. Przyczynek do problematyki awansu kadry zawodowej armii Wielkiego Księstwa Litewskiego, w: Litwa w epoce Wazów, red. W. Kriegseisen, A. Rachuba, Warszawa 2006, s. 327–340.
Nagielski M., Sapiehowie w armii koronnej w dobie panowania Jana Kazimierza Wazy, w: Сапегі: асобы, кар’еры, маёнткі, red. А.А. Скеп’ян, Мінск 2018, s. 87–102 / Sapehi: asoby, kar’ery, mai͡ontki, red. A.A. Skep’jan, Minsk 2018, s. 87–102.
Piwarski K., Dolski Jan Karol, w: PSB, t. 5, Kraków 1939–1946, s. 288–289.
Rachuba A., Doświadczenie wojskowe hetmana Michała Kazimierza Radziwiłła (1635–1680), w: Radziwiłłowie w służbie Marsa, red. M. Nagielski, K. Żojdź, Warszawa 2017, s. 221–228.
Rachuba A., Jan Jacek Ogiński, w: Poczet hetmanów Rzeczypospolitej. Hetmani litewscy, red. M. Nagielski, Warszawa 2006, s. 202–208.
Rachuba A., Kariery oficerów cudzoziemskiego pochodzenia w armii litewskiej w XVII w., w: W służbie obcych monarchów i państw. Mechanizmy karier obcokrajowców w armiach oraz administracji państwowej, red. T. Ciesielski, Warszawa 2015, s. 35–51.
Rachuba A., Litwa wobec projektu zwołania sejmu konnego w 1695 r. i walki Sapiehów z biskupem Brzostowskim, „Zapiski Historyczne” 51, 1986, nr 1, s. 63–81.
Rachuba A., Oficerowie cudzoziemskiego autoramentu w armii Wielkiego Księstwa Litewskiego w latach 1648–1667, w: Od armii komputowej do narodowej (XVI–XX w.), red. Z. Karpus, W. Rezmer, Toruń 1998, s. 57–71.
Rachuba A., Uwagi i uzupełnienia do Słownika biograficznego oficerów polskich drugiej połowy XVII wieku, „Przegląd Historyczny” 106, 2015, nr 3, s. 577–593.
Sliesoriūnas G., Lietuvos Didžioji Kunigaikštystė vidaus karo išvakarėse: didikų grupuočių kova 1690–1697 m., Vilnius 2002.
Uruski S., Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. 15, Warszawa 1931.
Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, t. 8: Ziemia brzeska i województwo brzeskie XIV–XVIII wiek, red. A. Rachuba, oprac. H. Lulewicz, T. Jaszczołt, A. Radaman, A. Rachuba, P.P. Romaniuk, A. Macuk, A. Danilczyk, A. Haratym, Warszawa 2020.
Wagner M., Kampania kamieniecka 1688 roku, w: Jarzmo Ligi Świętej? Jan III Sobieski i Rzeczpospolita w latach 1684–1696, red. D. Milewski, Warszawa 2017, s. 187–214.
Wagner M., Korpus oficerski wojska polskiego w drugiej połowie XVII wieku, Oświęcim 2015.
Wagner M., Słownik biograficzny oficerów polskich drugiej połowy XVII wieku, t. 1–3, Oświęcim 2013–2018.
Wagner M., Udział wojsk litewskich w wojnie polsko-tureckiej w latach 1684–1699, „Historia i Świat” 3, 2014, s. 113–136.
Wagner M., Wojna polsko-turecka w latach 1672–1676, t. 1, Zabrze 2009.
Wasilewski W., Wyprawa bukowińska Stanisława Jabłonowskiego w 1685 roku, Warszawa 2002.
Wierzbicki L.A., O zgodę w Rzeczypospolitej. Zjazd warszawski i sejm pacyfikacyjny 1673 roku, Lublin 2005.
Zlot I., „Spuścizna Rzeczpospolitej Obojga Narodów”. Polskie, litewskie i białoruskie dziedzictwo pozostałe po rodzinie Pusłowskich, „Nowa Biblioteka. Usługi, Technologie Informacyjne i Media” 2017, nr 1(24), s. 79–104.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 580
Liczba cytowań: 0
