Organizacja funkcjonowania mostów i grobli w Wielkim Księstwie Litewskim od drugiej połowy XV do końca XVI wieku – zarys problematyki
DOI:
https://doi.org/10.12775/RL.2021.7.02Słowa kluczowe
most, grobla, prawo, Metryka Litewska, Wielkie Księstwo LitewskieAbstrakt
W artykule przybliżono prawne i organizacyjne zasady funkcjonowania mostów i grobli w Wielkim Księstwie Litewskim m.in. w świetle regulacji prawnych wczesnej epoki nowożytnej. Podstawą badań były obowiązujące ogólnopaństwowe akty normatywne oraz przywileje nadawane przez władcę. Problemy te są rozpatrywane w dwóch aspektach: przestrzennym i gospodarczym.
Bibliografia
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD), Archiwum Warszawskie Radziwiłłów (AR), dz. X, Dokumenty Domów Obcych, sygn. 34.
Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių biblioteka (LMAVB), f. 1-117.
Lietuvos valstybės istorijos archyvas (LVIA), f. 458, ap. 1, 1; f. 458, ap. 1, 10/2; f. 458, ap. 4, 1; f. 458, ap. 5, 231, SA 3939.
Vilniaus universiteto bibliotekos (VUB), Rankraščių skyrius, f. 102, JR-84.
Российский государственный архив древних актов, Москва (RGADA), f. 389, op. 1, ks. 41.
Źródła drukowane
Codex epistolaris saeculi decimi quinti, t. 3: 1392–1501, red. A. Lewicki, Kraków 1894.
Istorijos archyvas, t. 1: XVI amžiaus Lietuvos inventoriai, wyd. K. Jablonskis, Kaunas 1934.
Lietuvos Metrika. Knyga nr. 1 (1380–1584). Užrašymų knyga 1, wyd. A. Baliulis, R. Firkovičius, Vilnius 1998.
Lietuvos Metrika. Knyga nr. 4 (1479–1491). Užrašymųknyga 4, wyd. L. Anužytė, A. Baliulis, Vilnius 1998.
Lietuvos Metrika. Knyga nr. 6 (1494–1506). Užrašymų knyga 6, wyd. A. Baliulis, R. Firkovičius, D. Antanavičius, Vilnius 2007.
Lietuvos Metrika. Knyga nr. 8 (1499–1514). Užrašymų knyga 8, wyd. A. Baliulis, R. Firkovičius, D. Antanavičius, Vilnius 1995.
Lietuvos Metrika. Knyga nr. 9 (1511–1518). Użrasymu knyga 9, wyd. K. Pietkiewicz, Vilnius 2003.
Lietuvos Metrika. Knyga nr. 12 (1522–1529). Užrašymų knyga 12, wyd. D. Antanavičius, A. Baliulis, Vilnius 2001.
Lietuvos Metrika. Knyga nr. 14 (1524–1529). Užrašymų knyga 14, wyd. L. Karalius, D. Antanavičius, Vilnius 2008.
Lietuvos Metrika. Knyga nr. 19 (1535–1537). Užrašymų knyga 19, wyd. D. Vilimas, Vilnius 2009.
Lietuvos Metrika. Knyga nr. 20 (1536–1539). Užrašymų knyga 20, wyd. R. Ragauskienė, D. Antanavičius, Vilnius 2009.
Lietuvos Metrika. Knyga nr. 22 (1547). Užrašymų knyga 22, wyd. A. Blanutsa, D. Vashchuk, D. Antanavičius, Vilnius 2010.
Lietuvos Metrika. Knyga nr. 25 (1387–1546). Užrašymų knyga 25, wyd. D. Antanavičius, A. Baliulis, Vilnius 1998.
Lietuvos Metrika. Knyga nr. 37 (1552–1561). Užrašymų knyga, wyd. D. Baronas, Vilnius 2011.
Lietuvos Metrika. Knyga nr. 231/12 (1540–1543). Teismų bylų knyga (XVI a. pabaigos kopija), wyd. I. Valikonytė, N. Šlimienė, S. Viskantaitė-Saviščevienė, L. Steponavičienė, Vilnius 2007.
Lietuvos Metrika. Knyga nr. 251/37 (1555–1558). 37-oji Teismų bylų knyga (XVI a. pabaigos kopija), wyd. I. Valikonytė, L. Steponavičienė, Vilnius 2010.
Lietuvos Metrika. Knyga nr. 531/9 (1567–1569). Viešujų reikalų knyga 9, wyd. L. Anužytė, A. Baliulis, Vilnius 2001.
Die littauischen Wegeberichte, w: Scriptores rerum Prussicarum, t. 2, wyd. Th. Hirsch, M. Toeppen, E. Strehlke, Leipzig 1863, s. 662–715.
Pirmasis Lietuvos Statutas. Tekstai senąja baltarusių, lotynų ir senąja lenkų kalbomis, cz. 1, red. S. Lazutka, I. Valikonytė, E. Gudavičius, Vilnius 1991.
Statut Kazimierza Jagiellończyka, pomnik naydawnieyszych uchwał litewskich z XV wieku wynaleziony i drukiem ogłoszony, staraniem Ignacego Daniłowicza, Wilno 1826.
Strumieński O., O sprawie, sypaniu, wymierzaniu i rybieniu stawów, także o przekopach, o ważeniu i prowadzeniu wody. Książki wszystkim gospodarzom potrzebne, wyd. G. Kucharzewski, Kraków 1897.
Wigand von Marburg, Nowa kronika pruska, oprac. K. Kwiatkowski, S. Zonenberg, Toruń 2017.
Zbior Praw Y Przywileiow Miastu Stołecznemu W. X. L. Wilnowi Nadanych: na żądanie wielu Miast Koronnych, jako też Wielkiego Księstwa Litewskiego Ułozony Y Wydany, wyd. P. Dubiński, Wilno 1788.
Октября 20. Дополнение и исправление „Уставы на волоки”, установлення вeликим князeм Сигизмундом Августом, w: Литовская метрика. Отдел первый-второй. Часть третья: Книги Публичных Делъ, w: Русская Историческая Библиотека, t. 30, Юрьев 1914 / 1557, Oktabri͡a 20. Dopolnenie i ustanovlenie „Ustavy na voloki”, ustanovlenni͡a vielikim kni͡azem Sigizmundom Avgustom, w: Litovskai͡a metrika. Otdel pervyĭ-vtoroĭ. Chast’ tret’i͡a: Knigi Publichnykh Del”, w: Russkai͡a Istoricheskai͡a Biblioteka, t. 30, I͡ur’ev 1914.
Акты Виленской археографической комиссии, t. 10: Акты Виленского магистрата и магдебургии, Вильно 1879 / Akty Vilenskoĭ arkheograficheskoĭ komissii, t. 10: Akty Vilenskogo magistrata i magdeburgii, Vilno 1879.
Метрыка Вялікага Княства Літоўскага. Кніга 30/30 (1480–1546), wyd. В.С. Мянжынскі, Мінск 2008 / Metryka Vi͡alikaha kni͡astva Litoŭskaha. Kniha 30/30 (1480–1546), wyd. W.S. Mi͡anz͡hynski, Minsk 2008.
Метрыкa Вялікага Княства Літоўскага. Кніга запісаў Nr 35 (1551–1558 гг.), wyd. А.А. Мяцельскі, Мінск 2020 / Metryka Vi͡alikaha kni͡astva Litoŭskaha. Kniha zapisaŭ Nr 35 (1551–1556 hh.), wyd. A.A. Mi͡atsel’ski, Minsk 2020.
Помнікі права Беларусі XIV–XVI стст.: агульназемскія прывілеі і акты дзяржаўных уній: крыніцазнаўчы дапаможнік, wyd. Г.Я. Галенчанка, А.А. Жлутка, А.А. Мяцельскі, Мінск 2015 / Pomniki prava Belarusi XIV–XVI stst.: ahul’nazemskii͡a pryvilei i akty dzi͡arzh͡ aŭnych uniĭ: krynitsaznaŭchy dapamozhnik, wyd. H. Halenchanka, A.A. Z͡hlutka, A.A. Mi͡atsel’ski, Minsk 2015.
Ревизия пущ и переходов звериных в бывшем Великом Княжестве Литовском, с присовокуплением грамот и привилегий на входы в пущи и на земли, составленная Григорием Богдановичем Воловичем в 1559 году, с прибавлением другой актовой книги, содержащей в себе привилегий, данныя дворянам и священникам Пинскаго повета, составленной в 1554 году. Виленская археографическая коммиссия, Вильнa 1867 / Revizi͡a pushch i perekhodov zverinykh v bywshem Vielikom Kni͡az͡hestvie Litovskom, s prosovokupleniem gramot i privilegi na vkhody v pushchi i na zemli, sostavlennai͡a Grigoriem Bogdanovichem Volovichem v 1559 godu, s pribavleniem drugoĭ aktovoĭ knigi, soderz͡hashcheĭ v 1554 godu. Vilenskai͡a arkheograficheskai͡a kommissii͡a, Vil’na 1867.
Старостина И.П., Судебник Казимира 1468 г., w: Древнейшие государства на территории СССР. 1988–1989, Москва 1991 / Starostina I.P., Sudiebnik Kazimira 1468 g., w: Drevneĭshie gosudarstva na territororii SSSR. 1988–1989, Moskva 1991.
Статут Вялікага княства Літоўскага 1566 года, red. Т.І. Доўнар, У.М. Сатолін, Я.А. Юхо, Мінск 2003 / Statut Vi͡alikaha kni͡astva Litoŭskaha 1566 hoda, red. T.U. Doŭnar, U.M. Stolin, I͡a.A. I͡ukho, Minsk 2003.
Статут Вялікага княства Літоўскага 1588 года, tłum. А.С. Шагун, Мінск 2010 / Statut Vi͡alikaha kni͡astva Litoŭskaha 1588 hoda, tłum. A.S. Shahun, Minsk 2010.
Opracowania
Alexandrowicz S., Miasteczka Białorusi i Litwy jako ośrodki handlu w XVI i w I połowie XVIII w., w: idem, Studia z dziejów miasteczek Wielkiego Księstwa Litewskiego, Toruń 2011, s. 151–235.
Boyer M.N., Medieval French Bridges. A History, Cambridge (Mass.) 1976.
Błaszczyk G. Geografia historyczna Wielkiego Księstwa Litewskiego. Stan i perspektywy badań, Poznań 2012.
Buczyło A., Zawadzki J., Przywileje miejskie królewskiego miasta Łosice 1505–1779, Ciechanowiec 2018. Burszta J., Wieś i karczma. Rola karczmy w życiu wsi pańszczyźnianej, Warszawa 1950.
Cooper A., Bridges, Law and Power in Medieval England, 700–1400, Rochester 2006.
Čelkis T., Keliais po viduramžių Lietuvą. I: XIII–XV a. pirmosios pusės sausumos kelių samprata, „Lituanistica” 59, 2013, nr 2(92), s. 61–76.
Čelkis T., Keliais po viduramžių Lietuvą. II: XIII–XV amžiaus pradžios karo žygių sąlygos, „Lituanistica” 59, 2013, nr 3(93), s. 125–137.
Čelkis T., Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystes keliu evoliucija. Sausumos užvaldymas, Vilnius 2021.
Čelkis T., Stan dróg lądowych i struktura systemu połączeń w Wielkim Księstwie Litewskim w końcu XV–XVII w., „Zapiski Historyczne” 79, 2014, nr 3, s. 39–61.
Čelkis T., Vieškelių tinklo struktūra Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje XVI–XVII a., „Lietuvos istorijos metraštis” 2019, nr 1, s. 33–77.
Frejlich K., Horodnictwo wileńskie i jego jurydyka w XVII wieku, Warszawa 2017, Wydział Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, mps pracy doktorskiej.
Grabarczyk T., „Suchą stopą” czy „skacząc w fale”. Przekraczanie rzek przez wojska polskie od XI do początku XVI wieku, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 99, 2017, s. 83–109.
Harrison D., The Bridges of Medieval England. Transport and Society 400–1800, Oxford 2004.
Heidegger M., Budować, mieszkać, myśleć, tłum. K. Michalski, „Teksty. Teoria Literatury, Krytyka, Interpretacja” 1974, nr 6(18), s. 137–152.
Jankowski J., Mosty w Polsce i mostowcy polscy (od czasów najdawniejszych do końca I wojny światowej), Wrocław 1973.
Jaszczołt T., Most w Drohiczynie i jego właściciele w I połowie XVI wieku, w: Małe miasta. Gospodarka, red. M. Zemło, Lublin–Supraśl 2007, s. 11–33.
Jurkiewicz J., Powinności podwodowe włościan w Wielkim Księstwie Litewskim (XVI–XVIII w.). Z zagadnień ich terminologii i klasyfikacji, w: Istorijos akiračiai, Vilnius 2004, s. 101–126.
Karalius L., Tiltai, pervažiuojamieji perkolai, kamšos, pagrandos, mediniai grindiniai, pylimai Lietuvos Didžiosios kunigaikštystės sausumos keliuose XVI amžiuje, „Lietuvos istorijos metraštis” 2008, nr 1, s. 5–25.
Kaniecki A., Brychcy D., Średniowieczne młyny wodne i ich wpływ na przemiany stosunków wodnych na przykładzie zlewni Obry Skwierzyńskiej, „Badania Fizjograficzne. Seria A. Geografia Fizyczna” 61, 2010, nr 1, s. 145–156.
Konopacki A., Życie religijne Tatarów na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI–XIX w., Warszawa 2010.
A Lithuanian Etymological Index, red. H.H. Bender, Princeton–London 1921.
Lulewicz H., Wójtowstwo służebnych. Grodzieńszczyzna na szlaku królewskich podróży Jagiellonów, „Гістарычна-Архэалагічны сборнік” 2018, nr 32, s. 56–67.
Łopatecki K., The Introduction of the Transport Service Tax and Transport Service Treasury in the Grand Duchy of Lithuania, „Lithuanian Historical Studies” 24, 2020, nr 1, s. 1–30.
Manyś B., „Wileński świat” Zygmunta Augusta w monografii miasta pióra Józefa Ignacego Kraszewskiego, „Studia Europaea Gnesnensia” 2015, nr 12, s. 275–294.
Maroszek J., Wileńskie przytułki – szpitale w XVI–XVIII w., w: Cała historia to dzieje ludzi… Studia z historii społecznej ofiarowane profesorowi Andrzejowi Wyczańskiemu w 80-tą rocznicę urodzin i 55-lecie pracy naukowej, red. C. Kuklo, współudz. P. Guzowski, Białystok 2004, s. 191–218.
Maschke E., Die Brücke im Mittelalter, „Historische Zeitschrift” 1977, nr 224, s. 92–265.
Miežinio žodynas. Lietuviškai-latviškai-lenkiškai-rusiškas žodynas, red. M. Miežinis, Tilžēje 1894.
Milius V., Žemaitijos vandens malūnai, Lietuvos etnologija, Amatas ir kūryba, Vilnius 1997.
Ochmański J., Obcoetniczne osadnictwo na Litwie w XIII i XIV w., w: idem, Dawna Litwa. Studia historyczne, Olsztyn 1986, s. 55–74.
Ochmański J., Skolwa i Borcie. Zachodniobałtyjskie osadnictwo na Litwie średniowiecznej, w: Z polskich studiów slawistycznych, red. J. Ochmański, Warszawa 1972, s. 82–89.
Petersen A., Roman, Medieval or Ottoman. Historic Bridges of the Lebanon Coast, w: Bridge of Civilizations. The Near East and Europe c. 1100–1300, red. P. Edbury, D. Edbury, B. Major, D. Pringle, Oxford 2020, s. 175–203.
Pociecha W., Królowa Bona (1494–1557). Czasy i ludzie Odrodzenia, t. 3, Poznań 1958.
Praczyk M., Historia środowiskowa jako praktyka badawcza, „Historyka. Studia Metodologiczne” 50, 2020, s. 351–376.
Pytasz-Kołodziejczyk A., Zasoby wodne w dobrach wielkoksiążęcych zachodniej Grodzieńszczyzny w XVI wieku. Administracja i eksploatacja, Olsztyn 2017.
Rosset A., Drogi i mosty w średniowieczu i w czasach odrodzenia, Warszawa 1974.
Rowell S.Ch., The Role of Charitable Activity in the Formation of Vilnius Society in the 14th to mid–16th Centuries, „Lithuanian Historical Studies” 17, 2012, s. 39–69.
Simiński R., Od „solitudo do terra culta”. Przestrzeń jako przedmiot wyobrażeń w Inflantach i Prusach od XIII do początku XV wieku, Toruń 2008.
Słownik polszczyzny XVI w., t. 7, red. M.R. Mayen, Wrocław 1973.
Szady B., Geografia historyczna w Polsce – rozwój i perspektywy, „Studia Geohistorica” 1, 2013, s. 19–38.
Szulta W., Przeprawy mostowe na ziemiach polskich w średniowieczu, Toruń 2008.
Szulta W., Średniowieczne mosty Litwy w świetle podwodnych badań archeologicznych, „Acta Historica Universitatis Klaipedensis” 15, 2007, s. 115–126.
Tyszkiewicz J., Służba tatarskich gońców w państwie Jagiellonów na tle dawnych posług komunikacyjnych, w: Komunikacja i komunikowanie w dawnej Polsce, red. K. Stępnik, M. Rajewski, Lublin 2008, s. 309–319.
Wyczański A., Studia nad folwarkiem szlacheckim w Polsce w latach 1500–1580, Warszawa 1960.
Wysłouch S., Posługi komunikacyjne w miastach W. Ks. Litewskiego na prawie magdeburskiem do połowy XVI w., Wilno 1936.
Доўнар A., „Масты ў паўтара пруты”. Нарыс з гісторыі дарожных камунікацыяў Беларусі XVI–XVIII ст., „Спадчына” 2003, nr 2–3(152), s. 72–78 / Doŭnar A., „Masty ŭ paŭtara pruty”. Narys z historyi daroz͡hnykh kamunikatsyi͡aŭ Belarusi XVI–XVIII st., „Spadchyna” 2003, nr 2–3(152), s. 72–78.
Довнаръ-Запольскiй M., Государственное хозяйство Великaго Княжества Литовскaго при Ягеллoнахъ, t. 1, Кiевъ 1901 / Dovnar’-Zapol’skīĭ M., Gosudarstvennoe khozi͡aĭstvo Velikago Kni͡azhestva Litovskago pri I͡agellonakh’’, t. 1, Kiev’’ 1901.
Лайко М.Ю., Штыхно Д.А., Мировая индустрия гостеприимства, Москва 2006 / Laĭko M.I͡u., Shtykhno D.A., Mirovai͡a industrii͡a gostepriimstva, Moskva 2006.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 397
Liczba cytowań: 0
