Przemiany uzbrojenia wojska polskiego na przełomie średniowiecza i nowożytności (1454–1572) jako przejaw (r)ewolucji militarnej
DOI:
https://doi.org/10.12775/RDSG.2019.04Słowa kluczowe
rewolucja wojskowa, historia wojskowości, Królestwo Polskie na przełomie XV i XVI w., uzbrojenieAbstrakt
W artykule poddano analizie przemiany uzbrojenia indywidualnego wojska polskiego na przełomie średniowiecza i nowożytności z punktu widzenia teorii rewolucji militarnej. Dowiedziono, że w omawianym okresie miała miejsce tzw. gunpowder revolution. Jest to jedna z cech dystynktywnych rewolucji militarnej, co więcej, można ją zaobserwować wcześniej niż w Europie Zachodniej. Mimo to na dłuższą metę nie przyniosła zmian w strukturze administracji wojskowej, a w dalszej konsekwencji w administracji państwowej.Bibliografia
Acta Tomiciana. Epistolarum, legationum, responsorum, actionum et rerum gestarum Serenissimi Principis Sigismundi Primi regis Poloniae Magni Ducis Lithuaniae per Stanislausm Górski canonicum Cracoviensem et Plocensem collectarum, t. 17, wyd. W. Pociecha, Poznań 1966.
Pamiętniki do historyi Stefana króla polskiego, wyd. E. Raczyński, Warszawa 1830.
Tarnowski J., Consilium rationis bellicae, wstęp J. Sikorski, przyg. do druku, nota, koment. i słownik T.M. Nowak, Warszawa 1987.
Opracowania
Agoston G., Firearms and Military Adoption. The Ottomans and the European Military Revolution, 1450–1800, „Journal of World History” 25, 2014, nr 1, s. 85–124.
Bennett M., Bradbury J., DeVries K., Dickie J., Jestice P., Fighting Techniques of the Medieval World, AD 500 – AD 1500, New York 2005.
Biskup M., Trzynastoletnia wojna z Zakonem Krzyżackim 1454–1466, Warszawa 1967.
Black J., A Military Revolution? Military Change and European Society 1550–1800, Houndmills 1991.
Bołdyrew A., Arkebuzy w wojsku polskim w pierwszej połowie XVI w. (w świetle rejestrów popisowych piechoty zaciężnej), w: In tempore belli et pacis. Ludzie – miejsca – przedmioty. Księga pamiątkowa dedykowana prof. dr. hab. Janowi Szymczakowi w 65-lecie urodzin i 40-lecie pracy naukowo-dydaktycznej, red. T. Grabarczyk, A. Kowalska-Pietrzak, T. Nowak, Warszawa 2011, s. 539–550.
Bołdyrew A., The Armament of Polish Mercenary Infantry in the First Part of the 16th Century, „Fasciculi Archaeologiae Historicae” 27, 2014, s. 79–85.
Bołdyrew A., The Changes of the Offensive Armament of Polish Mercenary Infantry in the First art of the XVIth Century and Their Influence on the Tactics of the Unit, w: Weapons Bring Peace? Warfare in Medieval and Early Modern Europe, red. L. Marek, Wrocław 2013, s. 221–227.
Bołdyrew A., Czy hetman Jan Tarnowski był inicjatorem reformy uzbrojenia?, w: Mieczem i szczytem. Broń na polu walki. Z dziejów wojskowości polskiej i powszechnej, red. A. Niewiński, Oświęcim 2016, s. 79–86.
Bołdyrew A., Jan Ciemierzyński’s Comitiua. A Preliminary Study of the History of Defence of the South-Eastern Borderland during the Poswole Expedition of Sigismund II Augustus (1557), w: War in History. The History of Polish and General Military Service, red. A. Niewiński, Lublin 2017, s. 103–114.
Bołdyrew A., Pawęże w wojsku polskim w pierwszej połowie XVI w. (w świetle rejestrów popisowych piechoty zaciężnej), w: Non sensistis gladios. Studia ofiarowane Marianowi Głoskowi w 70. Rocznicę urodzin, red. O. Ławrynowicz, J. Maik, P.A. Nowakowski, Łódź 2011, s. 49–78.
Bołdyrew A., Piechota zaciężna w Polsce w pierwszej połowie XVI wieku, Warszawa 2011.
Bołdyrew A., Produkcja i koszty uzbrojenia w Polsce XVI wieku, Warszawa 2005.
Bołdyrew A., Przemarsz armii koronnej pod Chocim w kampanii letniej 1538 r. (w druku).
Bołdyrew A., Rota drabska pana Aleksandra Kosińskiego (1569 r.) (w druku).
Bołdyrew A., Rota piesza Antoniego Mory z 1553 r. Studium przypadku, w: Studia nad staropolską sztuką wojenną, t. 4, red. Z. Hundert, K. Żojdź, J.J. Sowa, Oświęcim 2015, s. 15–26.
Burliga B., „Ordunki” versus „arkebuzy dymiące”. Tradycja i nowoczesność w „Księgach o rycerskich rzeczach (Kreigsordnung)” księcia Albrechta von Hohenzollerna, w: Organizacja armii w nowożytnej Europie: struktura – urzędy – prawo – finanse, red. K. Łopatecki, Zabrze 2011, s. 47–61.
Chojecki A., Oczywistość, „Er(r)go. Teoria – Literatura – Kultura” 1–2 (18–19), 2009, s. 59–72.
Cieśla M., Napierśnik zbroi z warsztatu mediolańskiego w kolekcji Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Analiza porównawcza, „Studia z Dziejów Wojskowości” 7, 2018, s. 7–55.
Czołowski A., Bitwa pod Obertynem 22 VIII 1531, Lwów 1931.
Dangl V., Kopčan V., Vojenské dejiny Slovenska, II zväzok 1526–1711, Bratislava 1995.
Dworzaczek W., Hetman Jan Tarnowski. Z dziejów możnowładztwa małopolskiego, Warszawa 1985.
The Dynamics of Military Revolution 1300–2050, red. M. Knox, W. Murray, Cambridge 2001.
Eltis D., The Military Revolution in Sixteenth-Century Europe, New York 1995.
Frost R.I., The Polish-Lithuanian Commonwealth and the „Military Revolution”, w: Poland and Europe: Historical Dimensions. Selected Essays from the Fiftieth Anniversary International Congress of the Polish Institute of Arts and Sciences in America, t. 1, red. J.S. Pula, M.B. Biskupski, New York 1993, s. 19–47.
Frost R.I., W sprawie zachodniej techniki wojskowej w okresie Wojen Północnych (1558–1721), w: Między Zachodem a Wschodem. Studia z dziejów Rzeczypospolitej w epoce nowożytnej, red. J. Staszewski, K. Mikulski, J. Dumanowski, Toruń 2002, s. 293–300.
Gawron P., Poglądy Stanisława Herbsta na rozwój nowożytnej sztuki wojennej a teoria „Rewolucji Militarnej”, w: Wojsko, wojskowość, miasta. Studia poświęcone Prof. Stanisławowi Herbstowi w stulecie urodzin, red. K. Bobiatyński, P. Gawron, M. Nagielski, Zabrze 2009, s. 153–164.
Ginter K., Udział szlachty polskiej w pospolitym ruszeniu w XIV i XV wieku. Aspekty prawne i stan faktyczny, Kraków 2008.
Głubisz B., Jazda kozacka w armii koronnej 1549–1696, Poznań 2016.
Górski K., Historia piechoty polskiej, Kraków 1893.
Grabarczyk T., Jazda zaciężna Królestwa Polskiego w XV wieku, Łódź 2015.
Grabarczyk T., Piechota zaciężna Królestwa Polskiego w XV wieku, Łódź 2000.
Grabarczyk T., „Po racku, po husarsku, z przyprawą tatarską” – początki przemian wojskowości polskiej u schyłku XV w., w: In tempore belli et pacis. Ludzie – miejsca – przedmioty. Księga pamiątkowa dedykowana prof. dr. hab. Janowi Szymczakowi w 65-lecie urodzin i 40-lecie pracy naukowo-dydaktycznej, red. T. Grabarczyk, A. Kowalska-Pietrzak, T. Nowak, Warszawa 2011, s. 117–128.
Grabarczyk T., Ręczna broń palna w świetle rejestrów popisowych piechoty zaciężnej w z lat 1471–1500, „Acta Uniwersitatis Lodziensis. Folia Historica” 64, 1999, s. 27–48.
Guilmartin J.F. jr., The Military Revolution. Origins and First Tests Abroad, w: The Military Revolution Debate. Readings on the Military Transformation of Early Modern Europe, red. C.J. Rogers, Boulder 1995, s. 299–333.
Jameson F., Postmodernism, or, The Cultural Logic of Late Capitalism, London 1991.
Kazakou A., Gunpowder Revolution in the East of Europe and the Battle of Orša, 1514 (w druku).
Konieczny K., Ręczna broń palna w Polsce w XV i XVI w., „Muzealnictwo Wojskowe” 2, 1964, s. 167–237.
Koranyi K., Żołnierz najemny a żołnierz zaciężny, CPH, t. 1, 1948, s. 105–108.
Kotarski H., Wojsko polsko-litewskie podczas wojny inflanckiej 1576–1582. Sprawy organizacyjne, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 17, 1971, nr 1, s. 51–124 (cz. 2), nr 2, s. 81–151 (cz. 3), 18, 1972, nr 1, s. 3–92 (cz. 4), nr 2, s. 43–104 (cz. 5).
Kukiel M., O podziale polskiej historii wojskowej na okresy, „Przegląd Współczesny” 7, 1928, nr 1, s. 63–81.
Kukiel M., Zarys historii wojskowości w Polsce, b.m. i d.w.
Łopatecki K., Czy Jan Tarnowski jest twórcą prawa wojskowego na terenie Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego?, w: Kultura społeczna i religijna Małopolski od XIII do XVI wieku, red. W. Szymborski, J. Kozioł, Tarnów 2011, s. 13–21.
Łopatecki K., „Disciplina militaris” w wojskach Rzeczypospolitej do połowy XVII wieku, Białystok 2012.
Łopatecki K., Military Works of Albert of Hohenzollern. Comments on the Three Manuscripts Attributed to Albert of Hohenzollern in the Years 2009–2014, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 2017 (publikacja internetowa, http://oir-ihpan.edu.pl/images/2017Special_Issue/11-Lopatecki.pdf, 3 XI 2019), s. 245–273 (pierwodruk: Twórczość wojskowa Albrechta Hohenzollerna. Uwagi nad trzema manuskryptami przypisanymi w latach 2009–2014 Albrechtowi Hohenzollernowi, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 59, 2015, s. 163–188).
Łopatecki K., Organizacja, prawo i dyscyplina w polskim i litewskim pospolitym ruszeniu do połowy XVII wieku, Białystok 2012.
Łopatecki K., Rewolucja militarna, w: J. Kunowski, Ekspedycyja inflatska 1621 roku, wyd. K. Łopatecki, W. Walczak, Białystok 2007.
Łopatecki K., U genezy państwowej opieki społecznej i zdrowotnej – szpitalnictwo wojskowe w epoce nowożytnej, „Medycyna Nowożytna” 22, 2016, nr 1, s. 55–77.
Maroń J., Wokół teorii rewolucji militarnej. Wybrane problemy, Wrocław 2011.
The Military Revolution and the State 1500–1800, red. M. Duffy, Exeter 1980.
Nowakowski P.A., Bibliografia, w: Uzbrojenie w Polsce średniowiecznej 1450–1500, red. A. Nowakowski, wyd. 2, Toruń 2003, s. 328–354.
Olejnik K., Stefan Batory 1533–1586, Warszawa 1988.
Olzacka E., Wojna a kultura. Nowożytna rewolucja militarna w Europie Zachodniej i Rosji, Kraków 2016.
Parker G., The „Military Revolution”, 1560–1660 – a Myth?, „The Journal of Modern History” 48, 1976, nr 2, s. 195–214.
Parker G., The Military Revolution. Military Innovation and the Rise of the West, 1500–1800, Cambridge 1996.
Paul M.C., The Military Revolution in Russia, 1550–1682, „The Journal of Military History” 68, 2004, nr 1, s. 9–45.
Plewczyński M., Kozacy w walkach z Moskwą nad Dźwiną i Ułą w latach 1567–1568, w: Od Kijowa do Rzymu. Z dziejów stosunków Rzeczypospolitej ze Stolicą Apostolską i Ukrainą, red. M.R. Drozdowski, W. Walczak, K. Wiszowata-Walczak, Białystok 2012, s. 57–72.
Plewczyński M., Materiały do zagadnienia liczebności i organizacji wojska polskiego w latach 1526–1547, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 32, 1989, s. 249–269.
Plewczyński M., Żołnierz jazdy obrony potocznej za czasów Zygmunta Augusta. Studia nad zawodem wojskowym w XVI w., Warszawa 1985.
Poe M., The Military Revolution, Administrative Development, and Cultural Change in Early Modern Russia, „Journal of Early Modern History” 2, 1998, nr 3, s. 247–273.
Raymond J., Henry VIII’s Military Revolution. The Armies of Sixteenth-Century Britain and Europe, London 2007.
Senkowski J., Materiały źródłowe do genezy skarbu publicznego w Polsce w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, „Archeion” 23, 1954, s. 28–48.
Sowa J., Fantomowe ciało króla. Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą, Kraków 2011.
Sowa J.J., O prawnych aspektach dyscypliny w siłach zbrojnych Rzeczypospolitej. Na marginesie najnowszych prac Karola Łopateckiego, CPH, t. 66, 2014, nr 1, s. 439–450.
Spieralski Z., Jan Tarnowski 1485–1561, Warszawa 1977.
Spieralski Z., Kampania obertyńska 1531 roku, Warszawa 1962.
Spieralski Z., Wojskowość polska w okresie odrodzenia 1454–1576, w: Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864, t. 1: Do roku 1648, red. J. Sikorski, Warszawa 1965, s. 244–351.
Srogosz T., Życie codzienne żołnierzy armii koronnej i litewskiej w XVII wieku, Oświęcim 2018.
Strasburger D., Zasady sztuki wojennej w kampaniach i bitwach od starożytności do wojny francusko-pruskiej 1870–1871, Warszawa 1996.
Swaryczewski A., Fuiński Z., Napierśnik zbroi tzw. maksymiliańskiej ze zbiorów prywatnych w Krakowie, „Studia do Dziejów Dawnego Uzbrojenia i Ubioru Wojskowego” 2, 1964, s. 5–9.
Szadkowski P., Staropolskie i hiszpańskie piśmiennictwo wojskowe XVI wieku w kontekście teorii rewolucji militarnej. Próba porównania, KH, t. 125, 2018, nr 3, s. 597–631.
Szymczak J., Od samostrzelników do grzebieniarzy w Krakowi, czyli rzecz o zmierzchu znaczenia kuszy na przełomie XV i XVI wieku, w: Aetas media, aetas moderna. Studia ofiarowane profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. H. Manikowska, Warszawa 2000, s. 122–128.
Szymczak J., Początki broni palnej w Polsce (1383–1533), Łódź 2004.
Szymczak J., Producenci i organizacja produkcji uzbrojenia, w: Uzbrojenie w Polsce średniowiecznej 1450–1500, red. A. Nowakowski, wyd. 2, Toruń 2003, s. 131–226.
Szymczak J., Produkcja i koszty uzbrojenia rycerskiego w Polsce XIII–XV w., Łódź 1989.
Uruszczak W., Korektura praw z 1532 roku. Studium historycznoprawne, t. 1–2, Warszawa 1990–1991.
Uruszczak W., Próba kodyfikacji prawa polskiego w pierwszej połowie XVI wieku. Korektura praw z 1532 r., Warszawa 1979.
Wimmer J., Historia piechoty polskiej do 1864 roku, Warszawa 1978.
Wypisy źródłowe do historii polskiej sztuki wojennej, z. 4: Polska sztuka wojenna w latach 1454–1562, oprac. Z. Spieralski, Warszawa 1958.
Żyłko B., Kultura i znaki. Semiotyka stosowana w szkole tartusko-moskiewskiej, Gdańsk 2011.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 929
Liczba cytowań: 0
