Problemy finansowe ewangelickiej Jednoty Litewskiej w pierwszej połowie XVII w. w świetle akt synodów prowincjonalnych
DOI:
https://doi.org/10.12775/RDSG.2017.04Słowa kluczowe
Jednota Litewska, kryzys finansowy, zbór wileński, pożyczki, Lithuanian Unity, financial crisis, Vilnius Protestant Church, loansAbstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie systemu zarządzania finansami oraz wykazanie faktycznego położenia ekonomicznego Kościoła ewangelicko-reformowanego w Wielkim Księstwie Litewskim w pierwszej połowie XVII w. w związku z funkcjonującymi w dotychczasowej literaturze przedmiotu opiniami o zadowalającej sytuacji finansowej Jednoty w tym okresie. Autorzy zamierzają wskazać czynniki, które wpływały na sytuację ekonomiczną tego Kościoła w okresie zintensyfikowania akcji kontrreformacyjnej ze strony Kościoła katolickiego i omówić przejawy jego niewątpliwego kryzysu ekonomicznego. Wśród nich szczególną uwagę zwrócono na niesolidność urzędników finansowych Jednoty, kłopoty z zarządzaniem pożyczkami oraz problemy z odzyskiwaniem i realizacją darowizn na rzecz Kościoła. Podstawę źródłową artykułu stanowią protokoły synodów prowincjonalnych Jednoty Litewskiej z lat 1611–1655, w znacznej części poświęcone sprawom ekonomicznym.
Financial problems of the Lithuanian Evangelic Unity in the first half of the seventeenth century in the light of records of provincial synods
The purpose of the article is to present a financial management system of the Evangelical Reformed Church and the Church situation in the Grand Duchy of Lithuania in the first half of the seventeenth century, in order to verify the opinions about the satisfactory financial situation of the Unity (Polish: Jednota) in that period that could be found in the literature on the subject. The authors indicate all factors influencing the economic position of the Unity in the period of intensified counter-Reformation actions of the Roman Catholic Church, and discuss symptoms of its undoubted economic crisis. Among these special attention is paid to unreliability of the Unity’s financial officers, troubles with the management of loans and problems with getting back and receiving donations made to the Unity. The article is based on records of provincial synods of the Lithuanian Unity in the period of 1611–1655, in their large part devoted to financial matters.
Bibliografia
Źródła rękopiśmienne
Biblioteka im. E. i E. Wróblewskich Litewskiej Akademii Nauk w Wilnie, f. 40, sygn. 1136, Akta synodów prowincjonalnych jednoty Litewskiej 1638–1675, ks. 2.
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Radziwiłłów, dział VIII, sygn. 713, Odpisy akt synodów prowincjonalnych Jednoty Litewskiej z lat 1611–1686.
Litewska Biblioteka Narodowa im. M. Mażwida w Wilnie, f. 93, sygn. 1, Metryka albo spisanie spraw wieczystych, przywilejów, listów, zapisów i wypisów z różnych ksiąg trybunalskich, ziemskich i grodzkich z rożnych woiewództw y powiatów w W. X. L. będących na zbór wileński y na insze Kościoły w W.X.L.; f. 93, sygn. 1668.
Źródła drukowane
Akta synodów prowincjalnych Jednoty Litewskiej 1611–1625, Wilno 1915 (Monumenta Reformationis Polonicae et Lithuanicae, IV, 2).
Akta synodów prowincjonalnych Jednoty Litewskiej 1626–1637, wstęp i oprac. M. Liedke, P. Guzowski, Warszawa 2011.
Opracowania
Augustyniak U., Duchowni klienci Krzysztofa II Radziwiłła. Kondycja i funkcje duchowieństwa ewangelicko-reformowanego w dobrach radziwiłłowskich w pierwszej połowie XVII wieku, w: Radziwiłłowie XVI–XVIII w. W kręgu polityki i kultury, Warszawa–Łódź 1989 (Miscelanea Historico-Archivistica, 3), s. 159–173.
Augustyniak U., „Druga reformacja” w Wielkim Księstwie Litewskim w pierwszej połowie XVII wieku. W poszukiwaniu tożsamości wyznaniowej, w: Sztuka i dialog wyznań w XVI i XVII wieku. Materiały Sesji Historyków Sztuki, Wrocław, listopad 1999, red. J. Harasimowicz, Wrocław 2000, s. 223–233.
Augustyniak U., Jeszcze raz w sprawie tumultu wileńskiego 1639 i jego następstwach, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 50, 2006, s. 169–189.
Augustyniak U., Testamenty ewangelików reformowanych w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI–XVIII wieku, wyd. 2 popr. i rozsz., Warszawa 2014.
Bagińska E., Działalność religijna Radziwiłłów birżańskich w dobrach podlaskich w XVII wieku, „Studia Podlaskie” 12, 2002, s. 205–228.
Błaszczyk G., Herbarz szlachty żmudzkiej, t. 3, Warszawa 2015.
Dzieje rodziny Ciechanowieckich herbu Dąbrowa (XIV–XXI wiek), red. A. Rachuba, Warszawa 2013.
Frick D., Libellius chamorum. Protestancka elita mieszczańska a szlachta w Wilnie XVII wieku, w: Litwa w epoce Wazów. Prace ofiarowane Henrykowi Wisnerowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. W. Kriegseisen, A. Rachuba, Warszawa 2006, s. 239–255.
Gizbert-Studnicki W., Suplement. Aneks nr. 3, w: H. Merczyng, Wilno ewangelickie, Wilno 1925.
Kempa T., Konflikty wyznaniowe w Wilnie od początku reformacji do końca XVII wieku, Toruń 2016.
Kosman M., Litewska jednota ewangelicko-reformowana od połowy XVII w. do 1939 r., Opole 1986.
Kot S., Geneza i tło historyczne Biblii Litewskiej Chylińskiego, w: Biblia Litewska Chylińskiego. Nowy Testament, t. 2: Tekst, Poznań 1958.
Kraszewski J.I., Wilno od początków jego do roku 1750, t. 1, Wilno 1840.
Lulewicz H., Podbereski Jerzy, w: PSB, t. 27, Wrocław 1982.
Lulewicz H., Puzyna Hieronim, w: PSB, t. 29, Wrocław 1986.
Maroszek J., Dzieje zboru kalwińskiego w Zabłudowie w latach 1608–1868, „Rocznik Zabłudowski” 3, 2009, s. 5–55.
Mączak A., Pieniądz i społeczeństwo w Rzeczypospolitej XVI–XVII w., RDSG, t. 37, 1976, s. 63–85.
Paknys M., Vilniaus miestas ir miestieciai 1636 m. Namai, gyventojai, sveciai, Vilnius 2006.
Piszcz E., Colloquium Charitativum w Toruniu A.D. 1645. Geneza i przebieg, Toruń 1995.
Sierba M., Kalwiński zbór orlański w XVII wieku, „Białoruskie Zeszyty Historyczne” 44, 2015, s. 45–61.
Testamenty w księgach miejskich wileńskich z XVI i XVII w. Katalog, oprac. K. Frejlich, Warszawa 2017.
Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, t. 1: Województwo wileńskie, XIV–XVIII wiek, oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba, P.P. Romaniuk, współpr. U. Jemialianczuk, A. Macuk, Warszawa 2004.
Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, t. 3: Księstwo żmudzkie, XIV–XVIII wiek, oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba, P.P. Romaniuk, A. Haratym, Warszawa 2015.
Wisner H., Przedsejmowy sejmik nowogrodzki w latach 1607–1648, PH, t. 69, 1978, z. 4, s. 677–689.
Wisner H., Likwidacja zboru ewangelickiego w Wilnie (1639–1646). Z dziejów walki z inaczej wierzącymi, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 37, 1993, s. 89–102.
Zwolski B., Sprawa Zboru Ewangelicko-Reformowanego w Wilnie w latach 1639–41, Wilno 1936.
Żabiński Z., Systemy pieniężne na ziemiach polskich, Wrocław 1981.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 432
Liczba cytowań: 0
