Elita majątkowa zaboru pruskiego przed I wojną światową
DOI:
https://doi.org/10.12775/RDSG.2025.06Słowa kluczowe
zabór pruski, ziemiaństwo, majątek, nierówności majątkoweAbstrakt
Na podstawie przygotowanych przez Rudolfa Martina list milionerów w prowincjach Rzeszy Niemieckiej analizujemy pozycję Polaków w elicie majątkowej zaboru pruskiego. Według otrzymanych przez nas wyników blisko połowa milionerów zamieszkujących Prowincję Poznańską była narodowości polskiej, natomiast liczba polskich milionerów w innych analizowanych przez nas prowincjach była śladowa. Polacy byli reprezentowani szczególnie wśród „średniej klasy” milionerów, a mniej było ich na samym szczycie i dole listy R. Martina. Prawie wszyscy polscy milionerzy byli właścicielami ziemskimi. Jak wynika z analizy, ludność polska raczej nie wykorzystała – przynajmniej w porównaniu z innymi narodami – szans stwarzanych przez drugą rewolucję przemysłową. Mimo stanowienia 60% ludności Prowincji Poznańskiej, Polacy należeli do grupy jedynie 20% milionerów reprezentujących pozarolnicze sektory gospodarki. Otrzymane przez nas wyniki wskazują, że mimo nieprzychylnej narodowi polskiemu polityce zaborcy interes polskich arystokratycznych elit nie był zagrożony. Polscy właściciele ziemscy należeli do elity majątkowej państwa niemieckiego. Byli w stanie wykorzystać możliwość eksportu produktów rolnych na chłonny rynek niemiecki. Paradoksalnie byli również pośrednimi beneficjentami dyskryminacyjnej polityki zaborcy, który wykupując polską ziemię rolną po zawyżonych cenach, zapewnił wzrost wartości polskich majątków.
Bibliografia
Albers T.N.H., Bartels Ch., Inequality and Its Drivers in Germany, 1840–1914, w: An Economic History of the First German Unification. State Formation and Economics Development in a European Perspective, red. U. Pfeiser, N. Wolf, London 2023, s. 236–254.
Albers T.N.H., Bartels Ch., Schularick M., Wealth and Its Distribution in Germany, 1895–2018, „World Inequality Lab Working Paper” 9, 2022.
Alfani G., As Gods Among Men. A History of the Rich in the West, Princeton 2023.
Augustine D.L., Patricians & Parvenus. Wealth and High Society in Wilhelmine Germany, Oxford 1994.
Bartels Ch., Top Incomes in Germany, 1871–2014, „Journal of Economic History” 79, 2019, nr 3, s. 669–707.
Brzeziński M., Sałach K., Wroński M., Wealth Inequality in Central and Eastern Europe. Evidence from Household Survey and Rich Lists’ Data Combined, „Economics of Transition and Institutional Change” 28, 2020, nr 4, s. 637–660.
Bukowski M., Koryś P., Leszczyńska C., Tymiński M., Rozwój regionalny ziem polskich pod zaborami. Porównanie poziomu produktu brutto per capita na dzisiejszych terenach Polski na przełomie XIX i XX w. (wyniki pierwszych estymacji), RDSG, t. 78, 2018, s. 163–198.
Bukowski M., Kowalski M., Wroński M., Agriculture in Interwar Poland: Development in a Turbulent Time, „WNE Working Paper” 465, 2025.
Bukowski M., Kowalski M., Wroński M., The Economic Growth and Regional Convergence in Interwar Poland: Detailed Historical National Accounts, „WNE Working Paper” 466, 2025.
Bukowski P., Novokmet F., Between Communism and Capitalism. Long-Term Inequality in Poland, 1892–2015, „Journal of Economic Growth” 26, 2021, nr 2, s. 187–239.
Dell F., L’Allemagne Inégale Inégalités de revenus et de patrimoine en Allemagne, dynamique d’accumulation du capital et taxation de Bismarck à Schröder 1870–2005, Paris 2008.
Fremdling R., German National Accounts for the 19th and Early 20th Century, „Scandinavian Economic History Review” 43, 1995, nr 1, s. 77–100.
Gajek E.M., Sichtbarmachung von Reichtum. Das Jahrbuch des Vermögens und Einkommens der Millionäre in Preußen, „Archiv für Sozialgeschichte” 54, 2014, s. 79–108.
Hoffmann W.G., Das Wachstum der Deutschen Wirtschaft seit der Mitte des 19. Jahrhunderts, Berlin–Heidelberg–New York 1965.
Janicki T., Ubogi zaścianek Rzeszy Niemieckiej? Sytuacja gospodarcza ziem zaboru pruskiego na przykładzie Prowincji Poznańskiej (1871–1914), w: Poznański sposób na niepodległość, red. A. Gulczyński, S. Paciorkowski, Poznań 2021, s. 389–414.
Kędrzyński A., Dyskusja nad podatkiem od kapitału i od wzbogacenia wojennego (1917–1920; 2021), „UR Journal of Humanities and Social Sciences” 28, 2023, nr 3, s. 71–86.
Koryś P., Tymiński M., Struktura zawodowa ziem polskich na przełomie XIX i XX w., RDSG, t. 75, 2015, s. 129–166.
Kozłowski J., Wielkopolska pod zaborem pruskim w latach 1815–1918, Poznań 2004.
Łuczak C., Dzieje gospodarcze Wielkopolski w okresie zaborów (1815–1918), Poznań 2001.
Łuczak C., Przemysł wielkopolski w latach 1871–1914, Poznań 1960.
Malinowski M., Zanden J.L. van, Income and Its Distribution in Preindustrial Poland, „Cliometrica” 11, 2017, nr 3, s. 375–404.
Martin R., Jahrbuch des Vermögens und Einkommens der Millionäre in den Provinzen Ost- und Westpreußen, Berlin 1913.
Martin R., Jahrbuch des Vermögens und Einkommens der Millionäre in der Provinz Pommern, Berlin 1913.
Martin R., Jahrbuch des Vermögens und Einkommens der Millionäre in der Provinz Posen, Berlin 1913.
Martin R., Jahrbuch des Vermögens und Einkommens der Millionäre in der Provinz Schlesien, Berlin 1913.
Matelski D., Rola ziemiaństwa niemieckiego w industrializacji ziem polskich w latach 1815–1945, „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX Wieku” 8, 2010, s. 57–76.
Mayer A.J., The Persistence of the Old Regime. Europe to the Great War, New York 1981.
Morawski W., Słownik historyczny bankowości polskiej do 1939 roku, Warszawa 1998.
Poniat R., Zróżnicowanie majątkowe mieszkańców Grodna w 1794 r., „Klio” 32, 2015, nr 1, s. 83–109.
Reitmayer M., Bankiers im Kaiserreich. Sozialprofil und Habitus der deutschen Hochfinanz, Tübingen 1999.
Roszkowski W., Lista największych właścicieli ziemskich w Polsce w 1922 r., PH, t. 74, 1983, nr 2, s. 281–299.
Skibicki K., Industrie im oberschlesischen Fürstentum Pless im 18. und 19. Jahrhundert zur ökonomischen Logik des Übergangs vom feudalen Magnatenwirtschaftsbetrieb zum modernen Industrieunternehmen, Stuttgart 2002.
Tisch D., Ischinsky E., Top Wealth and Its Historical Origins. Identifying Entrenched Fortunes by Linking Rich Lists over 100 Years, „Socius” 9, 2023, s. 1–15.
Wagner K., Mieszczanie i podatki. Nierówności majątkowe w wybranych miastach Korony w XVII wieku, Warszawa 2020.
Wajda K., Społeczeństwo polskie Prus Zachodnich na przełomie XIX i XX wieku. Skład społeczno-zawodowy, „Roczniki Humanistyczne” 35, 1987, nr 2, s. 333–344.
Waldenström D., Richer and More Equal. A New History of Wealth in the West, Cambridge 2024.
Wolf N., Was Germany ever United? Evidence from Intra- and International Trade, 1885–1933, „Journal of Economic History” 69, 2019, nr 3, s. 846–881.
Woźniczka Z., Ograniczenia w działalności gospodarczej polskiej szlachty i arystokracji w XIX i XX wieku. Wybrane aspekty, w: Szlachta – przemysł – inwestycje. Materiały pokonferencyjne, red. J. Sasor, A. Kuzio-Podrucki, Katowice 2022, s. 67–91.
Wroński M., Elita majątkowa Warszawy lat siedemdziesiątych XX wieku, RDSG, t. 85, 2023, s. 227–248.
Wroński M., Income Distribution in Warsaw in the 1830s, „European Review of Economic History” 27, 2023, nr 4, s. 581–605.
Wroński M., Income Inequality in the Congress Kingdom of Poland at the Beginning of the 20th Century, 2023, https://www.researchgate.net/publication/368514138_Income_inequality_in_the_Congress_Kingdom_of_Poland_at_the_beginning_of_the_20th_century (17 II 2024).
Wroński M., Income Inequality in the Duchy of Warsaw (1810/11), „Scandinavian Economic History Review” 72, 2024, nr 1, s. 67–81.
Wroński M., Kluczowe problemy metodologiczne w badaniach nad majątkiem gospodarstw domowych, „Wiadomości Statystyczne” 64, 2019, nr 5, s. 34–47.
Wroński M., Wealth Inequality in Interwar Poland, „Economic History of Developing Regions” 38, 2023, nr 1, s. 1–40.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 17
Liczba cytowań: 0
