Młyny wodne i wiatraki w województwie wileńskim w drugiej połowie XVIII w.
DOI:
https://doi.org/10.12775/RDSG.2025.04Słowa kluczowe
młyn zbożowy, wiatrak, młynarstwo, województwo wileńskie, Wielkie Księstwo LitewskieAbstrakt
Tematem artykułu jest sieć młynów w woj. wileńskim w drugiej połowie XVIII w. Za główne źródła posłużyły lustracje sporządzane z polecenia Komisji Skarbowej Wielkiego Księstwa Litewskiego, a także uzupełniająco inwentarze poszczególnych starostw lub majętności wraz z opisami parafii. Na ich podstawie przedstawiono, m.in. typologię młynów, ich lokalizację czy roczny dochód otrzymywany z podatków.
Bibliografia
Baranowski B., Polskie młynarstwo, Wrocław 1977.
Baranowski B., Rozmiary i rejonizacja przemysłu młynarskiego w Polsce w XVI–XVIII w., „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego”, seria I, 1971, nr 75, s. 15–37.
Borzenkaitė A., Vandens malūnų apskaita XVIII–XX a. I pusėje: raida ir ypatybės, „Kultūros paminklai” 27, 2023, s. 122–132.
Brykała D., Podgórski Z., Evolution of Landscapes Influenced by Watermills, Based on Examples from Northern Poland, „Landscape and Urban Planning” 2020, nr 198, s. 1–15.
Chmielewski S., Rzemiosło i przemysł wiejski, w: Zarys historii gospodarstwa wiejskiego w Polsce, t. 1, Warszawa 1964.
Dąbkowski B.P., Prawo prywatne polskie, Lwów 1910.
Dąmbska E., Budownictwo i architektura młynów wietrznych w Polsce, Kraków 1967.
Dembińska M., Przetwórstwo zbożowe w Polsce średniowiecznej (X–XIV wiek), Wrocław–Warszawa–Kraków 1973.
Drėma V., Dingęs Vilnius, Vilnius 2013.
Dubonis A., Własność ziemska, w: Kultura Wielkiego Księstwa Litewskiego, analizy i obrazy, red. V. Ališauskas, L. Jovaiša, M. Paknys, R. Petrauskas, E. Raila, wyd. 2, Kraków 2011, s. 857–858.
Dubrawiusz J., O Rybnikach y Rybach, które się wnich chowaią, o Przyrodzeniach, Xiąg Pięcioro. Jako są uczone, tak też w Gospodarstwie do pomnażania dobrego mienia są barzo potrzebne, drukarnia Wojciecha Siekielowica [po 1662 r.].
Frančić M., Technika młynów wodnych w Polsce w XVI–XVII wieku, KHKM, t. 2, 1954, nr 1/2, s. 79–103.
Gimpel J., The Medieval Machine. The Industrial Revolution of the Middle Ages, New York 2003.
Gordziejew J., Komisje Porządkowe Cywilno-Wojskowe w Wielkim Księstwie Litewskim w okresie Sejmu Czteroletniego (1789–1792), Kraków 2010.
Gostomski A., Gospodarstwo, wstęp i objaśn. S. Inglot, Wrocław 1951.
Gräf D., Boat Mills in Europe from Early Medieval to Modern Times, Dresden 2006.
Haur J.K., Ziemiańska generalna oekonomika obszernieyszym od przeszłey edycyey stylem supplementowana y [...] poprawiona do którey geometria, praktyka [...] architektonika to iest nauka budowania [...], herbarz [...], hippika końska [...], o powietrzu morowym disposicye [...] przybyły [...], Kraków 1679.
Hedemann O., Dawne puszcze i wody, Wilno 1934.
Hills R.L., Power from Wind. A History of Windmill Technology, Cambridge 1994.
Ingarden R., Rzeki i kanały żeglowne w b. trzech zaborach i znaczenie ich gospodarcze dla Polski, Warszawa 1921.
Juknevičius P., Vandens malūnai Panevėžo rajone, „Kultūros paminklai” 14, 2009, s. 29–33.
Jurkštas J., Senojo Vilniaus vandenys, Vilnius 1990.
Kaniecki A., Brychcy D., Średniowieczne młyny wodne i ich wpływ na przemiany stosunków wodnych na przykładzie zlewni Obry Skwierzyńskiej, „Badania Fizjograficzne Seria A – Geografia Fizyczna” 61, 2010, nr 1, s. 145–156.
Kościałkowski S., Antoni Tyzenhauz, podskarbi nadworny litewski, t. 1, Londyn 1970.
Kowalczyk-Heyman E., „Młyny ważne”, „młyny na wagach”. Przyczynek do genezy nazwy i konstrukcji, „Studia Geohistorica” 2015, nr 3, s. 61–73.
Kunigielis J., Pytasz-Kołodziejczyk A., Młyny w krainie błot i lasów – casus powiatu mozyrskiego w drugiej połowie XVIII wieku, PH, t. 116, 2025, nr 3, s. 51–72.
Laucevičius E., Popierius Lietuvoje XV–XVIII a., Vilnius1967.
Lucas A., Wind, Water, Work. Ancient and Medieval Milling Technology, Leiden 2006.
Łowmiański H., Wchody miast litewskich, w: Dwa doktoraty z Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, Poznań 2005.
Osiński J.H., Fizyka doświadczeniami potwierdzona, Drukarnia J. K. Mi Rzplitej u XX. Scholarum Piarum, Warszawa 1777.
Pirmasis Lietuvos Statutas, red. S. Lazutka, I. Valikonyte, E. Gudravicius, cz. 1, Vilnius 1991.
Pytasz-Kołodziejczyk A., Zasoby wodne w dobrach wielkoksiążęcych zachodniej Grodzieńszczyzny w XVI w. (administracja i eksploatacja), Olsztyn 2016.
Remer J., Wilno i województwo wileńskie, w: Polska w krajobrazach i zabytkach, t. 2, Warszawa 1930.
Rybak A., Dekanat lidzki w 1784 r. świetle opisów parafii, Białystok 2004, mps pracy magisterskiej, UwB.
Rybarski R., Skarbowość Polski w dobie rozbiorów, Kraków 1937.
Rzepkowski K., Złoty kciuk. Młyn i młynarz w kulturze Zachodu, Warszawa–Toruń 2015.
Sakalauskas D., Economic Structure and Key Partnerships of Vilnius Jews from the Second Half of the 17th Century to the End of the 18th, „Scripta Judaica Cracoviensia” 17, 2019, s. 51–67.
Samalavičius S., Vilniaus miesto kultūra ir kasdienybė XVII–XVIII a., Vilnius 2012.
Schneider J.G., Dalsze poprawione y pomnożone młynobudownictwo, cz. 1, Warszawa 1794.
Siwicka I., Dekanat oszmiański w 1784 r. w świetle opisów parafii, Białystok 2007, mps pracy magisterskiej, UwB.
Solski S., Architekt Polski. To iest Nauka Ulżenia Wszelkich Ciężarow. Używánia potrzebnych Máchin, źiemnych y wodnych. Stáwiánia ozdobnych Kośćiołow máłym kosztem.O proporcyi rzeczy wysoko stojących. O wschodách y pawimentách [. ], Drukarnia Mikołaja Aleksandra Schedla, Kraków 1690.
Strumieński O., O sprawie, sypaniu, wymierzaniu i rybieniu stawów, także o przekopach, o ważeniu i prowadzeniu wody. Książki wszystkim gospodarzom potrzebne, oprac. K. Kwaśniewska-Mżyk, przedm. A. Nyrek, Opole 1987.
Szatten D., Brzezinska M., Maerker M., Podgórski Z., Brykała D., Natural Landscapes Preferred for the Location of Past Watermills and Their Predisposition to Preserve Cultural Landscape Enclaves, „Anthropocene” 42, 2023, s. 1–14.
Szczygielski W., Gospodarka stawowa na ziemiach południowo-zachodniej Rzeczypospolitej w XVI–XVIII w. Studium z dziejów postępu w dawnym gospodarstwie wiejskim, Łódź 1965.
Szczygielski W., Z dziejów gospodarki rybnej w Polsce w XVI–XVIII wieku, Warszawa 1967.
Szurowa B., Młynarstwo między Wisłą a Pilicą od połowy XVIII do XX wieku, Kielce 2005.
Szurowa B., Młyny pływające na Nidzie i Wiśle w XVIII i XIX w. w Kieleckiem, „Kielecka Teka Skansenowska” 2002, nr 2, s. 97–130.
Šmigelskytė-Stukienė R., Brusokas E., Glemža L., Jurgaitis R., Rakutis V., Modernios administracijos tapsmas Lietuvoje: valstybės institucijų raida 1764–1794 metais, Vilnius 2014.
Tyszkiewicz J., Człowiek i środowisko w Polsce XIII–XV wieku, w: tenże, Geografia historyczna Polski w średniowieczu, Warszawa 2003.
Vitkauskienė B.R., Kas pylė vandenį ant Vilniaus karališkojo malūno arba Vilnios upės vagų ir kanalų klausimu, w: Lietuvos pilys, t. 6, red. B.R. Vitkauskienė, Vilnius 2011, s. 92–116.
VL, t. 1, 3, 6, 8, wyd. J. Ohryzko, Petersburg 1859–1860.
Wołłosowicz S., Ziemia wileńska, Kraków 1925.
Working with Water in Medieval Europe. Technology and Resource-Use, red. P. Squatriti, Leiden–Boston–Köln 2000.
Zakrzewski A., Statuty Wielkiego Księstwa Litewskiego: geneza, kształt, funkcjonowanie, relikty, „Prawo i Więź” 2022, nr 4 (42), s. 578–597.
Zayats I., The History of Mills in Russia in the Context of Architectural Traditions, „Procedia Engineering” 117, 2015, s. 696–705.
Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588, oprac. А.С. Шaгун, Мінск 2005.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 32
Liczba cytowań: 0
