Od historii ludowych do historii witalistycznej. Perspektywa socjologii

Abstrakt

W artykule rozważa się możliwość wykorzystania – z jednej strony – dorobku socjologii i polskiej socjologii wsi, a z drugiej – współczesnych inspiracji neo-naturalistycznych w naukach społecznych i humanistyce dla nakreślenia innego obrazu wsi i warstwy chłopskiej niż ma to obecnie miejsce w samej dyscyplinie, a także w pracach zaliczanych do nurtu historii ludowych. Ich autorzy najczęściej powielają wpisaną w nauki społeczne antyruralistyczną perspektywę, zgodnie z którą odmawia się chłopom sprawczości i podmiotowości, przyznając im co najwyżej zdolność stawiania oporu, ewentualnie spowalniania (moderowania) przemian. W tej sytuacji wydaje się zasadne sięgnięcie do tych wątków w pracach klasyków, które nie są uwzględniane w aktualnych analizach mieszczących się w głównym nurcie socjologii. Ponadto należałoby wziąć pod uwagę niewykorzystywane, a często nieznane młodemu pokoleniu badaczy materiały pamiętnikarskie i monografie stanowiące ważny element dorobku polskiej socjologii wsi. Wreszcie, istotne byłoby zaczerpnięcie inspiracji z tych koncepcji w socjologii współczesnej, gdzie coraz częściej akcentuje się znaczenie biologicznej i materialnej strony życia społecznego, co przyczynia się do uformowania nowego rozumienia podmiotowości i sprawczości indywidualnych oraz zbiorowych aktorów społecznych. Sugerowane kierunki poszukiwań powinny pozwolić na uformowanie nowego podejścia do problematyki wsi i chłopstwa, a także na zmianę oceny roli całego segmentu agrarnego.