W Berglager i Stadtlager – dzieje polskich jeńców wojennych w Oflagu XII A Hadamar
DOI:
https://doi.org/10.12775/RDSG.2024.06Słowa kluczowe
Oflag XII A Hadamar, polscy jeńcy wojenni, II wojna światowaAbstrakt
Artykuł dotyczy Oflagu XII A Hadamar, w którym w latach 1939–1942 przetrzymywano polskich jeńców. Przedstawiono m.in. organizację obozu, kluczowe postacie zarówno po stronie niemieckiej, jak i polskiej oraz najistotniejsze zagadnienia dotyczące obozowej codzienności, takie jak: warunki mieszkalne, wyżywienie, opieka zdrowotna oraz sposoby zagospodarowywania czasu wolnego. Opisano także próby ucieczek. Artykuł ukazuje też podział hadamarskiego oflagu na dwa podobozy – Berglager oraz Stadtlager. Nieopodal pierwszego z nich znajdował się szpital, w którym zamordowano kilkanaście tysięcy osób w ramach akcji T-4, czego polscy jeńcy stali się przymusowymi świadkami.
Bibliografia
Źródła archiwalne
Bundesarchiv-Militärarchiv
sygn. RH 53/12
Centralne Muzeum Jeńców Wojennych
Die Deutsche Dienststelle für die Benachrichtigung der nächsten Angehörigen von Gefallenen der ehemaligen deutschen Wehrmacht, sygn. 5555, 5561, 5562, 5563, 5571, 5592
Relacje i Wspomnienia, sygn. 94, 296, 724, 826, 1124
Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego
KOL. 176/2, 176/34
Muzeum Miejskie Hadamaru
Kolekcja Heinza Willa, Lista zgonów jeńców polskich w Oflagu XII A Hadamar; Spuścizna Karla Josepha Stahla, Hadamarer Annalen 1939/2
The National Archives
sygn. WO 208/3295, WO 361/1845
Urząd Stanu Cywilnego miasta Hadamar
Księga zgonów: rok 1940, rok 1941
Wojskowe Biuro Historyczne im. gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego, Centralne Archiwum Wojskowe
Album Absolwentów Wyższej Szkoły Wojskowej, sygn. I.340.1.862
Kolekcja Akt Personalnych i Odznaczeniowych, sygn. KW-147/323
Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w Rejonowych Komendach Uzupełnień, sygn. II.56.14730
Opracowania
Altman-Radwańska J., Ucieczki oficerów polskich – jeńców Wehrmachtu z oflagów w okresie II wojny światowej, „Łambinowicki Rocznik Muzealny” 3, 1980.
Banik J., Kobylarz R., „…podeptali godność narodu niemieckiego”. Rassenschande w rejencji opolskiej (1939–1945), „Studia Śląskie” 66, 2007.
Bartrop P.R., Grimm E.E., Perpetrating the Holocaust: Leaders, Enablers, and Collaborators, Santa Barbara 2019.
Bednorz R., Aby mogli przetrwać. Pomoc dla polskich jeńców wojennych w niewoli Wehrmachtu 1939–1945, Łambinowice–Opole 1989.
Datner S., Ucieczki z niewoli niemieckiej 1939–1945, Warszawa 1966.
Datner S., Zbrodnie niemieckich sił zbrojnych na zbiegłych jeńcach wojennych, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1961, nr 1.
Dzienniki jenieckie polskich oficerów w niewoli Wehrmachtu. Dziennik por. rez. Stefana de Lendorff-Koszowicza, wyd. W. Lewicki, Warszawa 2007.
Flemming M., Jeńcy wojenni. Studium prawno-historyczne, Warszawa 2000.
Heberer P., Early Postwar Justice in the American Zone. The “Hadamar Murder Factory” Trial, w: Atrocities on Trial. Historical Perspectives on the Politics of Prosecuting War Crimes, red. P. Heberer, J. Matthäus, Nebraska 2008.
Jagieła P., Podchorążowie Wojska Polskiego w niewoli niemieckiej 1939–1945, Opole 2018.
Kisielewicz D., Oficerowie polscy w niewoli niemieckiej w czasie II wojny światowej, Opole 1998.
Klistała J., Duchowni. Ofiary niemieckiego zniewolenia, Kraków 2019.
Kłakus M. ks., Myszor J. ks., Kapelani Wojska Polskiego w oflagu w Rotenburgu (XII 1939–IV 1940). Historia jednej fotografii, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 2021, nr 115.
Królikowski J., Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943–1990, t. 2, Toruń 2010.
Kubica E., Oflag XII A, mps zawierający zestawienie kart pocztowych z tego obozu, w zbiorach autora.
Lutz W., Die Niederlassung in Hadamar (1856–1951), w: Die Orden im Bezirk Limburg seit der seit der Gründung des Bistums Limburg, red. N. Zabel, Hadamar 1992.
„Łambinowicki Rocznik Muzealny” 44, 2021.
Matuchniak-Krasuska A., Za drutami oflagów. Studium socjologiczne, Opole 2014.
Piekarski S., Polskie teatry jenieckie w Niemczech 1939–1945, t. 1, Warszawa 2001.
Pollack J., Jeńcy polscy w hitlerowskiej niewoli, Warszawa 1982.
Półchłopek W., Wychowanie fizyczne i sport żołnierzy polskich w obozach jenieckich Wehrmachtu i NKWD (1939–1945), Opole 2002.
Rezler-Wasielewska V., Działalność naukowo-oświatowa polskich jeńców wojennych w niemieckich i radzieckich obozach podczas II wojny światowej, Opole 2001.
Rolf D., Prisoners of the Reich. Germany’s Captives 1939–1945, Kent 1989.
Sander P., Die Landesheilanstalt Hadamar 1933–1945 als Einrichtung des Bezirksverbandes Nassau (Wiesbaden), w: Hadamar, Heilstätte – Tötungsanstalt – Therapiezentrum, red. U. George i in., Marburg 2006.
Schafft G.E., Od rasizmu do ludobójstwa. Antropologia w Trzeciej Rzeszy, tłum. T. Bałuk-Ulewiczowa, Kraków 2006.
Stahl K.J., Hadamar – Stadt und Schloß, Hadamar 1974.
The United States Holocaust Memorial Museum Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945, t. 4: Camps and other Detention Facilities under the German Armed Forces, red. G.P. Megargee, R. Overmans, W. Vogt, Bloomington (IN) 2022.
Wiktor Gojdź, https://pl.everybodywiki.com/Wiktor_Gojd%C5%BA (28 I 2023).
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 66
Liczba cytowań: 0
