Archeologia ludności wiejskiej wczesnośredniowiecznego władztwa Piastów w świetle najnowszych badań. Problemy badawcze i postulaty na przyszłość
DOI:
https://doi.org/10.12775/RDSG.2024.01Słowa kluczowe
archeologia ludności wiejskiej, demografia władztwa Piastów, osadnictwo służebne, Wielkopolska, gród w Grzybowie, życie codzienneAbstrakt
W artykule spróbowaliśmy rozstrzygnąć, czy archeologia jako dyscyplina naukowa oraz jej metody badawcze mogą stanowić wartościowe uzupełnienie dla badań nad ludnością wiejską. W świetle analizowanych zagadnień, takich jak: demografia wczesnośredniowiecznych społeczności zamieszkujących władztwo Piastów, życie codzienne ludności wiejskiej i osadnictwo służebne, wydaje się, że archeologia pozostaje wciąż mocno niewykorzystaną dyscypliną naukową. W związku z tym w przyszłości należy zwrócić szczególną uwagę na badania mikroregionalne, w ramach których archeologia dostarcza bardzo wartościowych danych do studiów nad problematyką ludności wiejskiej.
Bibliografia
Banach B., Chrzanowska-Wawrzyniak I., Kościński B., Kurnatowski S., Urbańska-Łosińska A., Zamelska-Monczak K., Gród i podgrodzie wczesnośredniowieczne, w: Międzyrzecz. Gród i zamek w wiekach IX–XIV, Warszawa 2015, s. 63–216.
Banaszak D., Tabaka A., Kompleks osadniczy i pozostałości działalności gospodarczej wczesnośredniowiecznego centrum, w: Ostrów Lednicki. Rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów, red. Z. Kurnatowska, A.M. Wyrwa, Warszawa 2016, s. 285–297.
Banaszek Ł., Przeszłe krajobrazy w chmurze punktów, Poznań 2015.
Bogacki M., Zdjęcia lotnicze i fotogrametryczne. Opracowanie danych ze stanowisk 1 i 6 w Grzybowie, w: Wczesnośredniowieczny gród w Grzybowie, red. M. Danielewski, J. Wrzesiński, udział A. Głód, Warszawa 2022, s. 113–119.
Bogacki M., Z lotu ptaka. Zdjęcia z balonu i latawca jako metoda dokumentacji archeologicznej, Warszawa 2016.
Bordonove G., Życie codzienne zakonu templariuszy, tłum. A. i M. Loba, Poznań 1998.
Brunel-Lobrichon G., Duchamel Amado C., Życie codzienne w czasach trubadurów, tłum. A. Loba, Poznań 2000.
Brzostowicz M., Gród wczesnośredniowieczny w Lądzie nad Wartą w świetle badań archeologicznych, w: Ląd nad Wartą. Dziedzictwo kultury słowiańskiej i cysterskiej, red. M. Brzostowicz, H. Mizerska, J. Wrzesiński, Poznań–Ląd 2005, s. 47–60.
Brzostowicz M., Schyłek organizacji grodowej w Wielkopolsce, w: Funkcje grodów w państwach wczesnośredniowiecznej Europy Środkowej. Społeczeństwo, gospodarka, ideologia, red. K. Chrzan, K. Czapla, S. Moździoch, Wrocław–Głogów 2014, s. 381–399.
Buczek K., Książęca ludność służebna w Polsce wczesnofeudalnej, Wrocław– Kraków 1958.
Buczek K., Organizacja służebna w pierwszych wiekach państwa polskiego, „Studia Historyczne” 20, 1977, z. 3, s. 353–376.
Buko A., Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej. Odkrycia – hipotezy – interpretacje, Warszawa 2011.
Danielewski M., Konary i Kobylniki. Rola i użytkowanie koni we władztwie Piastów „Historia Slavorum Occidentis” 8, 2015, nr 1, s. 57–76.
Danielewski M., Korabniki, Niewody i Rybitwy z terenu Kujaw jako osady służebne związane z książęcym regale wodnym, RDSG, t. 75, 2011, s. 33–53.
Danielewski M., O osadach służebnych. Uwagi historyka i archeologa na marginesie książki Iwony Nobis, „Historia Slavorum Occidentis” 10, 2016, nr 1, s. 266–277.
Danielewski M., The Stronghold in Grzybowo in the Context of Interdisciplinary Research into the Functions of Early Medieval Strongholds from the 10th and 11th Centuries, Poznań 2021.
Danielewski M., Wspólnoty lokalne i gospodarka średniowiecznej Kruszwicy w świetle źródeł archeologicznych oraz pisanych, w: Kruszwica wczesnośredniowieczna, red. W. Dzieduszycki, J. Sawicka, Poznań 2023, s. 49–68.
Dębski A., Wyroby ceramiczne z grodziska w Grzybowie, pozyskane w latach 2018–2019, w: Wczesnośredniowieczny gród w Grzybowie, red. M. Danielewski, J. Wrzesiński, udział A. Głód, Warszawa 2022, s. 261–308.
Dzieduszycka B., Rejestr stanowisk archeologicznych w rejonie Jez. Gopła (woj. Bydgoszcz), „Fontes Archaeologici Posnanienses” 26, 1975, s. 150–158.
Dzieduszycka B., Z badań nad kształtowaniem się osadnictwa wczesnośredniowiecznego na przykładzie rejonu nadgoplańskiego, regionu zachodnich Pałuk i regionu środkowego biegu Baryczy, „Slavia Antiqua” 35, 1994, s. 69–99.
Dzieduszycka B., Dzieduszycki W., Dzieje piastowskiego ośrodka w Kruszwicy we wczesnym średniowieczu, w: Europa Środkowo-Wschodnia. Ideologia, historia a społeczeństwo, red. J. Dudek, D. Janiszewska, U. Świderska-Włodarczyk, Zielona Góra 2005, s. 457–463.
Dzieduszycka B., Dzieduszycki W., Przemiany urbanistyczne centrum małych miast w świetle badań nad średniowieczną Kruszwicą, w: Średniowieczny Śląsk i Czechy. Centrum średniowiecznego miast, Wrocław – Europa Środkowa, red. J. Piekalski, K. Wachowski, Wrocław 2000, s. 97–111.
Dzieduszycka B., Dzieduszycki W., Socio-Economic and Demographic Transformations of Early-Urban Kruszwica and Its Subsidiaries, „Slavia Antiqua” 31, 1988, s. 45–53.
Dzieduszycki W., Kruszwica – piastowska domena nad Gopłem, w: Pradzieje Wielkopolski. Od epoki kamienia po średniowiecze, red. M. Kobusiewicz, Poznań 2008, s. 397–429.
Dzieduszycki W., Podstawy periodyzacji okresu wczesnośredniowiecznego w Wielkopolsce, w: Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce. Materiały z konferencji, Poznań, 14–16 grudnia 1987 roku, red. Z. Kurnatowska, Poznań–Wrocław–Warszawa 1992, s. 155–159.
Dzieduszycki W., Przemiany społeczno-organizacyjne wczesnośredniowiecznych Kujaw – możliwości interpretacyjne archeologii, w: Archaeologia versus historiam – historia versus archaeologiam czyli jak wspólnie poznawać średniowiecze, red. M. Brzostowicz, M. Przybył, D.A. Sikorski, Poznań 2012, s. 165–174.
Dzieduszycki W., Wczesnomiejska ceramika kruszwicka w okresie od 2 połowy X w. do połowy XIV w., Wrocław i in. 1982.
Dzieduszycki W., Z badań nad ekonomiczno-społecznymi uwarunkowaniami przemian zachodzących w garncarstwie wczesnopolskim (ceramika kruszwicka, 2 poł. X – poł. XIV w.), „Sprawozdania Archeologiczne” 34, 1983, s. 253–254.
Dzieje Gniezna pierwszej stolicy Polski, red. J. Dobosz, Gniezno 2016.
Faral E., Życie codzienne we Francji w czasach Ludwika Świętego, tłum. E. Bąkowska, Warszawa 1969.
Fokt K., Organizacja grodowa w drugiej monarchii piastowskiej. Studium krytyczne, Kraków 2022.
Fokt K., Późnośredniowieczne osadnictwo wiejskie na Dolnym Śląsku w świetle badań archeologicznych, Kraków 2012.
Gałecki Z., Skrzyńska K., Wiejskie struktury osadnicze i ich przemiany w czasie: przykład Nowosielca na dawnym pograniczu polsko-rusko-litewskim, „Przegląd Archeologiczny” 69, 2021, s. 171–190.
Gies J., Gies F., Życie średniowiecznej kobiety, tłum. G. Siwek, Kraków 2019.
Gies J., Gies F., Życie średniowiecznej rodziny, tłum. G. Siwek, Kraków 2020.
Gies J., Gies F., Życie w średniowiecznym mieście, tłum. J. Janik, Kraków 2018.
Gies J., Gies F., Życie w średniowiecznej wsi, tłum. J. Janik, Kraków 2018.
Gieysztorowa I., Badania nad historią zaludnienia Polski, KHKM, t. 11, 1963, s. 523–562.
Gilewska-Dubis J., Życie codzienne mieszczan wrocławskich w dobie średniowiecza, Wrocław 2000.
Gniezno. Wczesnośredniowieczny zespół grodowy, red. T. Sawicki, współpr. M. Bis, Warszawa 2018.
Górecki J., Gród na Ostrowie Lednickim na tle wybranych ośrodków grodowych pierwszej monarchii piastowskiej, Poznań 2001.
Grążawski K., Życie codzienne miast Zakonu Krzyżackiego w Prusach, Olsztyn 2022.
Grążawski K., Życie codzienne nad Drwęcą we wczesnym średniowieczu, Brodnica 1998.
Grążawski K., Życie codzienne na ziemi chełmińskiej i dobrzyńskiej w średniowieczu, Włocławek 2003.
Gród piastowski w Gieczu. Geneza – funkcja – kontekst, red. M. Kara, T. Krysztofiak, A.M. Wyrwa, Poznań 2016.
Guzowski P., Karolińska rewolucja gospodarcza na wschodzie Europy (do końca XII wieku), w: Granica wschodnia cywilizacji zachodniej w średniowieczu, red. Z. Dalewski, Warszawa 2014, s. 115–167.
Guzowski P., Metody badań demograficznych nad społeczeństwami średniowiecznymi – perspektywa angielska, „Przeszłość Demograficzna Polski” 18, 2007, s. 7–26.
Guzowski P., Stan i perspektywy badań nad liczbą ludności w późnym średniowieczu i w początkach epoki nowożytnej, „Przeszłość Demograficzna Polski” 37, 2015, nr 2, s. 7–26.
Hensel W., Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej, t. 1, Poznań 1950.
Hensel W., Z badań nad polską ceramiką wczesnośredniowieczną, „Sprawozdania Archeologiczne” 2, 1956, s. 160–167.
Hilczerówna Z., Dorzecze górnej i środkowej Obry od VI do początków XI wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967.
Jelicz A., Życie codzienne w średniowiecznym Krakowie (wiek XIII–XV), Warszawa 1966.
Kara M., Najstarsze państwo Piastów – rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne, Poznań 2009.
Kara M., Nowe w archeologii Wielkopolski wczesnośredniowiecznej – 15 lat później, w: Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później, red. W. Chudziak, S. Moździoch, Toruń–Wrocław–Warszawa 2006, s. 207–244.
Kara M., Krąpiec M., Możliwości datowania metodą dendrochronologiczną oraz stan badań dendrochronologicznych wczesnośredniowiecznych grodzisk z terenu Wielkopolski, Dolnego Śląska i Małopolski, w: Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, red. H. Samsonowicz, Kraków 2000, s. 303–327.
Kiersnowscy T. i R., Życie codzienne na Pomorzu wczesnośredniowiecznym. Wiek X–XII, Warszawa 1970.
Kiersnowski R., Życie codzienne na Śląsku w wiekach średnich, Warszawa 1977.
Kobyliński Z., Archeologia lotnicza w Polsce. Osiem dekad wzlotów i upadków, Warszawa 2005.
Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 1–2, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1877–1878.
Kozierowski S., Badania nazw topograficznych dzisiejszej archidyecezyi poznańskiej, t. 1–2, Poznań 1916.
Krąpiec M., Analizy dendrochronologiczne, w: Wczesnośredniowieczny gród w Grzybowie, red. M. Danielewski, J. Wrzesiński, udział A. Głód, Warszawa 2022, s. 187–190.
Krzywicki L., Przyczynki do wyjaśnienia stosunków ludnościowych w Polsce za pierwszych Piastów, „Przegląd Statystyczny” 1, 1938, s. 177–203.
Krzywicki L., Społeczeństwo pierwotne. Jego rozmiary i wzrost, Warszawa 1937.
Kuklo C., Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009.
Kuklo C., Łukasiewicz J., Leszczyńska C., Historia Polski w liczbach, Warszawa 2014.
Kurnatowska Z., Łosińska A., Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Wielkopolsce, w: Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce. Materiały z konferencji, Poznań, 14–16 grudnia 1987 roku, red. Z. Kurnatowska, Poznań–Wrocław–Warszawa 1992, s. 105–153.
Kurnatowski S., Jak powstawała Polska, w: Pradzieje Wielkopolski. Od epoki kamienia do średniowiecza, red. M. Kobusiewicz, Poznań 2008, s. 49–92.
Kurnatowski S., Nowsze teorie na temat pierwotnych siedzib Słowian w świetle analizy paleodemograficznej, „Slavia Antiqua” 24, 1977, s. 17–38.
Kurnatowski S., Próba oceny zmian zaludnienia ziem polskich między XIII w. p.n.e. a IV w. n.e. w: K. Kaczanowski, S. Kurnatowski, A. Malinowski, J. Piontek, Zaludnienie ziem polskich między XIII w. p.n.e. a IV w. n.e. – materiały źródłowe, próba oceny, Warszawa 1992, s. 15–111.
Kurnatowski S., Przemiany osadnicze w procesie kształtowania Wielkopolski jako regionu historycznego, „Slavia Antiqua” 35, 1994, s. 3–45.
Kurnatowski S., Rozwój zaludnienia Wielkopolski zachodniej we wczesnym średniowieczu i jego aspekty gospodarcze, „Archeologia Polski” 16, 1971, z. 1–2, s. 465–482.
Kurnatowski S., Studia osadnicze nad strukturą zasiedlenia i gospodarką, w: Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, red. H. Samsonowicz, Kraków 2000, s. 329–350.
Kurnatowski S., Kurnatowska Z., O przemianach regionu Wielkopolski w czasach piastowskich, w: Homines et societates. Czasy Piastów i Jagiellonów. Studia ofiarowane Antoniemu Gąsiorowskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin, red. T. Jurek, J.M. Piskorski, Poznań 1997, s. 67–74.
Labuda G., rec.: T. Ładogórski, Zaludnienie ziem polskich w czasach Bolesława Chrobrego, St. Źródł., t. 35, 1994, s. 145.
Lelong Ch., Życie codzienne w Galii Merowingów, tłum. E. Bąkowska, Warszawa 1967.
Ładogórski T., Zaludnienie ziem polskich w czasach Bolesława Chrobrego, RDSG, t. 50, 1989, s. 21–30.
Łowmiański H., Początki Polski. Z dziejów Słowian w I tysiącleciu n.e., t. 3, Warszawa 1967.
Łowmiański H., Podstawy gospodarcze formowania się państw słowiańskich, Warszawa 1953.
Makohonienko M., Hildebrandt-Radke I., Środowiskowe uwarunkowania rozwoju osadnictwa, w: Wczesnośredniowieczny gród w Grzybowie, red. M. Danielewski, J. Wrzesiński, udział A. Głód, Warszawa 2022, s. 83–95.
Makohonienko M., Panfil M., Przesłanki palinologiczne funkcjonowania wczesnośredniowiecznego grodu w Grzybowie, w: Wczesnośredniowieczny gród w Grzybowie, red. M. Danielewski, J. Wrzesiński, udział A. Głód, Warszawa 2022, s. 55–80.
Małkowski W., Badania magnetyczne i opracowanie chmury punktów lotniczego skaningu laserowego dla grodziska i osady podgrodowej w Grzybowie, w: Wczesnośredniowieczny gród w Grzybowie, red. M. Danielewski, J. Wrzesiński, udział A. Głód, Warszawa 2022, s. 121–131.
Marciniak-Kajzer A., Późnośredniowieczne wsie w świetle badań archeologicznych, „Zeszyty Wiejskie” 22, 2016, s. 791–799.
Misiewicz K., Geofizyka archeologiczna, Warszawa 2005.
Misiewicz K., Metody geofizyczne w planowaniu badań wykopaliskowych, Warszawa 1998.
Miśkiewicz M., Życie codzienne mieszkańców ziem polskich we wczesnym średniowieczu, Warszawa 2010.
Modzelewski K., Chłopi w monarchii wczesnopiastowskiej, Wrocław i in. 1987.
Modzelewski K., Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego X–XIII wiek, wyd. 2, Poznań 2000.
Modzelewski K., Z badań nad organizacją służebną w Polsce wczesnofeudalnej, KHKM, t. 9, 1961, nr 4, s. 703–741.
Nelli R., Życie codzienne katarów w Langwedocji w XIII wieku, tłum. M. Ochab, Warszawa 1979.
Nobis I., Służebne nazwy miejscowe w Polsce piastowskiej, Kraków 2013.
Nowakowski D., O średniowiecznych siedzibach sołtysich na Śląsku, w: Wieś zaginiona. Wspólnota, samorządność, przestrzeń, red. P. Nocuń, A. Przybyła-Dumin, K. Fokt, Chorzów 2020, s. 7–26.
Okulicz-Kozaryn Ł., Życie codzienne Prusów i Jaćwięgów w wiekach średnich (IX–XIII w.), Warszawa 1983.
Ostrów Lednicki. Rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów, red. Z. Kurnatowska, A.M. Wyrwa, Warszawa 2016.
Parczewski M., Osadnictwo wczesnośredniowieczne na pograniczu śląsko-morawskim. Ze studiów nad lessowym Płaskowyżem Głubczyckim, „Przegląd Archeologiczny” 28, 1980, s. 123–175.
Pastoureau M., Życie codzienne we Francji i Anglii w czasach rycerzy Okrągłego Stołu (XII–XIII wiek), tłum. M. Skibniewska, Warszawa 1983.
Petráček T., Nevolníci a svobodní, kníže a velkostatek, Praha 2013.
Podwińska Z., Produkcja rolnicza, w: Historia kultury materialnej Polski w zarysie, t. 1: Od VII do XII wieku, red. M. Dembińska, Z. Podwińska, Wrocław i in. 1978, s. 72–90.
Podwińska Z., Technika uprawy roli w Polsce średniowiecznej, Wrocław 1962.
Podwińska Z., Zmiany form osadnictwa wiejskiego na ziemiach polskich we wcześniejszym średniowieczu. Źreb, wieś, opole, Wrocław 1971.
Poliński D., Późnośredniowieczne osadnictwo wiejskiej w ziemi chełmińskiej, Toruń 2003.
Przybył M., Kasztelanie w XII i XIII w Wielkopolsce – problemy, stan i perspektywy badań, w: Funkcje grodów w państwach wczesnośredniowiecznej Europy Środkowej. Społeczeństwo, gospodarka, ideologia, red. K. Chrzan, K. Czapla, S. Moździoch, Wrocław–Głogów 2014, s. 401–431.
Rajewski Z., Zagadnienie początków wsi zwanych służebnymi, „Wiadomości Archeologiczne” 39, 1974, z. 4, s. 475–479.
Rączkowski W., Archeologia lotnicza. Metoda wobec teorii, Poznań 2002.
Riché P., Życie codzienne w państwie Karola Wielkiego, tłum. E. Bąkowska, Warszawa 1979.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i krajów słowiańskich, t. 11, red. B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1890.
Szamałek K., Dudziak-Jankowiakowa J., Karolczak Z., Osadnictwo podgrodzia bnińskiego, w: Materiały do studiów nad osadnictwem bnińskim. Podgrodzie, red. J. Żak, Poznań 1979, s. 5–263.
Tyszkiewicz J., Chrześcijaństwo w rodzinie polskiej do połowy XIII w., w: Ecclesia regnum fontes. Studia z dziejów średniowiecza, red. S. Gawlas, K. Gołąbek, M.A. Janicki, R. Michałowski, M. Piber-Zbieranowska, P. Węcowski, Warszawa 2015, s. 55–66.
Tyszkiewicz J., Człowiek w środowisku geograficznym Polski średniowiecznej. Związki i uwarunkowania przyrodniczo-kulturowe, Warszawa 1981.
Tyszkiewicz J., Geografia historyczna Polski w średniowieczu. Zbiór studiów, Warszawa 2003.
Tyszkiewicz J., Ludzie i przyroda w Polsce średniowiecznej, Warszawa 1983.
Tyszkiewicz J., Pogańska Polska. Wierzenia, kalendarz, zwyczaje, Warszawa 2020.
Urbańczyk P., Trudne początki Polski, Wrocław 2008.
Urbańczyk P., Mieszko Pierwszy tajemniczy, Toruń 2012.
Urzędnicy wielkopolscy XII–XV wieku. Spisy, oprac. M. Bielińska, A. Gąsiorowski, J. Łojko, Wrocław 1985.
Wczesnośredniowieczny gród w Grzybowie, red. M. Danielewski, J. Wrzesiński, udział A. Głód, Warszawa 2022.
Wędzki A., Rozwój osadnictwa i podziały terytorialne ziemi lądzkiej do końca XIV wieku, „Slavia Antiqua” 13, 1966, s. 1–141.
Wrzesińska A., Odtworzenie stanu i dynamiki biologicznej ludności pochowanej na cmentarzysku wczesnośredniowiecznym Dziekanowice, stanowisko 22, „Studia Lednickie” 5, 1998, s. 29–40.
Wrzesińska A., Wrzesiński J., Gdzie pochowano mieszkańców grodu w Grzybowie?, „Studia Lednickie” 21, 2022, s. 239–274.
Wrzesiński J., Gród – cmentarz – środowisko. Sacrum w kontekście przyrodniczym na przykładzie Ostrowa Lednickiego, w: Człowiek, sacrum, środowisko. Miejsca kultu we wczesnym średniowieczu, red. S. Moździoch, Wrocław 2000, s. 221–234.
Wrzesiński J., Historia badań i dotychczasowe koncepcje, w: Wczesnośredniowieczny gród w Grzybowie, red. M. Danielewski, J. Wrzesiński, udział A. Głód, Warszawa 2022, s. 27–36.
Wrzesiński J., Danielewski M., Zaplecze osadnicze grodu w Grzybowie, „Historia Slavorum Occidentis” 17, 2018, nr 2, s. 86–104.
Wyrwa A.M., Grzybowo – piastowska civitas. Introductio, w: Wczesnośredniowieczny gród w Grzybowie, red. M. Danielewski, J. Wrzesiński, udział A. Głód, Warszawa 2022, s. 15–19.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 86
Liczba cytowań: 0
