Własność podzielona w stosunkach wiejskich Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego (do uwłaszczenia) w świetle akt notarialnych
DOI:
https://doi.org/10.12775/RDSG.2023.06Słowa kluczowe
własność podzielona, Księstwo Warszawskie, Królestwo Polskie, chłopi, ziemiaństwoAbstrakt
Celem artykułu jest analiza chłopskich praw do ziemi w okresie Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego (do uwłaszczenia). W centrum zainteresowania znajduje się własność podzielona. Ta instytucja o średniowiecznej genezie przewiduje rozdzielenie atrybutów prawa własności pomiędzy właściciela zwierzchniego (np. dziedzica dóbr ziemskich) a właściciela podległego (np. chłopa uprawiającego nadział ziemi w dobrach ziemskich). Status prawny właściciela podległego od statusy dzierżawcy (itp.) odróżnia rzeczowy charakter jego uprawnień.
Problem istnienia własności podległej na wsi Księstwa Warszawskiego (po dekrecie grudniowym) i Królestwa Kongresowego (zwłaszcza przed ukazem czerwcowym) bywał w przeszłości przedmiotem kontrowersji. Zwłaszcza historiografia Polski Ludowej kwestionowała istnienie tej instytucji w interesującym nas okresie. Autor niniejszego artykułu wykazuje, że własność podzielona funkcjonowała w znacznej skali w pierwszej połowie XIX w. na centralnych ziemiach polskich, choć precyzyjne określenie tej skali na obecnym etapie badań nie jest możliwe.
Bibliografia
Bobińska C., Polskie zakupieństwo a francuskie „censive”, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 46, 1992, s. 49–56.
Bobińska C., Wieś niespokojna. Studia małopolskie z XVIII–XIX wieku, Warszawa 1979.
Chwalba A., Harpula W., Cham i pan. A nam, prostym, zewsząd nędza?, Kraków 2022.
Delsol J.J., Zasady Kodeksu Napoleona w związku z nauką i jurysprudencyą przedstawione, t. 1, 3, Warszawa 1874.
Drozd E., „Numerus clausus” praw rzeczowych, w: Problemy kodyfikacji prawa cywilnego (studia i rozprawy). Księga pamiątkowa ku czci profesora Zbigniewa Radwańskiego, red. S. Sołtysiński, Poznań 1990, s. 257–269.
Dymmel A., Wartość lubelskich akt notarialnych jako źródła do badań prywatnych księgozbiorów duchowieństwa w pierwszej połowie XIX wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 110, 2018, s. 145–166.
Gerlach J., Chłopi w obronie Rzeczypospolitej. Studium o piechocie wybranieckiej, Lwów 1939.
Grabski W., Historia wsi w Polsce, Warszawa 1929.
Grodziski S., Historia ustroju społeczno-politycznego Galicji (1772–1848), Wrocław–Warszawa–Kraków 1971.
Grynwaser H., Kwestia agrarna i ruch włościan w Królestwie Polskim w pierwszej połowie XIX wieku, w: tenże, Pisma, t. 2, Wrocław 1951, s. 1–209.
Hensel J., Burżuazja warszawska drugiej połowy XIX wieku w świetle akt notarialnych, Warszawa 1979.
Historia państwa i prawa Polski, t. 3: Od rozbiorów do uwłaszczenia, red. J. Bardach, M. Senkowska-Gluck, Warszawa 1981.
Kaczmarczyk Z., Leśnodorski B., Historia państwa i prawa Polski, t. 2: Od połowy XV w. do roku 1795, Warszawa 1968.
Kapuścińska N., „Na wycug do waju nie pójdę” – włościańska starość na wycugu, w: Społeczno-gospodarcze uwarunkowania i konsekwencje wydłużania życia ludzkiego w Europie Środkowej w czasach nowożytnych, red. H. Kurowska, Zielona Góra 2011, s. 99–112.
Kazimierski J., Akty notarialne i ich znaczenie dla badań historycznych XIX wieku, „Studia Źródłoznawcze” 4, 1959, s. 109–123.
Kołodziejczyk R., Akta notarialne warszawskie jako źródło do dziejów Warszawy, w: Studia historyczne. Księga jubileuszowa z okazji 70. rocznicy urodzin Stanisława Arnolda, red. B. Baranowski, Warszawa 1965, s. 193–200.
Kosim J., Akta notarialne jako źródło do dziejów kształtowania się burżuazji warszawskiej, „Rocznik Warszawski” 7, 1965, s. 249–257.
Kozak S., Akta notarialne jako źródło historyczne: metodologia i kierunki badań, postulaty badawcze, „Studia Źródłoznawcze” 46, 2009, s. 141–152.
Kozak S., Rzeszowskie akta notarialne 1871–1918. Studium historyczno-źródłoznawcze, Rzeszów 2004.
Malec D., Dzieje notariatu polskiego, Kraków 2007.
Malec D., Skupieński K., Notariat polski: historia i współczesność, Warszawa 2006.
Mencel T., Chłopska własność i posiadanie ziemi przed uwłaszczeniem w Królestwie Polskim, RDSG, t. 48, 1987, s. 57–63.
Mencel T., Wieś pańszczyźniana w Królestwie Polskim w połowie XIX wieku, Lublin 1988.
Nejman E., Kim była Joanna z Ammerów Truszkowska, „Na Sieradzkich Szlakach” 3, 2008, s. 24–25.
Opaliński T., Chłopskie prawa do ziemi i udział chłopów w obrocie nieruchomościami w Księstwie Warszawskim w świetle akt notarialnych (na przykładzie powiatu konińskiego), RDSG, t. 81, 2020, s. 153–185.
Ossowska M., The numerus clausus Issue in Property Law – European Private Law and the Polish Perspective, „Studia Iuridica” 82, 2019, s. 211–226.
Rafacz J., Czynnik gospodarczy w dawnem prawie wiejskiem, „Przewodnik Naukowy i Literacki” 44, 1918, nr 8, s. 721–729.
Rogalski A., Wybrańcy z Ziemi Łukowskiej. Część 2. Kąkolewnica, Ruska Wola i Żakowa Wola, „Radzyński Rocznik Humanistyczny” 2, 2002, s. 171–188.
Russocki S., Chłopskie „prawa zakupne”: forma użytkowania gruntów czy własność podległa?, KH, t. 87, 1980, nr 1, s. 175–183.
Rutkowski J., Studia z dziejów wsi polskiej XVI–XVIII w., Warszawa 1956.
Sobociński W., Historia ustroju i prawa Księstwa Warszawskiego, Toruń 1964.
Szpoper D., Sytuacja włościan w guberniach zabranych Cesarstwa Rosyjskiego w okresie poprzedzającym reformę chłopską Aleksandra II z 19 lutego 1861 roku, aspekt prawno-polityczny, „Roczniki Dziejów Ruchu Ludowego” 32, 2002, s. 239–253.
Szymańska H., Śmiałowski J., Akta notarialne z terenu Królestwa Polskiego i ich wartość naukowa, „Archeion” 30, 1959, s. 43–67.
Ulanowski B., Wieś polska pod względem prawnym od wieku XVI do XVII, Kraków 1894.
Wąsicki J., Ziemie polskie pod zaborem pruskim: Prusy Nowowschodnie (Neuostpreussen) 1795–1806, Poznań 1963.
Wąsicki J., Ziemie polskie pod zaborem pruskim: Prusy Południowe 1793–1806. Studium historycznoprawne, Wrocław 1957.
Wąsicki J., Radwański Z., Wprowadzenie Pruskiego Prawa Krajowego na ziemiach polskich, w: J. Wąsicki, Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Fragmenty dziejów, Zielona Góra 1978, s. 139–174.
Wiśniewska D., Własność prefabrykancka w Łodzi w latach 1820–1866, Łódź 2019.
Wiśniewska-Jóźwiak D., Geneza łódzkich struktur notarialnych, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 17, 2014, s. 135–146.
Исаев И.А., История государства и права России, Москва 1996.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 333
Liczba cytowań: 0
