The influence of Renaissance humanism on the legal ideas of towns-people in the Ruthenian lands of Crown Poland between the fifteenth and the first half of the seventeenth century
DOI:
https://doi.org/10.12775/RDSG.2023.01Słowa kluczowe
humanizm renesansowy, idee prawne, mieszczanie, prawo magdeburskie, ziemie ruskie Korony Polskiej, Bartłomiej Groicki, Paweł Szczerbic, prawo pisane, języki narodoweAbstrakt
Od XV do połowy XVII w. humanizm renesansowy oddziaływał na myśl prawną wykształconych warstw Królestwa Polskiego, w tym wyedukowanych mieszczan. Artykuł analizuje ten proces głównie na przykładzie miast ziem ruskich Korony Polskiej. Skutkiem tego wpływu były nowe idee, które znalazły wyraz w ówczesnych traktatach prawnych, pisanych głównie przez prawników wywodzących się z mieszczaństwa, a także w innych źródłach: o potrzebie klarowności i zrozumiałości prawa dla zwykłych ludzi, używania języka narodowego w tekstach prawnych, bezwarunkowej nadrzędności prawa itp. Znajomość literatury prawniczej przez mieszczan przyczyniła się do rozpowszechnienia tych idei.
Bibliografia
Adamska A., “Latin and Three Vernaculars in East Central Europe from the Point of View of the History of Social Communication”, in: Spoken and Written Language. Relations between Latin and the Vernacular languages in the Earlier Middle Ages, ed. M. Garrison, A.P. Orban, and M. Mostert with the assistance of W.S. van Egmond, Turnhout, 2013, pp. 325–364.
Album Studiosorum Universitatis Cracoviensis, vol. 2: Ab anno 1490 ad annum 1515, ed. A. Chmiel, Cracoviae, 1892.
Baker P., Italian Renaissance Humanism in the Mirror, Cambridge, 2015.
Banaś-Korniak T., „Jawne i ukryte sądy o rzeczywistości w Pismach Jana Dzwonowskiego (na wybranych przykładach)”, Napis, 17, 2011, s. 181–195.
Bartoszewicz A., Piśmienność mieszczańska w późnośredniowiecznej Polsce, Warszawa, 2012.
Barycz H., “Cervus Jan”, Polski słownik biograficzny, 3, 1937, pp. 235–236.
Bogucka M., Człowiek i świat. Studia z dziejów kultury i mentalności XV–XVIII w., Warszawa, 2008.
Bojarski W., “Prawo rzymskie w dziełach Tucholczyka”, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, 876, Prace Prawnicze, 125, 1989, s. 7–28.
Bojarski W., “Speculum Saxonum i Ius Municipale jako źródła prawa w dziełach Tucholczyka”, Acta Universitatis Nicolai Copernici, Nauki Humanistyczno-Społeczne, 218, Prawo, 30, 1990, s. 39–56.
Celenza C. S., “Late Antiquity and Florentine Platonism: The ‘Post-Plotinian’ Ficino”, in: Marsilio Ficino: His Theology, His Philosophy, His Legacy, ed. M.J.B. Allen and V. Rees with M. Davies, Leiden–Boston–Köln, 2002, pp. 71–98.
Classen A., “The Cultural Significance of Sexuality in the Middle Ages, the Renaissance, and Beyond: A Secret Continuous Undercurrent or a Dominant Phenomenon of the Premodern World? Or: Irrepressibility of Sex Yesterday and Today”, in: Sexuality in the Middle Ages and Early Modern Times: New Approaches to a Fundamental Cultural-Historical and Literary-Anthropological Theme, ed. A. Classen, Berlin–New York, 2008, pp. 1–142.
E.D. [Dembowski E.], Piśmiennictwo polskie w zarysie, Poznań, 1845.
Erasmus, In Praise of Folly. With portrait, life of Erasmus, and his Epistle addressed to Sir Thomas More. Illustrated with many curious Cuts, Designed, Drawn, and Etched by Hans Holbein, London, 1876.
Estreicher S., Nieznane teksty ortyli magdeburskich, Kraków, 1928.
Facca D., Lepri V., “Introduction”, in: Polish Culture in the Renaissance: Studies in the Arts, Humanism and Political Thought, ed. D. Facca and V. Lepri. Firenze, 2013, pp. 11–13.
Ficino M., Theologia Platonica, vol. 1, Bologna, 1965.
Gąsiorowski S., Kapral M., “Sykst Erazm”, Polski słownik biograficzny, 46, 2009, no. 2, pp. 207–210.
Graś W. “Rozważania nad problemem nakładu Statutu Jana Łaskiego”, Biblioteka, 26(35), 2022, pp. 121–133.
Grodecki R., Zachorowski S., Dąbrowski J., Dzieje Polski średniowiecznej, Kraków, 2011.
Groicki B., “Artykuły prawa majdeburskiego, które zowią Speculum Saxonum z łacińskiego języka na polski przełożone i znowu drukowane roku pańskiego 1629”, in: id., Artykuły prawa majdeburskiego. Postępek sądów około karania na gardle. Ustawa płacej u sądów, Warszawa, 1954.
Groicki B., Obrona sierot i wdów, Warszawa, 1958.
Groicki B., Porządek sądów i spraw miejskich prawa majdeburskiego w Koronie Polskiej, Warszawa, 1953.
A History of the University in Europe, vol. 1: University in the Middle Ages, ed. H. De Ridder-Symoens, Cambridge, 1992.
Jędrzejowska A., Książka polska we Lwowie w XVI wieku, Lwów, 1928 (Biblioteka Lwowska, vol. 27).
Karpiński A., “Opieka społeczna nad dziećmi i młodzieżą w miastach Rzeczypospolitej w XVI–XVII wieku”, Kwartalnik Historyczny, 109, 2002, no. 3, pp. 23–37.
Karpiński A., Pauperes. O mieszkańcach Warszawy XVI i XVII wieku, Warszawa, 1983.
Koranyi K., “Z dziejów polskiej literatury prawniczej w XVI wieku”, Sprawozdanie Towarzystwa Naukowego we Lwowie, 9, 1929, no. 3, pp. 225–227.
Kraushar A., Pierwsza książka prawnicza polska z wieku XVI, Warszawa, 1905.
Kuszewicz P., Prawa chełmieńskiego poprawionego y z łacińskiego ięzyka na polski przetłumaczonego, xiąg pięcioro…, Poznań, 1623.
Kutrzeba S., Historja źródeł dawnego prawa polskiego, vol. 2, Lwów–Kraków, 1926.
Le Goff J., Intellectuals in the Middle Ages, trans. T.L. Fagan, Cambridge (MA), 1993.
Listy polskie XVI wieku, ed. K. Rymek, vol. 1: Listy z lat 1525–1548 ze zbiorów Władysława Pociechy, Witolda Taszyckiego i Adama Turasiewicza, Kraków, 1998.
Łoziński W., Patrycyat i mieszczaństwo lwowskie w XVI i XVII wieku, Lwów, 1902.
Lwowianin czyli zbiór potrzebnych i użytecznych wiadomości, ed. L. Zieliński, vol. 3, no. 2, Lwów, 1836.
Maciejewski T., Wilkierze miasta Torunia, Toruń, 1997.
Maciejewski T., Zbiory wilkierzy w miastach państwa zakonnego do 1454 r. i Prus Królewskich lokowanych na prawie chełmińskim, Gdańsk, 1989.
Maciuszko J.T., “Miłosierdzie w rozumieniu historycznego protestantyzmu”, in: Charitas. Miłosierdzie i opieka społeczna w ideologii, normach postępowania i praktyce społeczności wyznaniowych w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, ed. U. Augustyniak, A. Karpiński, Warszawa, 1999, pp. 49–59.
McGrath A.E., The Intellectual Origins of the European Reformation, 2nd edn: Malden (MA), 2004.
Mikuła M., “Edycje źródeł do dziejów prawa miejskiego w Polsce XIV–XVI w.: propozycja elektronicznej metaedycji źródeł normatywnych”, Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa, 9, 2016, no. 4, pp. 487–508.
Mikuła M., Municipal Magdeburg Law (Ius Municipale Magdeburgense) in Late Medieval Poland: A study on the evolution and adaptation of law, transl. A. Branny, Leiden, 2021.
Mikuła M., Prawo miejskie magdeburskie (Ius Municipale Magdeburgense) w Polsce XIV– pocz. XVI w.: Studium o ewolucji i adaptacji prawa, Kraków, 2018.
Miles M., “Martin Luther and Childhood Disability in sixteenth Century Germany: What did he write? What did he say?”, Journal of Religion, Disability & Health, 5, 2001, no. 4, pp. 5–36.
Monfasani J., “The Renaissance as the Concluding Phase of the Middle Ages”, in: id., Renaissance Humanism, from the Middle Ages to Modern Times, Burlington, 2015, pp. 165–185.
Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich, ed. J. Reczek, W. Twardzik, parts 1–3, Warszawa, 1970.
Ortyle sądów wyższych miast wielkopolskich z XV–XVI w., ed. W. Maisel, Wrocław, 1959.
Pańków S., “Jaskier Mikołaj”, Polski słownik biograficzny, 11, 1964–1965, p. 60.
Picur J., “O zbiorze Statuta y przywileje koronne z łacińskiego języka na polskie przełożone, nowym porządkiem zebrane, autorstwa Jana Herburta”, Folia Iuridica Universitatis Wratislaviensis, 6, 2017, no. 1, pp. 167–192.
Piekarski K., Książka w Polsce XV i XVI wieku, Kraków, 1931.
Przeździecki A., O Polakach w Bolonii i Padwie, Warszawa, 1853.
Rej M., “Żywot człowieka poczciwego. Fragmenty”, https://literat.ug.edu.pl/ zywot/index.htm [Accessed: 20 Nov. 2023].
Rymaszewski Z., Łacińskie teksty Landrechtu Zwierciadła Saskiego w Polsce. Jaskier – tekst główny i noty marginesowe, Łódź, 1985.
Samsonowicz H., “Kto podejmował decyzje w miastach samorządowych średniowiecznej Polski”, Miasta, ludzie, znaki. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesor Bożenie Wyrozumskiej w 75. rocznicę urodzin, ed. Z. Piech, Kraków, 2008, pp. 149–160.
Skoczek J., Kraj lat dziecięcych Szymona Szymonowicza, Zamość, 1929.
Skoczek J., Lwowskie inwentarze biblioteczne w epoce Renensansu. Inventaria librorum Leopolitana aetatis Renescentium litterarum, Lwów, 1939.
Sołtan A., “Handel książką i czytelnictwo mieszczańskie w Warszawie w XVI i pierwszej połowie XVII w”., Almanach Muzealny, 1999, no. 2, pp. 37–84.
Statut Iana Dzwonowskiego: to iest Artykuły prawne jako sądzić łotry y kuglarze iawne, [Kraków,] 1611.
Szczerbic P., Ius Municipale, to jest prawo miejskie majdeborskie, nowo z łacińskiego i z niemieckiego na polski język z pilnością i wiernie przełożone, ed. G.M. Kowalski, Kraków, 2011.
Szczerbic P., Speculum Saxonum albo prawo saskie i majdeburskie, porządkiem obiecadla z łacińskich i niemieckich exemplarzow zebrane. A na polski język z pilnośćią i wiernie przełożone, ed. G.M. Kowalski, vol. 1, Kraków, 2016.
Taszycki W., Obrońcy języka polskiego. Wiek XV–XVIII, Wrocław, 1953.
Torój E., Inwentarze księgozbiorów mieszczan lubelskich z lat 1591–1678, Lublin, 1997.
Uruszczak W., “Commune incliti Poloniae Regni privilegium constitutionum et indultuum. O tytule i mocy prawnej Statutu Łaskiego z 1506 roku”, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, 96, 2006, no. 5, pp. 115–136.
Uruszczak W., “Statut Łaskiego z 1506 roku. 500 lat tradycji państwa prawa w Polsce”, Czasopiśmo Prawno-Historyczne, 59, 2007, no. 2, pp. 9–19.
Valla L., The Profession of the Religious and Selections from The Falsely-Believed and Forged Donation of Constantine, transl. O.Z. Pugliese, 3rd edn: Toronto, 1998.
Volumina Legum, vol. 1–2, Petersburg, 1859.
Wilczek P., Literatura polskiego Renesansu, Katowice, 2005.
Wilkierze miasta Olsztyna 1568–1696, ed. D. Bogdan, Olsztyn, 2017.
Wilkierze poznańskie, ed. W. Maisel, vol. 1–3, Wrocław–Warszawa–Kraków, 1966–1969.
Windakiewich S., Materiały do historii Polaków w Padwie, Kraków, 1891.
Wisner H., “The Reformation and National Culture: Lithuania”, Odrodzenie i Reformacja w Polsce, 57, 2013, pp. 93–104.
Wojtucki D., “Miejski i regimentowy kat na Śląsku i Górnych Łużycach w XVI– XVIII wieku”, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 62, 2014, no. 3, pp. 403–419.
Брагина Л., Итальянский гуманизм. Этические учения XIV–XV веков, Москва, 1977.
Валла Л., Об истинном и ложном благе. О свободе воли, transl. В.А. Андрушко, Н.В. Ревякина, И.Х. Черняк, Москва, 1989.
Гошко Т., “‘Саксонське зерцало’ як джерело феодального і міського права”, Записки Наукового товариства імені Шевченка, 268: Праці Комісії спеціальних (допоміжних) історичних дисциплін, 2015, pp. 128–160.
Гошко Т., “Вількири як джерело до історії міст на землях Корони Польської”, Україна в Центрально-Східній Європі, 19–20, 2020, pp. 243–272.
Гошко Т., “Саксонське Зерцало: символи і метафори”, Український історичний журнал, 2017, no. 2, pp. 126–142.
Гошко Т., “Уявлення про дитинство в кодексах міського права в Речі Посполитій XVI – початку XVII ст”., Місто: історія, культура, суспільство, 4, 2017, no. 2, pp. 37–56.
Гошко Т., “Ян Ласький та перші спроби кодифікації права в Польському Королівстві”, Соціум. Альманах соціальної історії, 13–14, 2017, pp. 191–214.
Гошко Т., Нариси з історії магдебурзького права в Україні (XIV – поч. XVII ст.), Львів, 2002.
Гуревич А., Избранные произведения. Средневековый мир, Санкт-Петербург, 2007.
Діяння римські: Християнські притчі Середньовіччя, transl. Р. Паранько, Львів, 2014.
Зубрицький Д., Хроніка міста Львова, transl. І. Сварник, Львів, 2002.
Ісаєвич Я., “Юрій з Дрогобича (Культурні зв’язки України з Заходом і Сходом у ХV ст.)”, Український історичний журнал, 1960, no. 4, pp. 80–86.
Кобилецький М., “Латиномовні праці європейських дослідників XVI– XVII ст. із проблем магдебурзького права”, Вісник Львівського університету. Серія юридична, 53, 2011, pp. 56–63.
Кобилецький М., Маґдебурзьке право в Україні (XIV – перша половина ХІХ ст.): історико-правове дослідження, Львів, 2008.
Корпус магдебурзьких грамот українським містам: два проекти видань 20-х – 40-х років ХХ століття, ed. В. Андрейцев, В. Ульяновський, В. Короткий, Київ, 2000.
Литвинов В., “Про Ренесансний Гуманізм в Україні (XV–XVII ст.)”, Світогляд, 74, 2018, no. 6, pp. 62–71.
Литвинов В., Ренесансний гуманізм в Україні. Ідеї гуманізму епохи Відродження в українській філософії XV – початку XVII століття, Київ, 2000.
Лук’янець К., “‘На цьому я стою і не можу інакше, хай допоможе мені Бог!’ (М. Лютер): до 500-річчя початку Реформації в Європі”, http://www.nbuv. gov.ua/node/3859 [Accessed: 26 July 2023].
Лютер М., “О светской власти”, in: id., Избранные произведения, transl. А.П. Андрюшкин, Санкт-Петербург, 1994, pp. 131–163.
Нічик В., Литвинов В., Стратій Я., Гуманістичні і реформаційні ідеї на Україні (XVI – початок XVII ст.), Київ, 1990.
Осіпян О., “‘Topographia Civitatis Leopolitanae’ Іоганна Алембека початку XVII ст. як джерело з історії Львова: коґнітивна рамка, наративні стратегії”, Український історичний журнал, 2010, no. 4, pp. 192–222.
Петришак Б., “Дещо про життя, побут та умови навчання львівських студентів за кордоном у XVII ст”., Архіви України, 2012, no. 6, pp. 123–136.
Рогачевский А., Меч Роланда. Правовые взгляды немецких горожан XIII–XVII вв. Санкт-Петербург, 1996.
Шевченко Л., “Еразм Сикст (Мриголод)”, http://www.medievist.org.ua/2012/12/ Sixtus.html [Accessed: 20 Feb. 2019].
Шевченко Л., “Західноєвропейська книга у Львові в XVI–XVII ст. (до постановки питання)”, http://www.medievist.org.ua/2014/08/xvi-xvii_29.html [Accessed: 26 July 2023].
Шільд В., “Право. Новий час”, в: Історія европейської ментальности, ed. П. Дінцельбахер, transl. В. Кам’янець, Львів, 2004, pp. 583–604.
Шмітт Ж.-К., Сенс жесту на середньовічному Заході, Харків, 2002.
Эльфонд И., “Леонардо Бруни, этика гражданского гуманизма и греческое наследие”, Известия Саратовского университета, серия: История. Международные отношения, 16, 2016, no. 6, pp. 425–231.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 204
Liczba cytowań: 0
