Rogue literature features of the Lisovchick portrait in output from 1620 (reception—interpretative dilemmas)
DOI:
https://doi.org/10.12775/LL.2.2020.002Keywords
Lisovchicks, occasional literature of XVII, rogue literature, Olbrycht KarmanowskiAbstract
The sketch is an attempt of a discussion on three pieces of poetry, i.e. List o lisowczykach [Letter on Lisovchicks], Wiersze o lisowczykach [Verses on Lisovchicks] and Żywotkozaków lisowskich [Life of Lisovski Cossacks] including their title protagonists’ characteristics in which typical for rogue literature means of expression dominate. In each of the
aforementioned text a reader may meet comical or parody approaches, there is no lack of irony, caricature and grotesque, either. Nevertheless, jokes do not always appear to be accurate for some of them are crude and heavy – series of the jests was supposed to present a Lisovchick in a good light at least, however, such a decision seem to be rather surprising
because – according to persuasive assumptions of the studied written relics – particularly humour should have justified or should have allow to be accustomed anyway to adventurousness, lawlessness and plunder associated almost proverbially with the Lisovchicks’ daily habits but their undisputed military skills are here left in silence although they were also described in the poems. In brief, the idea is quite risky and possibly pointless, despite texts’ conditions logics, the rhymed statements’ contents, the idea proves favour for the
self-styled mercenaries portrayed. The complexity arise many doubts resulting in some kind of interpretative dilemmas. An author or authors of two else rhymed short poems (List
do lisowczyków [Letter to Lisovchicks] and O lisowskich i konfederackich żołnierzach [On Lisowski and confederate soldiers] both hypothetically attributed to Olbrycht Karmanowski) experienced them, too. The last one seems to be not only a reprimand formulated in connection with an attitude of the mercenary regiment because above all it unmasks and condemns ways of literary misrepresenting authentic pathologies which became common advantages
in Żywot kozaków lisowskich thanks to unusual peculiarities of the world turned upside down (in rogue literature manner). That is why O lisowskich i konfederackich żołnierzach may be considered as a type of a literary review. Almost the same according to List do lisowczyków, its author reveals transparently criticism towards the addressees of his own
“post”, nonetheless a group of various allusions, crypto-quotes or other references let one believe that the poem is a polemics against List, Wiersze o lisowczykach and Żywot and for
the reason the text also gains review properties. The two poems ascribed to Karmanowski are correlated for some mutual similarities like e.g. their concept or identical metrical line
(Polish alexandrine), moreover both of them may be treated as evidences of early reception of the three shortly discussed apologetic lisovianas’ which—in spite of their author(s)
intentions—did not reach designated aims and did not contribute to restore a good name of the military unit founded by Józef Aleksander Lisowski.
References
Antologia literatury sowizdrzalskiej XVI i XVII wieku (1985). S. Grzeszczuk (wstęp i oprac.). Wyd. II zmienione. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo.
Badecki, K. (1950). Wstęp. W: Polska satyra mieszczańska. K. Badecki (oprac. i wstęp) (s. V-XLVIII). Kraków: Polska Akademia Umiejętności, Biblioteka Pisarzów Polskich, nr 91.
Bartoszewicz, J. (1881). Ksiądz Wojciech z Konojad Dembołęcki. W: tenże, Studia historyczne i literackie. K. Bartoszewicz (wyd.) (s. 90-112). Kraków: nakładem K. Bartoszewicza.
Drukiem F.K. Pobudkiewicza w dzierżawie A. Koziańskiego, skład główny w Warszawie w księgarni Gebethnera i Wolffa. W Krakowie w księgarni F.K. Pobudkiewicza.
Buchwald-Pelcowa, P. (1995). Promocje i zakazy. Trudne drogi idei w książkach w Polsce czasów baroku. W: Literatura polskiego baroku w kręgu idei. A. Nowicka-Jeżowa, M. Hanusiewicz, A. Karpiński (red.). Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu
Lubelskiego.
Co nowego. Zbiór anegdot polskich z r. 1650 (1903). A. Brückner (wyd.) (s. 3-8; 9-107). Kraków: Akademia Umiejętności. Biblioteka Pisarzów Polskich, nr 48.
Czapliński, W. (1966). O Polsce siedemnastowiecznej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Dembołęcki, W. (2005). Przewagi elearów polskich. R. Sztyber (wstęp i oprac.). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Dzieduszycki, M. (1843-1844), Krótki rys dziejów i spraw lisowczyków, t. 1-2, Lwów: Zakład Naukowy im. Ossolińskich.
Ekes, J. (2010). Złota demokracja. Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej.
Gloger Z. (1900). Encyklopedia staropolska ilustrowana. T. 1. Warszawa: druk P. Laskauera i W. Babickiego.
Grzeszczuk, S. (1985). Wstęp. W: Antologia literatury sowizdrzalskiej XVI i XVII wieku. S. Grzeszczuk, (wstęp i oprac.) (s. III-XCVII). Wyd. II zmienione. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo.
Grzeszczuk, S. (1994). Błazeńskie zwierciadło. Rzecz o humorystyce sowizdrzalskiej XVI i XVII wieku. Wyd. II. Kraków: Universitas.
Hawrysz, M. (2012). Polemiczna twórczość Marcina Czechowica w perspektywie genologii lingwistycznej. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Janczak, Ł. (1906). Dembołęcki Wojciech z Konojad. W: Podręczna encyklopedia kościelna (s. 390-393). T. 7-8. Warszawa: Wydawnictwo Biblioteki Dzieł Chrześcijańskich.
Józef Bartłomiej Zimorowic. Utwory młodzieńcze (2016). R. Krzywy (oprac.). Warszawa: Wydawnictwo Sub Lupa.
Kochańska, M. (1956). Ksiądz Wojciech Dembołęcki z Konojad. „Prace Literackie”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego. T. 1. Seria A, nr 2, s. 101-143.
Komuda, J. (2013). Samozwaniec. H. Czajkowski (il.). T. 3. Lublin: Fabryka Słów.
Królikowski, B. (1983). Szable nie rdzewiały, czyli przewagi lisowczyków nad Turkiem srogim pod Cecorą i Chocimiem czynione. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej.
Krzywy, R. (2016). Wstęp. W: Józef Bartłomiej Zimorowic. Utwory młodzieńcze. R. Krzywy (oprac.) (s. 5-45). Warszawa: Wydawnictwo Sub Lupa.
List do lisowczyków (1965). W: Poeci polskiego baroku. J. Sokołowska i K. Żukowska (wstęp i oprac.) (s. 216). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
List o lisowczykach (2011). W: R. Sztyber. Wojciech Dembołęcki o lisowczykach wierszem i prozą (1620-1621) (s. 211-222). Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Łoziński, W. (1904). Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku. T. 1: Czasy i ludzie. T. 2: Wojny prywatne. Wyd. II. Lwów: Księgarnia H. Altenberga.
Magnuszewski, W. (1962). Wiersze o lisowczykach. „Archiwum Literackie”. T. 4: Miscellanea staropolskie, s. 60-69.
Magnuszewski, W. (1972). Zapomniane lisowianum z 1621 roku. „Archiwum Literackie”. T. 16: Miscellanea staropolskie 4, s. 232-235.
Magnuszewski, W. (1976). Wokół kozaka Płachty. W: Z zagadnień historii literatury, L. Ludorowski (red.), Zielona Góra: Lubuskie Towarzystwo Naukowe.
Magnuszewski, W. (1978). Z dziejów elearów polskich. Stanisław Stroynowski – lisowski zagończyk, przywódca i legislator. WarszawaPoznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Nędza z Biedą z Polski precz idą (1818). Kraków [b.d.] (w artykule powołano się na tę właśnie edycję z uwagi na odmiankę redakcyjną zabytku).
Nowak, Z. (1968). Kontrreformacyjna satyra obyczajowa w Polsce XVII wieku, Gdańsk:
Gdańskie Towarzystwo Naukowe.
Nowak-Dłużewski, J. (1971). Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Zygmunt III, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
O lisowskich i konfederackich żołnierzach poeta (1963). W: W. N. Trepka. Liber generationis plebanorum („Liber chamorum”). Cz. 1: wstępy wydawców i tekst. W. Dworzaczek, J. Bartyś, Z. Kuchowicz (wyd.), W. Dworzaczek (red.) (s. 22-23). Wrocław: Zakład
Narodowy im. Ossolińskich.
Poeci polskiego baroku (1965). J. Sokołowska i K. Żukowska (wstęp i oprac.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Polska komedia rybałtowska (1931). K. Badecki (oprac. i wstęp). Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Srogosz, T. (2010). Żołnierz swawolny. Z dziejów obyczajów armii koronnej w XVII wieku, Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Sztyber, R. (2005). Piórem, kropidłem i szablą. Wojciecha Dembołęckiego pisarska i kapelańska
przygoda z lisowczykami (1619-1623). Studia i szkice. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Sztyber, R. (2011). Wojciech Dembołęcki o lisowczykach wierszem i prozą (1620-1621).
Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Sztyber, R. (2012). Wokół „Żywota kozaków lisowskich”. „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio FF. Philologiae”, vol. XXX, nr 1, s. 7-25.
Sztyber, R. (2017). Jeszcze o „Żywocie kozaków lisowskich” (na marginesie reedycji pt.
„Józef Bartłomiej Zimorowic. Utwory młodzieńcze”, oprac. R. Krzywy, Warszawa 2016). „Filologia Polska. Roczniki Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego”. R. 3, s. 320-337.
Tazbir, J. (1986). Szlaki kultury polskiej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Tazbir, J. (1987). Polskie przedmurze chrześcijańskiej Europy. Mity a rzeczywistość historyczna, Warszawa: Wydawnictwo Interpress.
Trepka, W. N. (1963). Liber generationis plebeanorum („Liber chamorum”). Cz. 1: wstępy wydawców i tekst. W. Dworzaczek, J. Bartyś, Z. Kuchowicz (wyd.), W. Dworzaczek (red.). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Wiersze o lisowczykach (2011). W: R. Sztyber. Wojciech Dembołęcki o lisowczykach wierszem i prozą (1620-1621) (s. 223-249). Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Wisner, H. (1995). Lisowczycy. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, Oficyna Wydawnicza Rytm.
Wojciechowska, M. (1927). Z dziejów książki w Poznaniu XVI w. Poznań: Księgarnia Uniwersytecka.
Ziembiński, J. (2009). O „Liście do lisowczyków” przypisywanym Olbrychtowi Karmanowskiemu. W: Sarmackie theatrum. IV. Studia o literaturze i książce dawnej. R. Ocieczek i M. Jarczykowa (red.), Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Żywot kozaków lisowskich (2016). W: Józef Bartłomiej Zimorowic. Utwory młodzieńcze. R. Krzywy (oprac.). Warszawa: Wydawnictwo Sub Lupa.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
1. The authors give the publisher (Polish Ethnological Society) non-exclusive license to use the work in the following fields:a) recording of a Work / subject of a related copyright;
b) reproduction (multiplication) Work / subject of a related copyright in print and digital technique (ebook, audiobook);
c) marketing of units of reproduced Work / subject of a related copyright;
d) introduction of Work / object of related copyright to computer memory;
e) dissemination of the work in an electronic version in the formula of open access under the Creative Commons license (CC BY - ND 3.0).
2. The authors give the publisher the license free of charge.
3. The use of the work by publisher in the above mentioned aspects is not limited in time, quantitatively nor territorially.
Stats
Number of views and downloads: 352
Number of citations: 0