Pies świętego. Zwierzęca postać w tekstowych i wizualnych narracjach o św. Rochu
DOI:
https://doi.org/10.12775/LL.1-2.2025.004Ключові слова
pies, św. Roch, kult świętychАнотація
Zwierzęca postać psa u boku św. Rocha odzwierciedlona została w ikonografii, legendzie i modlitwie. W zależności od typu narracji pies jawi się w nich jako znak rozpoznawczy świętego, narzędzie w rękach Boga, symbol odrzucenia i upadku bądź też uosobienie wierności i miłosierdzia. Przyczynia się także do skonstruowania „zwierzęcego” patronatu św. Rocha. Przytoczone w artykule teksty kultury różnej proweniencji odzwierciedlają napięcie między nauką Kościoła – podporządkowaną perspektywie teo- i antropocentrycznej – a jej społeczną adaptacją w obrazie i opowieści, w których pies zyskuje osobowość i duchowość. Pomimo i jednocześnie za sprawą zmian cywilizacyjnych, kulturowych oraz światopoglądowych, przywracających zwierzętom przynależną im podmiotowość, współcześnie pies jest wciąż obecny w modlitwie i religijnym obrzędzie, w których utorował sobie drogę wśród innych, dawniej o wiele ważniejszych dla człowieka zwierząt gospodarskich.
Посилання
Ap. C. (1880). Żywoty świętych pańskich Starego i Nowego Testamentu z dzieła Księdza Piotra Skargi skrócone i zastosowane do użytku osób wszelkiego stanu i wieku przez Ap.C. (t. 4). W drukarni Emila Skiwskiego.
Baranowski, W. (1969). Z badań nad katolicyzmem ludowym okresu pouwłaszczeniowego („Kult świętych doktorów”). Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Nauki humanistyczno-społeczne, 1(63), 83–99.
Bächtold-Stäubli, H. (ed.) (1931/1932). Handwörterbuch des deutschen Aberglaubens (vol. 4). Walter de Gruyter & Co.
Bovo dal, B. (1487). Vita sancti rochi confessoris.
Brusiło, J. OFM Conv. (2020). Duszpasterstwo wobec błogosławieństwa zwierząt. Roczniki Teologiczne, 67(6), 121–132. http://dx.doi.org/10.18290/rt.20676-8
Brzeska, W. (1936). Święty Roch +1327. Księgarnia Świętego Wojciecha.
Budzyński, J. (2003). Hymn saficki o św. Rochu Wawrzyńca Korwina Ślązaka. Collectanea Philologica, 6, 219–236.
Bystroń, J. S. (1933). Dzieje obyczajów w dawnej Polsce: wiek XVI–XVIII (t. 2). Trzaska – Evert – Michalski.
Cammillieri, R. (2001). Wielka księga Świętych Patronów (tłum. M. Radomska). Jedność.
Chętnik, A. (1934). Kalendarzyk zwyczajów dorocznych, obrzędów i niektórych wierzeń ludu kurpiowskiego. Muzeum Kurpiowskie Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego.
Ćwikliński, A. (1902). Kalendarz wieczysty, czyli Żywoty świętych na każdy dzień w roku z krótkim obrokiem duchownym i modlitwami wyjętemi z mszału lub Brewiarza rzymskiego (t. 3). Straż Św. Wojciecha.
Das Leben des Heiligen Saint Rochus (1482/1484).
Diedo, F. (1479a). Vita Sancti Rochi.
Diedo, F. (1479b). La vita de Sancto Rocco.
Drosdowski, W. (ed.) (1997). Vieh. In Duden Ethymologie. Herkunftswörterbuch der deutschen Sprache (vol. 7, szp. 970). Duden Verlag.
Filipek, S. (2021). „Canis lupus familiaris”. Symbolika psa w historii, sztuce i literaturze – zarys problematyki. Roczniki Humanistyczne, 69(4), 447–470. http://doi.org/10.18290/rh21694-20
Fiorentino, P. (1481–1482). Vita del glorioso confessore San Rocho.
Franko, I. (1895). „Psia krew i psia wiara”. Lud, 1(4/5), 115–119.
Fros, H., Sowa, F. (1982). Twoje imię. Przewodnik onomastyczno-hagiograficzny. Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy.
Gaweł, A. (2013). Rok obrzędowy na Podlasiu. Muzeum Podlaskie.
Giglok, M. (2014). „Nadzieja nowego nieba i nowej ziemi”. Katolicka eschatologia a świat zwierzęcy. W: M. Kotyczka (red.), Śmierć zwierzęcia. Współczesne zootanatologie (s. 173–187). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Jagla, J. (2004). Święty Roch, pielgrzym uzdrawiający chory świat. Spotkania z zabytkami, (7), 16–17.
Jagla, J. (2005). Droga nawracająca świat. Kilka słów o ikonografii świętych pielgrzymów w sztuce średniowiecznej Śląska, Pomorza i Warmii. W: J. Lubos-Koziel (red.), Pielgrzymowanie i sztuka. Góra świętej Anny i inne miejsca pielgrzymkowe na Śląsku (s. 283–296). Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Jagla, J. (2012). Roch, Roch z Montpellier. W: F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski (red.), Encyklopedia katolicka (t. 17, szp. 149–151). Towarzystwo Naukowe KUL.
Jagla, J. (2024). Dymienica św. Rocha – symboliczna rana. W: J. Jagla (red.), Skóra anatomiczna/skóra sakralna. Katalog wystawy (s. 157–160). Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku.
Januszkiewicz, B. (1971). Żywa tradycja święcenia zwierząt gospodarczych w południowej Wielkopolsce. Lud, 55, 173–180.
Karpiński, W. (1927). Żywot świętego Rocha Wyznawcy i cześć jego, mianowicie cześć jego w Polsce. Nakładem autora. Czcionkami Drukarni i Księgarni T. z o. por. w Pelplinie.
Karwicka, T. (1979). Kultura ludowa ziemi dobrzyńskiej. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kempiński, A. M. (1993). Słownik mitologii ludów indoeuropejskich. Kantor Wydawniczy SAWW.
Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów (2013). Dyrektorium pobożności ludowej i liturgii. Zasady i wskazania (tłum. J. Sroka). Pallottinum.
Książek, J. (2024). Cud przetrwania – etnograficzne studium tradycji święcenia zwierząt i kultu św. Rocha w Mikstacie. Etnografia Polska, 68(1-2), 97–116. https://doi.org/10.23858/EP68.2024.3613
Książek, J. (w druku). Jak Roch „zszedł na psy” – o problemach uczestnictwa zwierząt we współczesnym praktykowaniu tradycji kulturowych. Kultura i Społeczeństwo.
Lanzi, F. (2004). Jak rozpoznać świętych i patronów w sztuce i w wyobrażeniach ludowych (tłum. M. Dutkiewicz-Litwiniuk). Jedność.
Leach, M. (1961). God has a dog. Rutgers University Press.
Leszczyński, P. J. T. (1890). Żywoty Świętych Pańskich na wszystkie dni roku z przydaniem do każdego pożytku duchownego i właściwej modlitwy tudzież na wszystkie uroczystości i święta krótkie nauki (cz. 1). Maurycy Orgelbrand.
Linzey, A. (2010). Teologia zwierząt (tłum. R. Kostrzewski). Wydawnictwo WAM.
Malcharczyk, L. (2023, 13 sierpnia). Legenda o powstaniu kościoła św. Rocha. Opowiecie.info. https://opowiecie.info/dobrzenskie-legendy-zachwycaja-mimo-uplywu/
Mateja, E. (2021). Kult św. Rocha w Dobrzeniu Wielkim jako reakcja na epidemie XVII–XIX w. (na przykładzie Opolszczyzny). W: B. Płonka-Syroka, M. Dąsal (red.), Ciało, choroby i praktyki lecznicze w różnych kulturach świata (s. 43–54). Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu.
Marecki, J., Rotter, L. (2009). Jak czytać wizerunki świętych. Leksykon atrybutów i symboli hagiograficznych. Universitas.
Mioduszewski, M. M. (1838). Śpiewnik kościelny czyli pieśni nabożne z melodyjami w kościele katolickim używane. Drukarnia St. Gieszkowskiego.
Niewęgłowski, W. A. (1998). Leksykon świętych. Rosikon Press.
Ogrodowska, B. (2000). Święta polskie. Tradycja i obyczaj. Alfa-Wero.
Olędzki, J. (1960). Wota woskowe ze wsi Brodowe Łąki i Krzynowłoga Wielka. Polska Sztuka Ludowa, 14(1), 3–22.
Olędzki, J. (1962). Symboliczne ofiary woskowe ze wsi Kadził. Polska Sztuka Ludowa, 16(2), 92–97.
Ordziniak, K. (2010). Święty Rochu nasz Niebieski Patronie wspieraj nas! Modlitwy i pieśni. Parafia Rzymsko-Katolicka p.w. Św. Trójcy w Mikstacie.
Ossowski, Z. (2020). Wokół kanonizacji świętego Rocha. Studia Pelplińskie, 54, 155–196. http://dx.doi.org/10.12775/SPLP.2020.008
Ossowski, Z. (2021). Epidemie, zarazy i ich patroni. Początki kultu świętego Rocha w Europie, Studia Pelplińskie, 55, 205–232. http://dx.doi.org/10.12775/SPLP.2021.012
Phelipot, J. (1494). La vie et légende de monseigneur Saint Roch.
Polok, J. (red.) (2008). Kościół św. Rocha w Dobrzeniu Wielkim: 350 lat. Wydawnictwo i Drukarnia Świętego Krzyża.
Réau, L. (1955). Iconographie de l’art chrétien (t. 1: Introduction générale). Presses universitaires de France.
Rosiński, F. M. (2007). Zwierzęta w ujęciu biblijnym. W: P. Kowalski, K. Łeńska-Bąk, M. Sztandara (red.), Bestie, żywy inwentarz i bracia mniejsi. Motywy zwierzęce w mitologiach, sztuce i życiu codziennym (s. 49–72). Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Sadykierska litania za przyczyną św. Rocha (b.d.). Parafia św. Rocha w Cieksynie. https://www.swrocha.pl/listitem.php?f_id=1070&f_id_cat=146
Santucci, L., Klimaszewski, S. (red.) (1988). Legendy chrześcijańskie. Antologia. Wydawnictwo Księży Marianów.
Schauber, V., Schindler, H. M. (2002). Ilustrowany leksykon świętych. Jedność.
Schmitz-Eichhoff, M. T. (1977). St. Rochus. Ikonographische und medizin-historische Studien. Kohlhauer.
Scholze-Stubenrecht, W., Pescheck, I. (eds.) (2015). Duden. Deutsches Universalwörterbuch. Dudenverlag.
Skarga, P., Leszczyński, P., Bitschnau, O. (1910). Żywoty Świętych Pańskich na wszystkie dnie roku. Karol Miarka.
Sobolewski, Z. (2020). Modlitewnik czcicieli św. Rocha, patrona w dobie pandemii. Jedność.
Stomma, L. (2002). Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku oraz wybrane eseje. Piotr Dopierała.
Strzelec, M., Ordziniak, K. (red.) (2017). Święty Roch. Święty Paweł.
Szczepanowicz, B. (2007). Zwierzęta i rośliny w życiu świętych oraz jako ich atrybuty. Wydawnictwo Księży Sercanów.
Twardowski, J. (2004). Zaufałem drodze. Wiersze zebrane 1932–2004. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Tomicka, J., Tomicki, R. (1975). Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Udziela, S. (1900). Świat nadzmysłowy ludu krakowskiego mieszkającego po prawym brzegu Wisły (cz. 1). Druk E. Lubowskiego i S-ki.
Vicenza da, D. (1478/80). Istoria di San Rocho.
Welker, K. (1976). Rochus (Roch) von Montpellier. In W. Braunfels (ed.), Lexikon der Christlichen Ikonographie (vol. 8: Ikonographie der Heiligen, szp. 275–277). Herder.
Wójcicka, M. (b.d.). Pies. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej. Wydawnictwo Naukowe UMK. https://bajka.umk.pl/slownik/lista-hasel/haslo/?id=138.
Zowczak, M. (2013). Biblia ludowa. Interpretacja wątków biblijnych w kulturze ludowej. Wydawnictwo Naukowe UMK.
Żywoty (1842). Żywoty Świętych Pańskich, Męczenników i Ojców Kościoła ułożone podług celniejszych w tym rodzaju pisarzy (t. 3). Nakładem i Drukiem J. Glücksberga.
Downloads
Опубліковано
Версії
- 2025-06-21 (2)
- 2025-06-18 (1)
Як цитувати
Номер
Розділ
Ліцензія
Ця робота ліцензується відповідно до Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
1. The authors give the publisher (Polish Ethnological Society) non-exclusive license to use the work in the following fields:a) recording of a Work / subject of a related copyright;
b) reproduction (multiplication) Work / subject of a related copyright in print and digital technique (ebook, audiobook);
c) marketing of units of reproduced Work / subject of a related copyright;
d) introduction of Work / object of related copyright to computer memory;
e) dissemination of the work in an electronic version in the formula of open access under the Creative Commons license (CC BY - ND 3.0).
2. The authors give the publisher the license free of charge.
3. The use of the work by publisher in the above mentioned aspects is not limited in time, quantitatively nor territorially.
Stats
Number of views and downloads: 129
Number of citations: 0
