Między wielkością a małością. Polska wobec koncertowej kakofonii mocarstw na przełomie swych dziejów (1914–1945)
DOI:
https://doi.org/10.12775/KH.2017.124.1.05Słowa kluczowe
odbudowa państwa polskiego w latach 1918–1921, Wielka Brytania a Polska w XX w., mocarstwa zachodnie wobec krajów Europy Środkowej w XX w., ład wersalski w Europie, sprawa polska podczas I i II wojny światowej, Andrzej NowakAbstrakt
Sytuacja młodego państwa polskiego powstałego w 1918 r. była bardzo trudna. W atmosferze powojennej niepewności i dezorganizacji wytworzyła się szczególna sytuacja, w której zachodnie granice Polski ustanowione zostały przez aliantów na konferencji wersalskiej, a wschodnie były dziełem Polaków, co stało się dzięki zwycięstwom odniesionym przez Polskę w walkach z Ukraińcami, z Litwą, a zwłaszcza z Rosją radziecką (traktat ryski), z czym postawione wobec faktów dokonanych mocarstwa zachodnie (z najbardziej Polsce przychylną Francją włącznie), pogodziły się z trudem i co Polsce zapamiętały.
Jak pokazuje Andrzej Nowak w swej książce (Pierwsza zdrada Zachodu. 1920 – zapomniany appeasement, Kraków 2015), przeciwko projektowi budowy dużego i silnego państwa polskiego od początku gwałtownie oponował premier brytyjski David Lloyd George, zdecydowanie niechętny Polsce. Był on przeciwnikiem istotnego osłabienia Niemiec; nie dążył też do całkowitego wyeliminowania Rosji (nawet w jej komunistycznej formie) z grona państw współdecydujących o losie Europy. Z tego względu z góry godził się na podrzędne stanowisko Polski na arenie międzynarodowej, a nawet zdawał się godzić na pewne formy jej politycznego podporządkowania niedawnemu zaborcy.
Zagadnienie odbudowy państwa polskiego należało do najtrudniejszych problemów w życiu politycznym Europy między 1795 a 1945 r., podobnie jak zagadnienie jedności politycznej Niemiec. W efekcie rozwiązania przyjęte po Wielkiej Wojnie musiały zostać znacząco skorygowane po II wojnie światowej. Dokonało się to w zasadzie bez udziału polskiego.
Nietrudno zauważyć, że pewne elementy programu politycznego Lloyda George’a z lat 1918–1920 zostały, w całkowicie zmienionej sytuacji politycznej, przeprowadzone arbitralnie przez mocarstwa alianckie w latach 1943–1945. Rosja/ ZSRR, której granice przesunięto daleko na zachód, wróciła do polityki europejskiej, Polska utraciła rozległe obszary wschodnie i została jej podporządkowana. Nowy, jałtańsko-poczdamski, „zimnowojenny” ład europejski okazał się dużo trwalszy, a przy tym bardziej stały i przewidywalny niż ład wersalski. Był też przez jego twórców bardziej respektowany.
Between Greatness and Meanness. Poland towards the Cacophony of the Concert of Powers during a Turning Point in its History (1914–1945)
The situation of the young Polish State that emerged in 1918 was extremely difficult. In the atmosphere of post-war uncertainty and disorganization a specific situation occurred, when the western frontiers of Poland were decided upon at the Versailles conference by the Allies, and the eastern ones were created by victories of the Poles in their fights against the Ukrainians, Lithuania, and especially Soviet Russia (the Treaty of Riga), with which the Western Powers were able to reconcile themselves only with difficulty (including France, which was the most favourably disposed towards Poland) and which they held against Poland.
As demonstrated by Andrzej Nowak in his book (Pierwsza zdrada Zachodu. 1920 – zapomniany appeasement [The First Treachery of the West. 1920 – A Forgotten Appeasement], Kraków 2015), the project to build a large and strong Polish state was opposed from the very beginning by the British Prime Minister David Lloyd George, clearly unfavourable to Poland. He was opposed both to the idea of a significant weakening of Germany and to the total elimination of Russia (even in its communist form) from the group of the states jointly deciding the fate of Europe. For this reason he agreed in advance to a minor position of Poland in the international arena, and even seemed to have agreed to some forms of Poland’s subordination to its recent partitioner.
The question of the reconstruction of the Polish State was one of the most difficult political problems of Europe between 1795 and 1945, together with the political unity of Germany. As a result, the solution accepted after the Great War had to be substantially revised after the Second World War. This, in fact, was made with no Polish participation.
It is easy to perceive that certain elements of Lloyd George’s political programme of 1918–1920 were arbitrarily implemented, in a totally different political reality, by the allied powers in 1943–1945. Russia/USSR, with its frontiers pushed far westward, came back to European politics, while Poland lost its extensive eastern territories and was subjected to Russia. The new, Yalta-Potsdam “Cold War” order turned out to be much more permanent, and at the same time more durable and predictable than the Versailles order. And it was more respected by its creators.
Bibliografia
Batowski Henryk, Między dwiema wojnami 1919–1939. Zarys historii dyplomatycznej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2005.
Batowski Henryk, Zachód wobec granic Polski 1920–1940. Niektóre fakty mniej znane, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1995.
Beauvois Daniel, Histoire de la Pologne, Hatier, Paris 1995.
Bibó István, Misere des petits états d’Europe de l’Est, L’Harmattan, Paris 1986. Bierzanek Remigiusz, Państwo polskie w politycznych koncepcjach mocarstw zachodnich 1917–1919, PISM, Warszawa 1964.
Borejsza Jerzy W., Emigracja polska po powstaniu styczniowym, PWN, Warszawa 1966.
Cienciała Anna M., Polityka brytyjska wobec odrodzenia Polski 1914–1918, „Zeszyty Historyczne” 16, 1969, s. 79–94.
Davies Norman, White Eagle. Red Star. The Polish-Soviet War, 1919–20, McDonald, London 1972.
Die Europäische Pentarchie, Leipzig 1839.
Dmowski Roman, Polityka polska i odbudowanie państwa, wstęp Norbert Tomczyk, Nortom, Wrocław 2009.
Dunin-Wąsowicz Krzysztof, Francuska opinia publiczna wobec sprawy polskiej i Polaków w latach 1885–1894, Ossolineum, Wydawnictwo PAN, Wrocław–Warszawa, 1987.
Duraczyński Eugeniusz, Sprawy polskie minionego wieku. Szkice, Universitas, Kraków 2011.
Historia dyplomacji polskiej, t. 3: 1795–1918, red. Ludwik Bazylow, PWN, Warszawa 1982.
Historia dyplomacji polskiej, t. 4: 1918–1939, red. Piotr Łossowski, Marian Leczyk, PWN, Warszawa 1995.
Karski Jan, Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919–1945. Od Wersalu do Jałty, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1998.
Kieniewicz Stefan, Powstanie styczniowe, PWN, Warszawa 2009.
Kieniewicz Stefan, Zahorski Andrzej, Zajewski Władysław, Trzy powstania narodowe. Kościuszkowskie, listopadowe, styczniowe, red. Władysław Zajewski, Książka i Wiedza, Warszawa 1992.
Kissinger Henry, Dyplomacja, Philip Wilson, Warszawa 2002.
Kuk Leszek, Polska w Europie Środkowo-Wschodniej. Czynniki tożsamości, zbliżenia, dysharmonii, w: Tożsamość, odmienność, tolerancja a kultura pokoju, red. Jerzy Kłoczowski, Sławomir Łukasiewicz, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 1998, s. 242–261.
Leczyk Marian, Komitet Narodowy Polski a Ententa i Stany Zjednoczone 1917–1919, PWN, Warszawa 1966.
Nowak Andrzej, Pierwsza zdrada Zachodu. 1920 – zapomniany appeasement, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2015.
Nowak-Kiełbikowa Maria, Polska – Wielka Brytania w latach 1918–1923. Kształtowanie się stosunków politycznych, PWN, Warszawa 1975.
Pajewski Janusz, Odbudowa państwa polskiego 1914–1918, PWN, Warszawa 1978.
Pajewski Janusz, Wokół sprawy polskiej. Paryż – Lozanna – Londyn, 1914–1918, Wydawnictwo Poznańskie, Warszawa 1970.
Piszczkowski Tadeusz, Anglia a Polska 1914–1939 w świetle dokumentów brytyjskich, Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1975.
Powstanie Listopadowe 1830–1831. Dzieje wewnętrzne. Militaria. Europa wobec powstania, red. Władysław Zajewski, PWN, Warszawa 1980.
Powstanie listopadowe 1830–1831. Geneza, uwarunkowania, bilans, porównania, red. Jerzy Skowronek, Maria Żmigrodzka, Ossolineum, Wydawnictwo PAN, Wrocław 1983.
Powstanie styczniowe 1863–1864. Wrzenie, bój, Europa, wizje, red. Sławomir Kalembka, PWN, Warszawa 1990.
Pruszyński Mieczysław, Dramat Piłsudskiego. Wojna 1920, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, Warszawa 1994.
Robbins Keith, Zmierzch wielkiego mocarstwa. Wielka Brytania w latach 1870–1992, tłum. Małgorzata Możdżyńska-Nawotka, Ossolineum, Wrocław 2000.
Schweiger Alexandra, Polens Zukunft liegt im Osten. Polnische Ostkonzepte der späten Teilungszeit (1890–1918), Herder-Institut, Marburg 2014.
Sen o potędze. Bezpieczeństwo, suwerenność, mocarstwowość. Rzeczpospolita Polska 1918–1934, red. Ewa Maj et al., Wydawnictwo UMCS, Lublin 2014.
Szűcs Jenő, Trzy Europy, tłum. Jan Maria Kłoczowski, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 1995.
Wandycz Piotr S., Cena wolności. Historia Europy Środkowo-Wschodniej od średniowiecza do współczesności, Znak, Kraków 1995.
Wandycz Piotr S., Pax Europea. Dzieje systemów międzynarodowych w Europie 1815–1914, Arcana, Kraków 2003.
Wereszycki Henryk, O problematyce najnowszej historii polskiej, „Dzieje Najnowsze. Kwartalnik Instytutu Pamięci Narodowej” 1, 1947, 1.
Wyrwa Tadeusz, Krytyczne eseje z historii Polski XX w., PWN, Warszawa–Kraków 2000. Zajewski Władysław, Powstanie listopadowe 1830–1831, Bellona, Warszawa 1998.
Zdrada Jerzy, Zmierzch Czartoryskich, PWN, Warszawa 1969.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 158
Liczba cytowań: 0