Polemika Szymona Askenazego i Bronisława Dembińskiego (1903–1904)
DOI:
https://doi.org/10.12775/KH.2017.124.1.01Słowa kluczowe
historiografia polska, Szymon Askenazy, Bronisław Dembiński, polemika, Alopeus, edycja korespondencjiAbstrakt
Przedmiotem artykułu jest toczona w latach 1903–1904 polemika Szymona Askenazego z Bronisławem Dembińskim. Spór rozpoczął Askenazy, kwestionując wartość najważniejszej części wydawnictwa źródłowego na temat genezy drugiego i trzeciego rozbioru Polski, które w 1902 r. opublikował Dembiński – części zaczerpniętej z archiwów rosyjskich. Rozpatrując deprecjonujące edycję argumenty Askenazego, autorka dowodzi, że nie spełniają one reguł warsztatu historycznego.
Wydane przez Dembińskiego Źródła do dziejów II i III rozbioru Polski, obejmujące lata 1788–1791, zawierają korespondencję dyplomatyczną rosyjską, pruską i francuską. Zwłaszcza raporty posła rosyjskiego w Berlinie, Maksyma Maksymowicza Alopeusa oraz instrukcje dlań mają szczególną wartość. Wynika ona z niedostępności przed kwerendą Dembińskiego rosyjskich archiwaliów oraz z dominującej roli Rosji w drugim i trzecim rozbiorze. Analiza źródłowego dossier Askenazego pokazuje, że argumenty, na których oparł on swoje zarzuty, powstały bez należytej krytyki źródeł, były też wynikiem świadomych zafałszowań, jakich się ten historyk dopuszczał, by swe tezy przeforsować. Ułatwiła mu grę niezręczna fraza Dembińskiego o „świadomych i nieświadomych fałszach” raportów Alopeusa, z której edytor wycofał się zbyt późno. W polemice uderza kontrast między brakiem odpowiedzialności za słowo i lukami w erudycji Askenazego, przy niezwykłej sugestywności jego stylu, a kulturą wypowiedzi i znajomością epoki u jego polemisty. Edycja Dembińskiego jest jedną z niewielu polskich publikacji służących badaczom na całym świecie, dzięki tekstom w językach kongresowych – francuskim i rosyjskim. Analiza zarzutów, stawianych pod adresem tej ważnej książki, pozwala też głębiej wniknąć w poziom naukowy lwowskich uczonych w dobie autonomicznej Galicji.
Polemics between Szymon Askenazy and Bronisław Dembiński (1903–1904)
The article focuses on polemics between Szymon Askenazy and Bronisław Dembiński, dating from 1903–1904. The argument was sparked by Askenazy, who questioned the value of the most important part of a publication of primary sources for the origins of the second and third partition of the Polish-Lithuanian Commonwealth published in 1902 by Dembiński – the part containing documents from Russian archives. Examining Askenazy’s arguments against the edition, the author proves that they do not satisfy the requirements of the methodology of historical research.
The Źródła do dziejów II i III rozbioru Polski (Primary Sources on the History of the Second and Third Partitions of Poland) published by Dembiński, spanning the years from 1788 to 1791, include Russian, Prussian and French diplomatic correspondence. Of special value are reports of the Russian envoy in Berlin Maksim Maksimovich Alopeus and instructions he received, resulting from their inaccessibility before Dembiński’s archival search in Russian archives and the dominant role played by Russia in the second and third partitions. An analysis of Askenazy’s source dossier reveals that the arguments on which he based his charges were developed without due source criticism and also stemmed from conscious distortions of facts made by the historian to push his theses. His criticism was made easier by Dembiński’s awkward phrase of “conscious and unconscious falsities” in Alopeus’s reports, withdrawn by the editor too late. What is striking in the polemics, is the contrast between the lack of responsibility for words and deficiencies of Askenazy’s erudition, with a great suggestiveness of his style, and the high culture of expression and profound knowledge of the historical period of his opponent. Dembiński’s edition is one of the very few Polish publications used by researchers throughout the world thanks to the texts in congress languages – French and Russian. At the same time the analysis of charges laid against this important book sheds also light on the level of scientific expertise of Lwów historians in the age of autonomous Galicia.
Bibliografia
Arhiv knâzâ Voroncova, ks. 12–13, Bumagi grafov Aleksandra i Semena Romanovičej Voroncovyh, wyd. Pëtr Bartenev, Tipografiâ Lebedeva, Moskva 1877–1879, ks. 13 ma podtytuł: Pis’ma knâzâ Bezborodki (1776–1799).
Askenazy Szymon, Henryk Sybel, „Biblioteka Warszawska” 1, 1896, 221, s. 1–36.
Askenazy Szymon, Polemika, KH 18, 1904, 1, s. 187–189.
Askenazy Szymon, Przyczynek do krytyki depesz M. M. Alopeusa, KH 17, 1903, 4, s. 530–543. Askenazy Szymon, Przymierze polsko-pruskie, Gebethner i Wolff, Warszawa–Kraków 1901.
Askenazy Szymon, rec.: Paul Wittichen, Die polnische Politik Preussens 1788–1790, Vandenhoeck und Ruprecht, Göttingen 1899, KH 15, 1901, s. 118–120.
Askenazy Szymon, Z działalności ministra Lubeckiego, „Biblioteka Warszawska” 2, 1897, 226, s. 133–157, 326–362.
Askenazy Szymon, Dwa stulecia XVIII i XIX. Badania i przyczynki, t. 1, Gebethner i Wolff, Warszawa 1901.
Barycz Henryk, Bronisław Dembiński i jego stanowisko w historiografii polskiej, „Przegląd Zachodni” 2, 1946, 2, s. 642–662.
Barycz Henryk, Szymon Askenazy wśród przeciwieństw i niepowodzeń życiowych i naukowych, w: idem, Na przełomie dwóch stuleci. Z dziejów polskiej humanistyki w dobie Młodej Polski, Ossolineum, Wrocław 1977, s. 237–318.
Bil’basov Vasilij Alekseevič, Princ Nassau-Zigen w Rossii (1786–1796), w: idem, Istoričeskiâ monografii, t. 4, Tipografiâ I.N. Skorohodova, S. Petersburg 1901, s. 523–592.
Biliński Piotr, Spór Władysława Konopczyńskiego z Szymonem Askenazym, w: Władysław Konopczyński jako badacz dziejów XVIII wieku, red. Zofia Zielińska, Wojciech Kriegseisen, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2014, s. 191–217.
Biliński Piotr, Władysław Konopczyński. Historyk i polityk II Rzeczypospolitej (1880–1952), Inicjatywa Wydawnicza „Ad Astra”, Warszawa 1999.
Corberon Michel Daniel Bourrée, chevalier de…, Un diplomate français à la cour de Catherine II. 1775–1780. Journal intime du chevalier de Corberon, chargé d’affaires de France en Russie, t. 2, wyd. Léon Honoré Labande, Plon, Paris 1901.
Dembiński Bronisław, Polska na przełomie, nakładem H. Altenberga Sp. z o.o., E. Wendego i Sp., W. Tempłowicza, Warszawa–Lwów–Poznań 1913.
Dembiński Bronisław, Uwagi nad metodą naukową w zakresie dziejów nowożytnych, KH 17, 1903, 4, s. 519–529.
Dembiński Bronisław, W sprawie krytyki korespondencyi dyplomatycznej, KH 18, 1904, 1, s. 32–46.
Dohm Christian Wilhelm, Denkwürdigkeiten meiner Zeit oder Beiträge zur Geschichte vom letzten Viertel des achtzehnten und vom Anfang des neunzehnten Jahrhunderts 1778 bis 1806, t. 1, Verlag der Meyerschen Hof-Buchhandlung, Commission der Helwingschen Hof-Buchhandlung, Lemgo–Hannover 1814.
Filipowicz Mirosław, Wobec Rosji. Studia z dziejów historiografii polskiej od końca XIX wieku po II wojnę światową, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 2000.
Goertz Johann Eustach, Historische und politische Denkwürdigkeiten des königlichen preussischen Staatsministers Johann Eustach Graf von Goertz, aus dessen hinterlassenen Papieren entworfen, t. 2, J.G. Cotta’schen Buchhandlung, Stuttgart–Tübingen 1828.
Hofund Staatshandbuch des Königreichs Bayern 1812, Lindauer’schen Schriften, München 1813.
Hoszowska Mariola, Szymon Askenazy i jego korespondencja z Ludwikiem Finklem, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2013.
Kalinka Walerian, Sejm Czteroletni, t. 1, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 1991.
Kobeko Dmitrij Fomič, Cesarevič Pavel Petrovič (1754–1796). Istoričeskoe izsledovanie, Tipografiâ M.M. Stasûleviča, S.-Peterburg 1887.
Lord Robert Howard, Drugi rozbiór Polski, tłum. Andrzej Jaraczewski, wstęp Jerzy Łojek, PAX, Warszawa 1984.
Łukaszewicz Witold, Targowica i powstanie kościuszkowskie. Ze studiów nad historią Polski XVIII wieku, Wydawnictwo MON, Warszawa 1953.
Marcks Erich, Naudé Albert, Allgemeine Deutsche Biographie, t. 52, Duncker und Humblot, Leipzig 1906, s. 592–597.
Materialy dlâ žizneopisaniâ grafa Nikity Petroviča Panina, t. 3, wyd. Aleksandr Gustavovič Brikner, Tipografija Imperatorskoj Akademii Nauk, S.-Peterburg 1890.
Naudé Albert, Der preussische Staatsschatz unter Friedrich Wilhelm II und seine Erschöpfung, „Forschungen zur brandenburgischen und preussischen Geschichte” 5, 1892, s. 203–256.
„Der Österreichische Beobachter” 1829, 7/12, s. 1430.
„Regierungsblatt für das Königreich Württemberg vom Jahr 1831”, 1831, 36 (29 VIII 1831), s. 361–406.
Rostworowski Emanuel, Jakobin Józef Pawlikowski anonimowym autorem słynnych pism politycznych, KH 63, 1956, 2, s. 74–81.
Serwański Maciej, Dorobek naukowy Profesora Bronisława Dembińskiego, w: Bronisław Dembiński (1858–1939), wybitny historyk, polityk i działacz społeczny. Zbiór studiów, red. Włodzimierz Jastrzębski, Adam Marszałek, Toruń 2004, s. 70–85.
SIRIO, t. 29, Tipografiâ V.S. Balaševa, S.-Peterburg 1881.
Skałkowski Adam, Bronisław Dembiński (1858–1939), KH 53, 1946, 3–4, s. 469–477. Stribrny Wolfgang, Goertz Johann Eustach, Neue Deutsche Biographie, t. 6, Duncker und Humblot, Berlin 1964, s. 538–539.
„Unterhandlungen und Mitteilungen von und für Bayern zum Nutzen und Vergnügen” 8, 1833, 7, s. 56.
Zahorski Andrzej, Spór o Stanisława Augusta, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990.
Zielińska Zofia, „Temat zastępczy”. Polemika Szymona Askenazego z Władysławem Konopczyńskim, w: Władysław Konopczyński jako badacz dziejów XVIII wieku, red. Zofia Zielińska, Wojciech Kriegseisen, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2014, s. 219–247.
Źródła do dziejów drugiego i trzeciego rozbioru Polski, wyd. Bronisław Dembiński, t. 1: Polityka Rosyi i Prus wobec Polski od początków Sejmu Czteroletniego do ogłoszenia Konstytucyi Trzeciego Maja 1788–1791, Nakładem Towarzystwa dla Popierania Nauki Polskiej, Lwów 1902.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 234
Liczba cytowań: 0