Polemika Szymona Askenazego i Bronisława Dembińskiego (1903–1904)

Abstrakt

Przedmiotem artykułu jest toczona w latach 1903–1904 polemika Szymona Askenazego z Bronisławem Dembińskim. Spór rozpoczął Askenazy, kwestionując wartość najważniejszej części wydawnictwa źródłowego na temat genezy drugiego i trzeciego rozbioru Polski, które w 1902 r. opublikował Dembiński – części zaczerpniętej z archiwów rosyjskich. Rozpatrując deprecjonujące edycję argumenty Askenazego, autorka dowodzi, że nie spełniają one reguł warsztatu historycznego.

Wydane przez Dembińskiego Źródła do dziejów II i III rozbioru Polski, obejmujące lata 1788–1791, zawierają korespondencję dyplomatyczną rosyjską, pruską i francuską. Zwłaszcza raporty posła rosyjskiego w Berlinie, Maksyma Maksymowicza Alopeusa oraz instrukcje dlań mają szczególną wartość. Wynika ona z niedostępności przed kwerendą Dembińskiego rosyjskich archiwaliów oraz z dominującej roli Rosji w drugim i trzecim rozbiorze. Analiza źródłowego dossier Askenazego pokazuje, że argumenty, na których oparł on swoje zarzuty, powstały bez należytej krytyki źródeł, były też wynikiem świadomych zafałszowań, jakich się ten historyk dopuszczał, by swe tezy przeforsować. Ułatwiła mu grę niezręczna fraza Dembińskiego o „świadomych i nieświadomych fałszach” raportów Alopeusa, z której edytor wycofał się zbyt późno. W polemice uderza kontrast między brakiem odpowiedzialności za słowo i lukami w erudycji Askenazego, przy niezwykłej sugestywności jego stylu, a kulturą wypowiedzi i znajomością epoki u jego polemisty. Edycja Dembińskiego jest jedną z niewielu polskich publikacji służących badaczom na całym świecie, dzięki tekstom w językach kongresowych – francuskim i rosyjskim. Analiza zarzutów, stawianych pod adresem tej ważnej książki, pozwala też głębiej wniknąć w poziom naukowy lwowskich uczonych w dobie autonomicznej Galicji.

Polemics between Szymon Askenazy and Bronisław Dembiński (1903–1904)

The article focuses on polemics between Szymon Askenazy and Bronisław Dembiński, dating from 1903–1904. The argument was sparked by Askenazy, who questioned the value of the most important part of a publication of primary sources for the origins of the second and third partition of the Polish-Lithuanian Commonwealth published in 1902 by Dembiński – the part containing documents from Russian archives. Examining Askenazy’s arguments against the edition, the author proves that they do not satisfy the requirements of the methodology of historical research.

The Źródła do dziejów II i III rozbioru Polski (Primary Sources on the History of the Second and Third Partitions of Poland) published by Dembiński, spanning the years from 1788 to 1791, include Russian, Prussian and French diplomatic correspondence. Of special value are reports of the Russian envoy in Berlin Maksim Maksimovich Alopeus and instructions he received, resulting from their inaccessibility before Dembiński’s archival search in Russian archives and the dominant role played by Russia in the second and third partitions. An analysis of Askenazy’s source dossier reveals that the arguments on which he based his charges were developed without due source criticism and also stemmed from conscious distortions of facts made by the historian to push his theses. His criticism was made easier by Dembiński’s awkward phrase of “conscious and unconscious falsities” in Alopeus’s reports, withdrawn by the editor too late. What is striking in the polemics, is the contrast between the lack of responsibility for words and deficiencies of Askenazy’s erudition, with a great suggestiveness of his style, and the high culture of expression and profound knowledge of the historical period of his opponent. Dembiński’s edition is one of the very few Polish publications used by researchers throughout the world thanks to the texts in congress languages – French and Russian. At the same time the analysis of charges laid against this important book sheds also light on the level of scientific expertise of Lwów historians in the age of autonomous Galicia.